Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sąd prawomocnie zarządził wobec skazanego wykonanie zawieszonej wcześniej kary pozbawienia wolności, ale uczynił to już po zakończeniu okresu próby
• Rzecznik Praw Obywatelskich składa kasację na korzyść skazanego wraz z wnioskiem o wstrzymanie wykonania tego orzeczenia
• W efekcie decyzji sądu będzie on musiał bowiem odbyć karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, której odbyć nie powinien 
• RPO wnosi, by Sąd Najwyższy umorzył postępowanie wykonawcze w tej sprawie 
• AKTUALIZACJA 28.05.2024: 16 maja 2024 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt II KK 192/24) postanowił - do czasu rozpoznania kasacji - wstrzymać wykonanie postanowienia Sądu Okręgowego w przedmiocie zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności 

Stan faktyczny  

W czerwcu 2021 r. Sąd Rejonowy skazał obywatela za czyn z art. 286 § 1 k.k. (oszustwo) w zw. z art. 12 § 1 k.k. na 6 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata próby. 

Orzekł też  obowiązek naprawienia szkody poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonej  161 tys. zł w 2 lata od uprawomocnienia się wyroku. Uprawomocnił się on w lipcu 2021 r.

Na wniosek kuratora Sąd Rejonowy w listopadzie 2023 r., na podstawie art. 75 § 2 k.k., zarządził wykonanie kary pozbawienia wolności. Postanowienie  to  zaskarżył skazany. Sąd Okręgowy w lutym 2024 r. utrzymał je w mocy.

Zarzut kasacji RPO

Rzecznik zaskarżył orzeczenie Sądu Okręgowego na korzyść oskarżonego. Zarzucił mu:

• rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 75 § 4 k.k. (w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2023 r.) w zw. z art. 4 § 1 k.k., polegające na utrzymaniu w mocy orzeczenia sądu I instancji w sytuacji gdy - w dacie orzekania przez sąd II instancji - w stosunku do skazanego nie można było już zarządzić wykonania warunkowo zawieszonej kary,
• w toku postępowania międzystacyjnego, 2 stycznia 2024 r., upłynęło bowiem już 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Powinno to skutkować umorzeniem postępowania wykonawczego wobec skazanego, gdyż uregulowanie to było względniejsze dla niego w porównaniu z art. 75 § 4 k.k. w brzmieniu nadanym ustawą z 7 lipca 2022 r., który wszedł w życie 1 października 2023 r. i stanowił, że zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu roku od zakończenia okresu próby.

Kasacja wnosi o:

• wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia na podstawie art. 532 § 1 k.p.k.;
• uchylenie zaskarżonego orzeczenia i utrzymanego nim w mocy postanowienia sądu I instancji;
•  umorzenie postępowania wykonawczego wobec skazanego.

Argumentacja RPO

Zaskarżone postanowienie zapadło z rażącym naruszeniem prawa karnego materialnego. Okres próby, na jaki zawieszono wykonanie kary 6 miesięcy pozbawienia wolności, upłynął bowiem 2 lipca 2023 r., a  okres kolejnych 6 miesięcy - 2 stycznia 2024 r.

Przepis art. 75 § 4 k.k. stanowiąc o ostatecznym terminie, do którego powinno nastąpić zarządzenie wykonania kary, wymaga wydania przed upływem tego terminu orzeczenia o zarządzeniu wykonania kary.

Dla oceny skuteczności tego zarządzenia przesądzające znaczenie mają przepisy określające, z jaką chwilą orzeczenie jest wykonalne. Zgodnie z art. 178 § 5 k.k.w. postanowienie o zarządzeniu wykonania kary wydane na podstawie art. 75 § 2 i 3 k.k. staje się wykonalne z chwilą uprawomocnienia.

Sąd I instancji był uprawniony do wydania postanowienia na podstawie art. 75 § 2 k.k., uczynił to bowiem  27 listopada 2023 r., po upływie okresu 2 lat próby, który upłynął w dniu 2 lipca 2023 r., ale przed upływem 6 miesięcy od jej zakończenia. 

Natomiast sytuacja odmiennie wyglądała w dacie orzekania przez sąd odwoławczy - 20 lutego 2024 r., a więc już po upływie kolejnych 6 miesięcy. Upływ 6 miesięcy od zakończenia okresu próby uniemożliwiał zarządzenie wykonania kary. Należy przez to rozumieć wydanie postanowienia w postępowaniu odwoławczym, bowiem dopiero po orzeczeniu sądu odwoławczego zarządzenie jest prawomocne. 

Stanowisko to jest ukształtowane po wejściu w życie nowelizacji Kodeksu karnego wykonawczego ustawą z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, która zmieniła m.in. art. 9 § 3 k.k.w.

W tej sytuacji sąd odwoławczy, orzekając po upływie wskazanego okresu, w którym możliwe było zarządzenie wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności, powinien był uchylić postanowienie sądu I instancji i umorzyć postępowanie wykonawcze.

Argumentacji tej nie podważa obecne brzmienie art. 75 § 4 k.k., które ustaliła nowela z 7 lipca 2022 r. Wydłużyła ona termin na zarządzenie wykonania kary do roku od zakończenia okresu próby.

Do sytuacji prawnej skazanego ma zastosowanie zasada z art. 4 § 1 k.k., która stanowi, że "jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy". Przepisy ustawy nowelizującej nie nakazują bezpośredniego stosowania - po ich wejściu w życie - przepisu nowego, tj. art. 75 § 4 k.k., a więc w sposób jednoznaczny nie wyłączają zastosowania art. 4 § 1 k.k.

Nie ulega zaś wątpliwości, że brzmienie art. 75 § 4 k.k. (sprzed nowelizacji) w porównaniu z art. 75 § 4 k.k. (po nowelizacji) jest względniejsze dla sprawcy.

Rażące naruszenie prawa materialnego miało istotny wpływ na treść postanowienia sądu II instancji. Doszło bowiem do utrzymania w mocy orzeczenia zarządzającego wykonanie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności w sytuacji, gdy zastosowanie normy z art. 4 § 1 k.k. winno prowadzić do odmiennego co do istoty orzeczenia, to jest umorzenia postępowania wykonawczego.

Uzasadniając wniosek o wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia, zastępca RPO Stanisław Trociuk podkreśla, że treść zarzutu i wniosku kasacyjnego może wskazywać, iż wykonanie kary spowoduje nieodwracalne dla skazanego następstwa w postaci odbycia kary pozbawienia wolności, której w tej sytuacji procesowej nie powinien odbyć.

Uzasadnienie decyzji SN  

Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich zasługiwał na uwzględnienie. Jak wynika z utrwalonej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, uwzględnienie wniosku o wstrzymanie wykonania orzeczenia zaskarżonego kasacją może nastąpić wyjątkowo, w razie zaistnienia wysokiego prawdopodobieństwa zasadności zarzutów kasacyjnych i w związku z tym nieodwracalnością dolegliwości, jakie poniósłby skazany, bez wstrzymywania wykonania tego orzeczenia.

Charakter sformułowanego w kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich zarzutu - kwestionującego trafność merytoryczną zapadłego orzeczenia, utrzymującego w mocy postanowienie Sądu pierwszej instancji w przedmiocie zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności - bez wątpienia w realiach tej sprawy wskazuje na duże prawdopodobieństwo uwzględnienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia.

W takiej sytuacji oczywistym jest, nie przesądzając rzecz jasna ostatecznego rozstrzygnięcia na etapie postępowania kasacyjnego - że wprowadzenie do wykonania zarządzonej kary może narazić skazanego na dolegliwość, której ponosić nie powinien.

II.511.172.2024