Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatelkę oskarżono o znieważenie dwóch funkcjonariuszy Policji oraz o późniejsze zniszczenie protokołu przesłuchania jej jako osoby podejrzanej
• Sąd umorzył postępowanie, orzekając wobec niej środek zabezpieczający w postaci terapii farmakologicznej
• Jedynym celem takiej terapii jest osłabienie popędu seksualnego, nie zaś korygowanie zachowań sprawcy, które, jak w tym przypadku, z tym popędem nie mają żadnego związku – podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich
• Dlatego RPO złożył kasację do Sądu Najwyższego, wnosząc o wstrzymanie wykonania wyroku co do zastosowania środka zabezpieczającego oraz o zwrot sprawy sądowi odwoławczemu
• AKTUALIZACJA 20.11.2024: 6 listopada 2024 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt IV KK 397/24) uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej środka zabezpieczającego i zwrócił sprawę Sądowi Okręgowemu; wcześniej wstrzymał wykonanie jego wyroku. 
• SN wskazał, że zarzucone oskarżonej czyny nie miały, co oczywiste, żadnego związku z jej popędem seksualnym, wobec czego orzeczenie wobec niej terapii farmakologicznej nastąpiło z naruszeniem art. 93a § 1 pkt 2 Kodeksu karnego, w związku z jego art. 93f § 1.

Stan faktyczny 

Kobieta została oskarżona o to, że:

• znieważyła dwóch funkcjonariuszy Policji słowami powszechnie uznanymi za obelżywe, podczas i w związku z pełnieniem przez nich obowiązków służbowych (czyn z art. 226 § 1 Kodeksu karnego),
• w komendzie powiatowej Policji podarła protokół przesłuchania osoby podejrzanej, którym nie miała prawa wyłącznie rozporządzać (czyn z art. 276 k.k.).

Sąd rejonowy umorzył postępowanie karne. Uznał niepoczytalność oskarżonej w chwili tych czynów. Jednocześnie orzekł wobec niej środek zabezpieczający w postaci terapii farmakologicznej. 

W apelacji jej obrońca zarzucił wyrokowi błąd w ustaleniach faktycznych. Jego zdaniem prawidłowa analiza materiału dowodowego i okoliczności czynów powinna prowadzić do wniosku o ich znikomej społecznej szkodliwości. Także oskarżona zarzuciła wyrokowi nieprawidłową ocenę stopnia społecznej szkodliwości. Podała też w wątpliwość dopuszczalność terapii farmakologicznej.

Sąd okręgowy utrzymał zaskarżony wyrok. Podobnie jak sąd I instancji, uznał, że środek zabezpieczający jest związany z wydaną opinią sądowo-psychiatryczną, a takie orzeczenie było konieczne, by zapobiec ponownemu popełnieniu czynu przez oskarżoną. 

Zarzut skargi RPO 

ZRPO Stanisław Trociuk zaskarżył orzeczenie sądu okręgowego w całości na korzyść oskarżonej. 

Wyrokowi zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego – art. 433 § 2 k.p.k. Miało to polegać na wadliwej kontroli odwoławczej przez nienależyte rozpoznanie apelacji. W efekcie utrzymano wyrok sądu rejonowego, mimo że wydano go z rażącą obrazą prawa materialnego – art. 93a § 1 pkt 2 k.k. w zw. z art. 93f § 1 k.k.  Chodzi o skierowanie oskarżonej na terapię farmakologiczną.

W kasacji RPO wniósł o

• wstrzymanie wykonania wyroku w zakresie zastosowanego środka zabezpieczającego,
• uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Argumentacja RPO 

W ocenie Rzecznika sądy obu instancji nie przeprowadziły należytej wykładni art. 93f § 1 k.k. Wbrew przekonaniu sądu okręgowego zastosowanie terapii farmakologicznej – mimo że było zalecane przez biegłych lekarzy psychiatrów i psychologa – nie ma oparcia w obowiązujących przepisach prawa karnego. 

Zgodnie z art. 93f § 1 k.k. sprawca, wobec którego orzeka się taki środek, ma obowiązek poddania się terapii farmakologicznej zmierzającej do osłabienia popędu seksualnego, psychoterapii lub psychoedukacji w celu poprawy jego funkcjonowania w społeczeństwie. Ustawa jednoznacznie zatem wskazuje, że jedynym celem tej terapii jest osłabienie popędu seksualnego, a nie korygowanie zachowań podejrzanego, które z popędem tym nie mają nic wspólnego.

W doktrynie podkreśla się, że art. 93f § 1 k.k. rozróżnia trzy kategorie terapii. Pierwsza – farmakologiczna – może być stosowana wyłącznie wobec sprawcy określonego w art. 93c k.k. Jej celem jest osłabienie popędu psychoseksualnego (dlatego potocznie jest zwana "chemiczną kastracją", choć jej skutki są odwracalne). Pozostałe rodzaje terapii – psychoterapia oraz psychoedukacja – mogą być stosowane wobec wszystkich sprawców, bo są nastawione są na inny cel: poprawę funkcjonowania sprawcy w społeczeństwie.

Odmienne i w ocenie RPO błędne przekonanie sądu okręgowego doprowadziło do utrzymania w mocy wadliwego wyroku. Było to to rażące i mające istotny wpływ na orzeczenie naruszenie przepisu procedury karnej – pisze w kasacji ZRPO Stanisław Trociuk.

Najważniejsze motywy pisemne wyroku SN

(....) Sąd Najwyższy postanowieniem z 9 października 2024 r. wstrzymał wykonanie - w zakresie rozstrzygnięcia o zastosowaniu wobec (...) środka zabezpieczającego w postaci terapii farmakologicznej - wyroku Sądu Okręgowego w (...) z 5 października 2021 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w (...) z 26 maja 2021 r.

Obecnie, wypowiadając się odnośnie do zarzutu podniesionego w kasacji, należy stwierdzić, że jest on w oczywisty sposób zasadny, co przemawiało za rozpoznaniem skargi na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k. Należy też jednak stwierdzić, że sama konstrukcja przedmiotowej kasacji nasuwa zastrzeżenia. Jej Autor zadeklarował, że wyrok Sądu Okręgowego w (...) zaskarża w całości i domagał się jego uchylenia, natomiast treść podniesionego zarzutu nader jasno świadczy, że nie uważa, iż wyrok ten jest w całości nieprawidłowy.

Jego wady upatruje w utrzymaniu w mocy części wyroku sądu I instancji ujętej w pkt II, która rozstrzygała o zastosowaniu wobec oskarżonej środka zabezpieczającego w postaci terapii farmakologicznej. Świadczy też o tym treść wniosku złożonego na podstawie art. 532 § 1 k.p.k., którym postulowano wstrzymanie wykonania wyroku tylko w zakresie zastosowanego wobec (...) środka zabezpieczającego w postaci terapii farmakologicznej. W konsekwencji to przez podniesione w kasacji uchybienie, stanowiące zarzut skierowany przeciwko wyrokowi Sądu Okręgowego w (...), zidentyfikowano faktyczny - tylko częściowy - zakres jego zaskarżenia (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2024 r., II KK 141/24).

W kasacji słusznie podniesiono, że rozpoznając apelację wniesioną przez (...) sąd drugiej instancji rażąco naruszył art. 433 § 2 k.p.k., co miało istotny wpływ na treść wyroku. Oskarżona, niebędąca podmiotem fachowym, sporządziła apelację tak jak potrafiła, w szczególności nie podniosła wprost zarzutu obrazy określonych przepisów prawa materialnego, mających zastosowanie przy orzekaniu środka zabezpieczającego w postaci terapii, jednak całkiem jasno twierdziła, że środek ten, precyzując, że chodzi o terapię farmakologiczną, zastosowano wobec niej niesłusznie. Obligowało to sąd ad quem do uważnego zbadania tego zagadnienia, co jednak nie nastąpiło, skoro w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stwierdzono, że „orzeczony środek zabezpieczający w postaci terapii farmakologicznej, który kwestionuje oskarżona związany jest z treścią opinii sądowo-psychiatrycznej. Orzeczono go bo jest to konieczne aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez oskarżoną czynu zabronionego. Środek ten dostosowano do stopnia społecznej szkodliwości czynu zabronionego, który oskarżona może popełnić oraz prawdopodobieństwa jego popełnienia".

Prowadzi to do wniosku, że Sąd nie rozważył należycie zarzutu apelacji co do prawidłowości zastosowania wobec oskarżonej przedmiotowego środek zabezpieczającego, w kontekście czynów, których dopuściła się oskarżona i przepisów powołanych przez Sąd meriti. Wśród nich wymieniono art. 93a § 1 pkt 2 k.k. stanowiący, że jednym ze środków zabezpieczających jest terapia oraz art. 93f § 1 k.k., w świetle którego terapia może przybrać postać terapii farmakologicznej - taką orzeczono wobec (...) - ta zaś ma zmierzać tylko do osłabienia popędu seksualnego, a więc nie do korygowania zachowań, które z popędem tym nie mają nic wspólnego [zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 19 czerwca 2019 r., IV KK 17/19; z dnia 3 października 2019 r., III KK 315/18; postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 września 2018 r., II AKzw 1216/18.

Dostrzegając mankamenty takiego rozwiązania, także w piśmiennictwie prawniczym akcentuje się, że „terapia może polegać na terapii farmakologicznej, zmierzającej do osłabienia popędu seksualnego. Terapia farmakologiczna to leczenie za pomocą podania leków. Co istotne, w art. 93f § 1 ustawodawca nie zezwala na poddanie sprawcy farmakoterapii innej niż zmierzająca do osłabienia popędu seksualnego. A zatem, poza zakresem tego środka zabezpieczającego pozostaje np. leczenie lekami przeciwpsychotycznymi" - M. Pyrcak-Górowska w: W. Wróbel (red.), A. Zoll (red.), Kodeks Karny. Część ogólna. Tom I. Część II, Komentarz do art. 53-116, WK 2016, teza 6 do art. 93 f]. Zatem w sytuacji, gdy zarzucone (...) czyny zabronione nie miały, co oczywiste, żadnego związku z jej popędem seksualnym, orzeczenie wobec niej środka zabezpieczającego w postaci terapii farmakologicznej nastąpiło z naruszeniem art. 93a § 1 pkt 2 k.k. w zw. z art. 93f § 1 k.k.

Nie zmienia tego fakt, że w opinii sporządzonej na użytek niniejszego postępowania biegli lekarze psychiatrzy, powołując art. 93a § 1 pkt 2 k.k., jednak nie dostrzegając unormowania z art. 93f § 1 k.k., wskazali, że stan zdrowia psychicznego oskarżonej poprawiłoby wdrożenie wobec niej terapii farmakologicznej, po orzeczeniu środka zabezpieczającego. Z kolei utrzymanie w mocy wspomnianego rozstrzygnięcia, mimo jego zakwestionowania w apelacji wniesionej przez oskarżoną, każe uznać, że Sąd odwoławczy rażąco naruszył art. 433 § 2 k.p.k. Miało to istotny wpływ na treść wydanego przez ten Sąd wyroku, bowiem prawidłowe rozpoznanie apelacji prowadziłoby do zmiany wyroku Sądu meriti - przez uchylenie orzeczenia zawartego w jego pkt II, względnie określenie - gdyby biegli lekarze psychiatrzy i psycholog widzieli celowość takiego rozstrzygnięcia - że terapia stosowana wobec oskarżonej będzie miała postać psychoterapii lub psychoedukacji, co również przewiduje art. 93f § 1 k.k.

Mając powyższe na uwadze. Sąd Najwyższy orzekł, jak w części dyspozytywnej wyroku. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy w zakresie określonym tym wyrokiem Sąd Okręgowy (...) uwzględni uwagi zawarte w niniejszym uzasadnieniu, a w sytuacji, gdy opinia sądowo-psychiatryczna dotycząca oskarżonej została sporządzona w 2020 r., podejmie czynności w celu jej zaktualizowania, co pozwoli ustalić czy i jaki środek zabezpieczający powinien być stosowany wobec (...).

II.511.512.2024