Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Działania Rzecznika Praw Obywatelskich w związku ze zmianami w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym:

Nowelizacja z 25 czerwca 2015 r.

1. 17 listopada 2015 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynął wniosek grupy posłów w sprawie oceny zgodności z Konstytucją przepisów ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (sprawa K 34/15), która pozwalała wybrać w październiku 2015 dodatkowych dwóch sędziów TK w miejsce tych, których kadencja upływa w grudniu 2015 r.

RPO zgłosił udział w postępowaniu, przedstawił stanowisko, że ustawa jest niezgodna z Konstytucją w zakresie, w jakim umożliwiła Sejmowi wybór w październiku 2015 r. dwóch sędziów TK w miejsce tych, których kadencja upływa w grudniu 2015 r.

3 grudnia 2015 r. wziął udział w rozprawie. W tym samym dniu zapadł wyrok, w którym Trybunał orzekł, że:

• ustawa o TK jest niezgodna z Konstytucją w zakresie, w jakim umożliwiła Sejmowi wybór w październiku 2015 r. dwóch sędziów TK w miejsce tych, których kadencja upływa w grudniu 2015 r.
• przepis dotyczący wyboru w październiku 3 sędziów TK (w miejsce tych, których kadencja upływała w listopadzie) jest zgodny z Konstytucją.
• Ponadto uznał, że brak ograniczenia długości kadencji prezesa TK jest zgodny z Konstytucją.

Nowelizacja ustawy z 19 listopada 2015 r.

23 listopada 2015 r. Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Trybunału Konstytucyjnego wniosek w sprawie oceny zgodności z Konstytucją przepisów ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy o zmianie ustawy o TK z 19 listopada 2015 r. (sprawa K 35/15).

9 grudnia 2015 r. Trybunał po rozpoznaniu  połączonych wniosków posłów, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Sądownictwa oraz Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego orzekł, że

• nowelizacja ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z 19 listopada jest częściowo niezgodna z konstytucją.
• za sprzeczny z Konstytucją Trybunał uznał m.in. przepis zezwalający Sejmowi na ponowny wybór trzech sędziów w miejsce tych, których kadencja wygasła 6 listopada.
• niekonstytucyjne są także przepisy dotyczące wygaszenia kadencji obecnych prezesa i wiceprezesa TK oraz 30-dniowego terminu na przyjęcie ślubowania od nowo wybranego sędziego.

Uchwały Sejmu w sprawie stwierdzenia braku mocy prawnej uchwał Sejmu RP z dnia 8 października 2015 r. oraz pięciu uchwał Sejmu RP z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego

4 grudnia 2015 r. grupa posłów złożyła do Trybunału  wniosek o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją pięciu uchwał Sejmu RP z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie stwierdzenia braku mocy prawnej uchwał Sejmu RP z dnia 8 października 2015 r. oraz pięciu uchwał Sejmu RP z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego (sprawa U 8/15)

18 grudnia 2015 r. swoje stanowisko w sprawie przedstawił Rzecznik.

Wnioskował o stwierdzenie,

• że uchwały o ponownym wyborze osób na stanowisko sędziów TK są niezgodne z Konstytucją i ustawą o TK
• oraz o umorzenie postępowania w odniesieniu do uchwał o braku mocy prawnej, (gdyż przedstawiają jedynie polityczne stanowisko Sejmu i zawierają niewiążące wezwanie Prezydenta do określonego zachowania).

Postanowieniem z 7 stycznia 2016 r. Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie.

Stwierdził, że zaskarżone uchwały nie mogą zostać uznane za akty normatywne. Nie spełniają one bowiem kryterium formalnego (tj. nie są aktami kwalifikowanymi przez Konstytucję jako źródła prawa), nie spełniają też kryterium materialnego (tj. nie ustanawiają norm prawnych).

Ustawa z 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym

8 stycznia 2016 r. Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów ustawy z 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (sprawa K 2/16, rozpoznawana jako sprawy połączone K 47/15).

Ustawę zakwestionowali również Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, grupa posłów oraz Krajowa Rada Sądownictwa.

14 stycznia 2016 r. Trybunał zadecydował o rozpoznaniu wniosków na rozprawie.

W ocenie RPO ustawa z 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym nie tylko nie usprawnia postępowań toczących się przed Trybunałem Konstytucyjnym, lecz prowadzi wręcz do paraliżu jego działania.

Ponadto ustawa ta wkracza w sposób niedopuszczalny w sferę niezależności Trybunału i niezawisłości jego sędziów.

Zarówno ochrona niezależności Trybunału Konstytucyjnego i niezawisłości jego sędziów, jak też właściwe gwarancje proceduralne związane z postępowaniem przed TK, stanowią fundament ochrony praw człowieka w polskim systemie prawnym.