Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich podjął z urzędu sprawę zatrzymania Władysława Frasyniuka w dniu 14 lutego 2018 r. przez funkcjonariuszy Komendy Stołecznej Policji do sprawy prowadzonej w Prokuraturze Okręgowej w Warszawie (II.519.152.2018).

Poprosił Komendanta Stołecznego Policji o wyjaśnienia:

• czy zatrzymanemu zapewniono możliwość kontaktu z adwokatem po zatrzymaniu i podczas czynności procesowych dokonywanych z jego udziałem?
• jakie były przesłanki do zastosowania wobec zatrzymanego środka przymusu bezpośredniego w  postaci kajdanek założonych na ręce z tyłu?
• jakie przesłanki zaważyły o rozpoczęciu czynności zatrzymania we wczesnych godzinach porannych?
• jaki był cel filmowania przez funkcjonariusza Policji czynności zatrzymania?

Prokuratora Okręgowego RPO zapytał:

• jakie były podstawy faktyczne i prawne zatrzymania Władysława Frasyniuka (jeżeli w sprawie tej zostało wydane przez prokuratora zarządzenie o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu, RPO prosi o kopie),
• czy zatrzymanemu zagwarantowano możliwość kontaktu z adwokatem oraz czy adwokat był obecny podczas czynności procesowych prowadzonych z jego udziałem?
• czy prokurator wydał w przedmiotowej sprawie polecenie, o którym mowa w art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej? [artykuł ten mówi o zasadach użycia kajdanek i w ust. 2 stwierdza, że może to nastąpić na polecenie sądu lub prokuratora].
• czy zatrzymany lub jego obrońca złożyli zażalenie na zatrzymanie i ewentualnie jaki bieg został nadany temu środkowi odwoławczemu?

Zatrzymanie lub aresztowanie w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku w orzecznictwie ETPCz – komentarz Marcina Mrowickiego, BRPO

Artykuł 5 ust. 1 lit. b Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności stanowi „Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo: zgodne z prawem zatrzymanie lub aresztowanie w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku”.

Drugi człon Artykułu 5 ust. 1 lit. b dopuszcza aresztowanie wyłącznie w celu „zapewnienia wykonania” obowiązku określonego w ustawie.

Musi zatem istnieć spoczywający na danej osobie niewykonany obowiązek, zaś celem zatrzymania i aresztowania musi być zapewnienie wykonania tegoż obowiązku, i nie mogą mieć one charakteru kary.

Czas pozbawienia wolności musi być dyktowany rzeczywistą potrzebą wynikającą z charakteru prawnego wymagającego spełnienia obowiązku (Nowicka przeciwko Polsce, § 63).

Niezwłocznie po wykonaniu odnośnego obowiązku podstawa aresztowania, o której mowa w Artykule 5 ust. 1 lit. B, przestaje istnieć (Vasileva przeciwko Danii, § 36).

Obowiązek taki musi być szczegółowy i konkretny (Ciulla przeciwko Włochom, § 36). Szeroka wykładnia wiązałaby się z konsekwencjami niezgodnymi z pojęciem rządów prawa (Engel i Inni przeciwko Holandii, § 69; Iliya Stefanov przeciwko Bułgarii, § 72).

W kontekście Konwencji zatrzymanie jest akceptowalne wyłącznie w przypadku, gdy „obowiązek określony w ustawie” nie może zostać wykonany przy użyciu środków łagodniejszych (Khodorkovskiy przeciwko Rosji, § 136).

Ingerencja w wolność musi być proporcjonalna, co oznacza, że dobro prawne jakim jest wolność człowieka nie może być naruszane dla wymuszenia spełnienia obowiązku o relatywnie mniejszym znaczeniu. Dlatego niezbędne jest zapewnienie równowagi pomiędzy wagą zapewnienia bezzwłocznego wykonania danego obowiązku w demokratycznym społeczeństwie oraz wagą prawa do wolności (Saadi przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], § 70).

W związku z taką oceną Trybunał uznaje za istotne następujące względy:

1. charakter obowiązku wynikającego z odnośnego ustawodawstwa, w tym jego przedmiot i cel;
2. osoba zatrzymana oraz szczególne okoliczności skutkujące pozbawieniem wolności;
3. długość okresu pozbawienia wolności (Vasileva przeciwko Danii, § 38; Epple przeciwko Niemcom, § 37).

Sięgnięcie po pozbawienie wolności jako środek służący do wykonania obowiązku orzeczonego przez sąd lub wynikającego z ustawy dopuszczalne jest jedynie wówczas, gdy osoba zobowiązana miała faktyczną możliwość wykonania obowiązku. Pozbawienie wolności jest zatem reakcją na niewykonanie obowiązku (co nie oznacza, że jest sankcją za jego niewykonanie – Ciulla przeciwko Włochom, § 36).

Sytuacje badane w świetle drugiej części Artykułu 5 ust. 1 lit. b obejmują, przykładowo, obowiązek poddania osoby kontroli bezpieczeństwa przy wjeździe do kraju (McVeigh i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (raport Komisji)), ujawnienia tożsamości osoby (Vasileva przeciwko Danii, Novotka przeciwko Słowacji (dec.); Sarigiannis przeciwko Włochom), poddania się badaniu psychiatrycznemu (Nowicka przeciwko Polsce), opuszczenia określonego obszaru (Epple przeciwko Niemcom) oraz stawienia się na komisariacie policji w celu przesłuchania (Iliya Stefanov przeciwko Bułgarii; Osypenko przeciwko Ukrainie; oraz Khodorkovskiy przeciwko Rosji).