Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obrona obywatela obwinionego o wykroczenie drogowe podała mu błędny termin na wniesienie apelacji od wyroku uznającego jego winę, przez co stał się on prawomocny
• Sądy odmówiły mu zaś przywrócenia terminu na złożenie apelacji. Uznały, że nie wykazał on, aby był zainteresowany właściwym, zgodnym z prawem wniesieniem apelacji.
• Nie można się zgodzić, by obwiniony nie dochował staranności; korzystał z pomocy profesjonalnych pełnomocników, ufając że ich działania są prawidłowe - wskazał Rzecznik Praw Obywatelskich, składając kasację na jego korzyść
• 18 grudnia 2024 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt I KK 219/24) uchylił zaskarżone postanowienia obu sądów, a sprawę zwrócił Sądowi Rejonowemu

Stan faktyczny

Obywatel został obwiniony o to, że naruszył obowiązek jazdy prawostronnej i wjechał na pas do skrętu w lewo dla kierunku przeciwnego, tj. o wykroczenie z art. 97 k. w. Ponadto  nie zastosował się do znaków: P-21, tj. powierzchnia wyłączona,  wykroczenie z art. 92 § 1 k. oraz P-8b, tj. strzałka kierunkowa do skręcania - wykroczenie z art. 92 § 1 k. w. 

Sąd Rejonowy uznał obwinionego za winnego i wymierzył mu 700 zł grzywny. Obrońcy wystąpili o doręczenie uzasadnienia celem sporządzenia apelacji. Z akt postępowania wynika, że uzasadnienie doręczono obrońcom obwinionego 5 grudnia 2023 r. - termin na wniesienie apelacji upływał zatem 12 grudnia. Nie została ona wywiedziona w terminie, wobec czego wyrok uprawomocnił się 13 grudnia. 

18 grudnia 2023 r. do sądu wpłynęła apelacja samego obwinionego, wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do jej złożenia. Z wniosku wynikało, że obrońca poinformował obwinionego, że termin do wniesienia apelacji wynosi 14 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem, czyli upłynie 19 grudnia 2023 r. 13 grudnia 2023 r. do obwinionego dzwoniła obrończyni, przyznając,  że błędnie wskazała termin, który wynosi 7 dni. Obwiniony dowiedział się o tym już po upływie terminu zawitego do wniesienia apelacji. 

29 grudnia 2023 r. Sąd Rejonowy odmówił przywrócenia terminu do wniesienia apelacji. Obwiniony zażalił się. Sąd Okręgowy utrzymał to postanowienie. Z jego uzasadnienia wynika, że obwiniony był zdolny do podejmowania czynności w czasie biegu terminu zawitego, a skoro tak, to kiedy nawet byłby błędnie pouczony przez obrońcę o sposobie zaskarżenia wyroku, miało to miejsce z inicjatywy obrońcy i po upływie już terminu zawitego w sprawie - wcześniej obwiniony sam we własnym zakresie nie przejawiał zainteresowania sprawą, nie sprawdził choćby, czy istotnie obrońca złożył apelację i jaki jest faktycznie na to termin. Obwiniony nie wykazał, że dopełnił staranności i że był zainteresowany właściwym, zgodnym z prawem wniesieniem apelacji.

Zarzut kasacji RPO 

ZRPO Stanisław Trociuk zaskarżył prawomocne postanowienie Sądu Okręgowego z lutego 2024 r., utrzymujące w mocy postanowienie Sądu Rejonowego z grudnia 2023 r. w przedmiocie nieuwzględnienia wniosku ukaranego o przywrócenie terminu do złożenia apelacji od wyroku Sądu Rejonowego z listopada 2023 r.

Postanowieniu zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego - art. 433 § 2 k.p.k., w związku z art. 109 § 2 k. p. w. Miało to polegać na wadliwej kontroli instancyjnej postanowienia sądu I instancji, bo opartej na błędnym poglądzie, że uchybienie obrońców nie stanowi okoliczności niezależnej od obwinionego, a obwiniony nie wykazał, że w sprawie dopełnił należytej staranności, co w efekcie doprowadziło do naruszenia art. 126 § 1 k.p.k., w związku z art. 38 § 1 k. p. w. 

Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego oraz Sądu Rejonowego i zwrócenie sprawy do I instancji.

Argumentacja RPO 

W opinii RPO rozstrzygnięcie zapadło z rażącym naruszeniem prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, to jest art. 433 § 2 k.p.k., w związku z art.109 § 2 k. p. w. z uwagi na wadliwe przeprowadzenie kontroli odwoławczej przez sąd II instancji. Polegało to na zaakceptowaniu błędnego stanowiska sądu I instancji, że w sprawie nie zachodziły przesłanki, o których mowa w art. 126 § 1 k.p.k., uzasadniające przywrócenie terminu do wniesienia apelacji.

Wynikający z art. 433 § 2 k.p.k. obowiązek sądu odwoławczego rozważenia wszystkich wniosków i zarzutów wskazanych w środku odwoławczym należy rozumieć nie jako formalne odniesienie się do nich, ale jako merytoryczną zasadność ich oceny. Naruszenie art. 433 § 2 k.p.k. może polegać na nierozpoznaniu lub nienależytym rozpoznaniu wszystkich zarzutów wniesionej apelacji. 

Należycie przeprowadzona kontrola instancyjna powinna była prowadzić do wniosku, że postanowienie zapadło z rażącym naruszeniem prawa procesowego, to jest art. 126 § 1 k.p.k. w związku z art. 38 § 1 k.p.w. W sprawach wykroczeń odpowiednie zastosowanie ma art. 126 § 1 k.p.k., zgodnie z którym, w przypadku gdy niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych, strona w zawitym terminie 7 dni od daty ustania przeszkody może zgłosić wniosek o przywrócenie terminu, dopełniając jednocześnie czynności, która miała być w terminie wykonana.

Zgodnie z orzecznictwem niedotrzymanie terminu zawitego z winy obrońcy stanowi dla oskarżonego okoliczność niezależną, o której mowa w art. 126 § 1 k.p.k. W stanie faktycznym przyczyną uchybienia terminowi była wyłącznie omyłka obrońców. Pozostając w błędnym przekonaniu co do terminu wniesienia apelacji, wprowadzili oni swego klienta w błąd. 

Nie można się zgodzić, by obwiniony nie dochował należytej staranności. Korzystał wszak z pomocy profesjonalnych pełnomocników, był z nimi w kontakcie, po ogłoszeniu wyroku zakomunikował wolę jego zaskarżenia, uzyskał informację o uzasadnieniu pisemnym i został zapewniony, że w ustawowym (według obrońców - 14-dniowym) terminie zostanie wywiedziona apelacja. Trudno zatem twierdzić, że obwiniony nie interesował się losem swej spraw i nie dbał, czy apelacja faktycznie została złożona. Ufał bowiem, że działania obrońców są prawidłowe. Błędne przekonanie obrońcy co do prawidłowego terminu do wywiedzenia apelacji, a w konsekwencji jej zaniechanie, było okolicznością, której obwiniony nie mógł przewidzieć.

Wobec tego stanowisko sądu I instancji, że nie wystąpiły przesłanki z art.126 § 1 k.p.k. jest całkowicie nieuprawnione. Sąd Okręgowy nie dokonał zaś należytej kontroli tego orzeczenia i zaakceptował błędne stanowisko I instancji. Orzeczenie Sądu Okręgowego zapadło zatem z rażącym naruszeniem prawa procesowego, to jest art. 433 § 2 k.p.k. w związku z art.109 § 2 k.p.w. Naruszenie to miało istotny wpływ na treść orzeczenia. Prawidłowe rozpoznanie zażalenia doprowadziłoby do wydania przez sąd II instancji odmiennego co do istoty rozstrzygnięcia. 

Niezbędne jest zatem uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego i utrzymanego nim w mocy postanowienia Sądu Rejonowego oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w I instancji.

Najważniejsze motywy pisemne postanowienia SN 

Kasacja jest oczywiście zasadna, co uprawniało do jej rozpoznania na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.

Zgodnie z art. 126 § 1 k.p.k., jeżeli niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych, strona w zawitym terminie 7 dni od daty ustania przeszkody może zgłosić wniosek o przywrócenie terminu, dopełniając jednocześnie czynności, która miała być w terminie wykonana. W orzecznictwie przyjmuje się, że „niedotrzymanie terminu zawitego z winy obrońcy stanowi dla oskarżonego okoliczność niezależną, o której mowa w art. 126 § 1 k.p.k." (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 r., III KZ 4/11,LEX nr 736770; zob. też: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 9 maja 2 012 r., III KK 8 7/12, LEX nr 1212370; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2000 r., IV KKN 32/99, LEX nr 39913). „Nie można jednak przyjmować a priori, że każde niewniesienie przez obrońcę oskarżonego wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku, jest przez niego zawinione. Dlatego twierdzenie strony, że wniosek nie został złożony z winy obrońcy, musi mieć charakter kategoryczny i zostać należycie uzasadniony" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2023 r., I KZ 15/23, LEX nr 3571901; zob. też: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 września 2024 r., I KZ 29/24, LEX nr 3752293).

W świetle zaprezentowanego zapatrywania prawnego za wadliwe należy uznać stanowisko wyrażone przez orzekające sądy, że w sprawie brak jest podstaw do przywrócenia obwinionemu terminu do wniesienia apelacji. Analiza akt sprawy, w tym oświadczeń obrońców obwinionego, stwarza podstawy do przyjęcia, że niedochowanie przez  (...) terminu do wniesienia apelacji od wyroku Sądu Rejonowego (...) było od niego niezależne, albowiem wynikało z błędnego poinformowania przez obrońców o długości terminu na wniesienie apelacji. 

Konieczne stało się zatem uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz utrzymanego nim w mocy postanowienia Sądu Rejonowego w (...) z dnia 29 grudnia 2023 r. i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

II.510.258.2024