Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Kierowcy skarżą się, że na zatrzymanie prawa jazdy przez policjanta nie przysługuje skarga do sądu administracyjnego
• RPO prosił  w 2023 r. Ministra Infrastruktury o rozważenie wprowadzenia podstawy prawnej zaskarżania zatrzymania prawa jazdy, ale bez rezultatu
• Obecnie niewydanie w 14 dni postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy nie powoduje automatycznego obowiązku wydania postanowienia o jego zwrocie, bo to termin instrukcyjny
• Zdaniem Rzecznika należy ustanowić nieprzekraczalny termin do wydania postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy, którego przekroczenie nakładałoby na organ obowiązek wydania postanowienia o zwrocie dokumentu. Z uwagi na liczbę spraw, działoby się tak tylko w razie wyraźnego żądania kierującego pojazdem
• Marcin Wiącek prosi Komendanta Głównego Policji o stanowisko, z uwzględnieniem możliwości organizacyjnych i technicznych Policji i wpływu tych postulatów na zagwarantowanie bezpieczeństwa obywateli na drogach

Do BRPO wpływają prośby o interwencję w celu umożliwienia wnoszenia zażalenia na zatrzymanie prawa jazdy przez funkcjonariusza Policji w trybie art. 135 ust. 1 pkt 1 lit. a, c-f i pkt 2-3  Prawa o ruchu drogowym. Zgodnie z art. 104a § 1 pkt 1 ustawy z o kierujących pojazdami oznacza to zawieszenie uprawnień do kierowania pojazdami.

Chodzi o zatrzymywanie prawa jazdy przez policjantów podczas kontroli drogowej, w związku z ujawnieniem okoliczności opisanych w art. 135 ust. 1 pkt 1 lit. a oraz art. 135 ust. 1 pkt 3 Prawa o ruchu drogowym oraz skierowania sprawy do dyspozycji prokuratora lub sądu, na zasadach określonych w art. 137 ust 1 ustawy prawo o ruchu drogowym. 

Zagadnienie to było przedmiotem wystąpienia RPO z 4 marca 2024 r. do Ministra Infrastruktury.  W odpowiedzi podniesiono argumenty uzasadniające utrzymanie aktualnego kształtu procedury. 

W wyniku analizy pisma Ministra Infrastruktury oraz orzecznictwa sądów administracyjnych ujawniło się jednak zagadnienie, wymagające dodatkowej analizy. Uwagi wymagają kwestie związane z procedurą informowania prokuratora lub sądu, w zależności od właściwości sprawy, o ujawnieniu okoliczności nakazujących zatrzymanie prawa jazdy na podstawie art. 135 ust. 1 pkt 1 lit. a p.r.d. lub też umożliwiających zatrzymanie prawa jazdy na podstawie art. 135 ust. 1 pkt 3 p.r.d. przez policjanta dokonującego kontroli drogowej.

Aktualnie procedura nakazuje przekazanie informacji o zatrzymaniu prawa jazdy lub też przekazanie dokumentu; od tego momentu prokurator lub sąd ma 14 dni na wydanie postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy. Policja, na zasadzie art. 136 ust. 1 p.r.d., ma obowiązek przekazania tej informacji niezwłocznie. MI wskazało, że zatrzymanie prawa jazdy jest środkiem o charakterze zabezpieczającym wobec sprawcy wykroczenia lub przestępstwa, za które przewidziany jest zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Nieodzowne jest jednak zabezpieczenie możliwości kontroli zaskarżonego rozstrzygnięcia, jak też zagwarantowania prawa do bezzwłocznego uzyskania postanowienia stwierdzającego fakt zatrzymania prawa jazdy. Istotnym problemem z gwarancyjnego punktu widzenia jest tutaj kwestia terminowego wydania właściwej decyzji procesowej. 

Podkreśla się, że termin ten ma charakter instrukcyjny.  Możliwa jest sytuacja, gdy policjant zatrzymuje prawo jazdy i przekazuje informację do sądu lub prokuratury w przewidzianym terminie, a kierowca czeka na postanowienie znacznie dłużej.

W ocenie RPO rozważenia wymaga zatem zmiana trybu postępowania Zatrzymanie prawa jazdy na czas postępowania karnego jest ważne w kontekście zagwarantowania bezpieczeństwa na drogach. Jednakże aktualna ścieżka - która nie przewiduje terminu na wydanie postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy, a tym samym nie zapewnia sprawności postępowania – nie wydaje się optymalna. 

Gwarancja z art. 137 ust. 4 p.r.d. nie jest bowiem obwarowana żadnym terminem, a jedynie rodzajem decyzji procesowej, jaka ma zapaść. Niewydanie w 14 dni postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy nie powoduje automatycznego obowiązku wydania postanowienia o jego zwrocie. Taką konieczność warunkuje jedynie ustalenie niezasadności jego zatrzymania.

Wobec świadomego odstąpienia organu od wydania postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy, jest on zobowiązany do wydania postanowienia o jego zwrocie. Przepisy nie określają jednak momentu granicznego ustania zawieszenia uprawnień w związku z ich zatrzymaniem przez policjanta. Stan zawieszenia może zaś trwać przez okres  przekraczający 3 lub 6 miesięcy. Najczęściej zawieszenie będzie trwało do prawomocnego zakończenia postępowania karnego lub wykroczeniowego.

Skłania to RPO do zgłoszenia postulatu ustanowienia nieprzekraczalnego terminu do wydania postanowienia w przedmiocie zatrzymania prawa jazdy. Jego przekroczenie nakładałoby  obowiązek wydania postanowienia w przedmiocie zwrotu prawa jazdy. Zapewniłoby to sprawność postępowania i zagwarantowało uzyskanie przez obywatela rozstrzygnięcia w zakresie jego praw i obowiązków.

Choć podstawą postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy oraz jego ewentualnej, następczej kontroli odwoławczej wciąż byłoby spełnienie przesłanek warunkujących możliwość jego wydania, to przedmiotem zaskarżenia zasadniczo uczyniono by także terminowość wydania decyzji procesowej, zapewniając inny mechanizm jej wzruszalności. 

Niezasadne byłoby zaś postulowanie bezwzględnego obowiązku wydania takiego postanowienia w każdej sprawie. Uprawnienia do kierowania pojazdami nie należą do konstytucyjnie chronionych praw i wolności, choć istotnie ingerują w zakres swobody i wolności obywatelskich, w tym np. na zakres wykonywanego zawodu. Są bowiem ściśle powiązane z prawami innych obywateli do poruszania się po drogach publicznych, które powinny być wolne od zagrożeń. Należy także mieć na uwadze lliczbę spraw   koniecznych do rozpoznania – średnio ich ok. 50 tys. rocznie.

Rozważenia wymaga więc wprowadzenie regulacji polegającej na odstąpieniu od konieczności wydawania postanowienia w każdej sprawie i obowiązku jego terminowego wydania w razie wyraźnego żądania kierującego pojazdem.

Nie ma przeciwskazań do inspirowania się innymi instrumentami karnoprocesowymi. Dobrym przykładem byłoby nałożenie obowiązku podejmowania działań przez organy karnoprocesowe pod warunkiem wcześniejszej aktywności zatrzymanego kierowcy. Przydatnym standardem mógłby być tutaj schemat postępowania przy zatrzymaniu rzeczy, szczególnie, że działanie policjanta jest w istocie faktycznym zatrzymaniem rzeczy – dokumentu w postaci prawa jazdy. 

Art. 217 § 4 k.p.k., przyznający osobie wydającej dokument uprawnienie do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie jej postanowienia sądu lub prokuratora o zatwierdzeniu zatrzymania – w tym przypadku prawa jazdy – mógłby stanowić dobry wzorzec legislacyjny możliwy do odpowiedniego zastosowania w p.r.d. 

Na podstawie proponowanej regulacji funkcjonariusz byłby zobowiązany odnotować zgłoszenie takiego wniosku w pokwitowaniu zatrzymania prawa jazdy oraz przekazać go wraz z informacją o zatrzymaniu dokumentu na zasadzie art. 136 ust. 1 p.r.d., tak jak dotychczas. Jednak złożenie wniosku, o którym mowa powyżej, rodziłoby obowiązek organu postępowania do wydania postanowienia w przedmiocie (zatwierdzenia) zatrzymania prawa jazdy w terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji o zatrzymaniu prawa jazdy i złożeniu wniosku. Z kolei obowiązek ten powinien być obwarowany - w przypadku jego niedochowania -powinnością zwrotu prawa jazdy, wzorem unormowania zawartego w art. 230 § 1 k.p.k. – co wówczas znalazłoby odpowiednie odzwierciedlenie w treści art. 137 ust. 4 p.r.d.

Niosłoby to zmniejszenie liczby postanowień wydawanych przez prokuratora i sąd na podstawien art. 137 ust. 1 p.r.d. Ograniczałoby konieczność wydawania postanowień do spraw, w których kierujący pojazdem złożyłby o to wniosek. 

Stanowiłoby to urzeczywistnienie prawa do uzyskania rozstrzygnięcia w rozsądnym terminie. Zwiększyłoby też poczucie pewności obywatela wobec prawa oraz wymogłoby wydawanie postanowień w ściśle zakreślonym terminie.  

Uzależnienie konieczności wydania postanowienia od uprzedniego złożenia stosownego wniosku w momencie zatrzymania prawa jazdy przyczyniłoby się też do zmniejszenia obciążenia organów postępowania karnego.

RPO prosi KGP o stanowisko wobec przedstawionych propozycji, z uwzględnieniem możliwości organizacyjnych i technicznych Policji, a nadto ewentualnego wpływu na zagwarantowanie bezpieczeństwa obywateli na drogach publicznych.

II.510.555.2023