Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Społecznicy niosący pomoc humanitarną cudzoziemcom przekraczającym granicę polsko-białoruską w woj. podlaskim opisali praktykę fotografowania przez żołnierzy zatrzymanych cudzoziemców
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Adam Krzywoń występuje w tej sprawie do dowódcy operacji "Bezpieczne Podlasie" gen. dyw. Arkadiusza Szkutnika
• AKTUALIZACJA 3.02.2025: Żołnierze wykonywali zdjęcia cudzoziemców dla potrzeb identyfikacji osób szczególnie niebezpiecznych dla zdrowia i życia żołnierzy WP oraz funkcjonariuszy polskich formacji mundurowych, w tym ewentualnego ujawnienia sprawców ataków na funkcjonariuszy - głosi odpowiedź. A żołnierzom kierowanym do pomocy Straży Granicznej przysługują, w zakresie niezbędnym do wykonywania ich zadań, wobec wszystkich osób, uprawnienia określone w art. 11b ust 5 ustawy o SG  
• AKTUALIZACJA 3.03.2025: Wskazany w odpowiedzi przepis nie stanowi wystarczającej podstawy prawnej do zezwolenia żołnierzom skierowanym do pomocy Straży Granicznej na wykonywanie zdjęć, ani innego utrwalania wizerunku zatrzymanych cudzoziemców - napisał ZRPO Adam Krzywoń do dowódcy operacji "Bezpieczne Podlasie"
• Możliwym jest zarejestrowanie wizerunku osoby, która pojawi się w rejonie działalności służbowej żołnierzy, co nie może zostać uznane za przekroczenie uprawnienia określonego przez art. 11 ust. 1 pkt 7 ustawy o Straży Granicznej - odpowiedział dowódca operacji "Bezpieczne Podlasie" gen. dyw. Szymon Koziatek

Zgodnie z przekazaną relacją, 14 grudnia 2024 r. podczas zatrzymania 12 cudzoziemców przez funkcjonariuszy Straży Granicznej na terenie odpowiedzialności placówki SG w Michałowie, obecni byli również żołnierze. Mieli oni wykonywać zdjęcia twarzy zatrzymanych (z przodu oraz z profilu lewego i prawego) za pomocą telefonów komórkowych. Jednocześnie  każdego z cudzoziemców pytano o kraj pochodzenia.

Według przekazanych RPO informacji, świadkowie zdarzenia próbowali uzyskać od żołnierzy informacje o przyczynach oraz podstawach prawnych takiego postępowania. Żołnierze mieli jedynie poinformować, że to nowe zadanie, które wykonują. Również funkcjonariusze Straży Granicznej nie byli w stanie wyjaśnić powodów tych działań.

ZRPO Adam Krzywoń zwraca się do gen. Arkadiusza Szkutnika o zbadanie sprawy. Pyta, czy żołnierze uczestniczący w operacji "Bezpieczne Podlasie" mają w ramach powierzonych im zadań fotografować twarze cudzoziemców przekraczających granicę polsko-białoruską oraz rozpytywać o kraj ich pochodzenia. Ponadto prosi o informacje na temat daty rozpoczęcia realizacji tego zadania, jego podstawy faktycznej i prawnej oraz zakresu przetwarzania danych osobowych, w tym wizerunków cudzoziemców.

Odpowiedź gen. dyw. Arkadiusza Szkutnika

W odpowiedzi na Pańskie pismo z dnia 16 stycznia 2025 r. w sprawie zdarzenia z dnia 14 grudnia 2024 r. informuję, że żołnierzom oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych kierowanym do pomocy Straży Granicznej, przysługują, w zakresie niezbędnym do wykonywania ich zadań, wobec wszystkich osób, uprawnienia określone w art. 11b ust 5 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 915 ze zm.).

Operacja ZZ Podlasie realizowana jest na podstawie Decyzji Nr Z-74/ DO RSZ Ministra Obrony Narodowej z dnia 08 lipca 2024 r. w sprawie wydzielenia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do pomocy Straży Granicznej i prowadzenia operacji pk. BEZPIECZNE PODLASIE. Decyzji nadano klauzulę „zastrzeżone”.

Mająca miejsce w 2024 r. sytuacja w rejonie granicznym z Republiką Białoruś cechowała się wysoką presją migracyjną. Pozostawała ona w nierozerwalnej i ścisłej korelacji z dynamicznym wzrostem liczby incydentów podejmowanych przez osoby usiłujące bądź dokonujące wtargnięć na terytorium RP, polegających m.in. na fizycznych aktach agresji wymierzonych w żołnierzy WP wykonujących zadania służbowe w linii granicy z RB. Przytoczonym zdarzeniom wielokrotnie towarzyszyły przypadki użycia wobec żołnierzy WP narzędzi niebezpiecznych w rozumieniu przepisów obowiązującego prawa, których skutkiem była śmierć żołnierza WP oraz liczne sytuacje bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia innych żołnierzy ZZ Podlasie, jak również funkcjonariuszy innych formacji mundurowych naszego Państwa. Wzmiankowana presja i zachowania osób podejmujących próby przekroczenia granicy państwowej wbrew przepisom prawa, prowadziły również do wyrządzenia znacznych szkód w mieniu, sprzęcie i wyposażeniu służbowym ZZ Podlasie, w mieniu ruchomym SG i Policji oraz stałej infrastrukturze granicznej SG. W ramach prowadzonych działań służbowych ZZ Podlasie zdefiniowało w rejonie granicznym obecność i taktykę zorganizowanych grup przestępczych zajmujących się organizacją nielegalnej migracji, polegającą m.in. na przenikaniu ich przedstawicieli z RB na teren polskiej strefy przygranicznej.

W związku z notowaną sytuacją zaistniała potrzeba współdziałania i jej ścisłej koordynacji ze Strażą Graniczną. W zdarzeniu z dnia 14 grudnia 2024 r. będącego przedmiotem Pańskiego pisma, żołnierze wykonywali zdjęcia cudzoziemców dla potrzeb identyfikacji osób szczególnie niebezpiecznych dla zdrowia i życia żołnierzy WP oraz funkcjonariuszy polskich formacji mundurowych, w tym ewentualnego ujawnienia sprawców ataków na funkcjonariuszy publicznych, celem ich izolacji i przekazania SG do realizacji dalszych czynności przypisanych do ustawowych kompetencji Straży Granicznej.

Zabronione zostało przekazywanie zgromadzonych zdjęć i filmów osobom trzecim, a także umieszczanie ich w zasobach internetowych (portale społecznościowe, fora, inne serwisy internetowe). Ponadto, zebrany materiał był wykorzystywany wyłącznie do działalności operacyjnej ZZ Podlasie, przy zachowaniu tajemnicy operacji i prowadzonych w niej działań. W przypadku negatywnej weryfikacji sprawców działań agresywnych materiał był/jest niezwłocznie i trwale usuwany z posiadanych nośników danych. 

Kolejne pismo RPO do gen. dyw. Szymona Koziatka, dowódcy operacji Bezpieczne Podlasie

Adam Krzywoń dziękuję za odpowiedź w sprawie praktyki żołnierzy fotografowaniu zatrzymanych  cudzoziemców.  Jako podstawę prawną wskazano art. 11b ust. 5 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o SG)  wobec czego przedstawia wątpliwości.

Na podstawie tego przepisu żołnierzom oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych kierowanych do pomocy Straży Granicznej przysługują w zakresie niezbędnym do wykonywania ich zadań – wobec wszystkich osób – uprawnienia funkcjonariuszy Straży Granicznej określone w art. 11 ust. 1 pkt 2, 4-5a, 5b lit. a i b, pkt 6, 7, 7a i 10, art. 14-18 oraz art. 23. Pośród uprawnień, do których odsyła art. 11b ust. 5 ustawy o SG, znajduje się prawo do obserwowania i rejestrowania, przy użyciu środków technicznych służących do rejestracji obrazu i dźwięku, zdarzeń na drogach oraz w innych miejscach publicznych (art. 11 ust. 1 pkt 7) oraz prawo do obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu w pomieszczeniach strzeżonych ośrodków, aresztów dla cudzoziemców lub w pomieszczeniach przeznaczonych dla osób zatrzymanych oraz w innych wykorzystywanych przez Straż Graniczną obiektach i obszarach – w celu zapewnienia bezpieczeństwa przebywającym w nich osobom (art. 11 ust. 1 pkt 7a). Treść tych uprawnień nie pozwala na przyjęcie, że umożliwiają one żołnierzom wykonywanie zdjęć, czy inne utrwalanie wizerunku zatrzymanych (ujętych) w terenie cudzoziemców, gdyż odnoszą się do rejestrowania zdarzeń plenerowych albo obrazu w pomieszczeniach zamkniętych. Ustawodawca przewidział wyraźne uprawnienie funkcjonariuszy Straży Granicznej do utrwalania wizerunku osób w celu weryfikacji ich tożsamości, identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość. Zostało ono ustanowione w przepisie art. 11 ust. 1 pkt 5e ustawy o SG, jednakże przepis ten nie stanowi podstawy prawnej działań żołnierzy, do których odnosi się art. 11b ust. 5 ustawy o SG. Skoro ustawodawca przewidział uprawnienie funkcjonariuszy Straży Granicznej do utrwalania wizerunku i szczegółowo opisał je w odrębnej jednostce redakcyjnej ustawy, do której nie ustanowił odesłania w art. 11b ust. 5 ustawy o SG, to – kierując się powszechnie przyjętymi zasadami wykładni prawa oraz założeniem racjonalnego ustawodawcy – należy uznać, że ww. przepisy nie przewidują możliwości, aby żołnierze skierowani do pomocy Straży Granicznej byli uprawnieni do utrwalania wizerunku osób w celu weryfikacji ich tożsamości, identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość. Takie uprawnienie tym bardziej nie może wynikać z odesłania ustawowego do art. 11 ust. 1 pkt 4-5a i 5b lit. a i b ustawy o SG, które w ogóle nie odnoszą się do rejestrowania czy utrwalania wizerunku.

Podsumowując, wskazany w odpowiedzi przepis nie stanowi wystarczającej podstawy prawnej do zezwolenia żołnierzom skierowanym do pomocy Straży Granicznej na wykonywanie zdjęć, ani innego utrwalania wizerunku zatrzymanych (ujętych) cudzoziemców.

Adam Krzywoń zwraca się do Pana Generała o ustosunkowanie się do opisanej kwestii.

Odpowiedź gen. dyw. Szymona Koziatka

Zgodnie z art. 11b ust. 5 ustawy dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2024 r. poz. 915 z późn. zm.), „Żołnierzom oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych kierowanych do pomocy Straży Granicznej przysługują w zakresie niezbędnym do wykonywania ich zadań, wobec wszystkich osób, uprawnienia funkcjonariuszy Straży Granicznej określone w art. 11 ust. 1 pkt 2, 4-5a, 5b lit. a i b, pkt 6, 7, 7a i 10, art. 14-18 oraz art. 23. Korzystanie z tych uprawnień następuje na zasadach i w trybie określonych dla funkcjonariuszy Straży Granicznej”. Jak wynika z powyższego, żołnierzom kierowanym do pomocy Straży Granicznej przysługują w zakresie niezbędnym do wykonywania ich zadań, wobec wszystkich osób, uprawnienia funkcjonariuszy Straży Granicznej określone w art. 11 ust. 1 pkt 7 ustawy o Straży Granicznej. Brak jest natomiast podstaw by przyjąć, że żołnierzom kierowanym do pomocy Straży Granicznej przysługują uprawnienia określone w art. 11 ust. 1 pkt 5e ustawy o Straży Granicznej.

Treścią uprawnienia o którym mowa w art. 11 ust. 1 pkt 5e ustawy o Straży Granicznej, jest utrwalanie wizerunku osób w celu weryfikacji ich tożsamości, identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość. 

Treścią uprawnienia o którym mowa w art. 11 ust. 1 pkt 7 ustawy o Straży Granicznej, jest obserwowanie i rejestrowanie, przy użyciu środków technicznych służących do rejestracji obrazu i dźwięku, zdarzeń na drogach oraz w innych miejscach publicznych.

Zwracam jednocześnie uwagę, że przy wykonywaniu zadań służbowych zapewnienia nienaruszalności granicy państwowej, realizując jednocześnie uprawnienie do rejestrowania obrazu w miejscu publicznym, możliwym jest zarejestrowanie wizerunku osoby która pojawi się w rejonie działalności służbowej żołnierzy, co nie może zostać uznane za przekroczenie uprawnienia określonego przez przepis art. 11 ust. 1 pkt 7 ustawy o Straży Granicznej.

XI.519.1.2025