Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Od 2018 r. prawo zakazuje krewnym, powinowatym i małżonkom jednoczesnego zajmowania stanowisk sędziego Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego
• Nieproporcjonalne ogranicza to prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego - ocenia Rzecznik Praw Obywatelskich
• Urzędujący sędziowie SN i NSA powinni mieć możliwość zawierania małżeństw między sobą, bez konieczności rezygnacji z urzędu sędziowskiego
• Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do ministra sprawiedliwości Waldemara Żurka 

Problem ujawnił się w związku z wnioskiem do RPO od osób orzekających w najwyższej instancji sądowej, pragnących zawrzeć związek małżeński. Nie ma więc on jedynie znaczenia teoretycznego.

Głównym celem zakazu z 2018 r. jest dążenie do zachowania zasady bezstronności orzekania w SN i NSA oraz zapewnienie niezawisłości sędziowskiej. Ubocznym skutkiem obecnych przepisów jest jednak, że w przypadku zawarcia związku małżeńskiego między sędziami SN i NSA nastąpi naruszenie zakazu określonego w art. 32 ustawy o SN.

Przed 2018 r. małżonkowie nie mogli jedynie pracować w tej samej izbie, orzekać w ramach tego samego składu orzekającego, ani jeden nie mógł podlegać służbowo drugiemu. Według zaś nowelizacji z 20 lipca 2018 r. Prawa o ustroju sądów powszechnych, art. 32 ustawy o SN nie stosuje się do osób pozostających ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz małżonków, będących sędziami SN w dniu wejścia w życie tej ustawy. 

Oznacza to dodatkowe zróżnicowanie sytuacji prawnej sędziów SN w związku małżeńskim. Sędziowie, którzy pozostawali w nim przed nowelizacją, nie narażają się na zarzut deliktu dyscyplinarnego, w przypadku zaś tych, którzy zawarliby związek po jej wejściu w życie, zaktualizuje się zarzut rażącego naruszenia art. 32 ustawy o SN.

Przepisy te stanowią nieproporcjonalne ograniczenie prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 47 Konstytucji i art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka). A rozwiązanie obowiązujące przed 2018 r., choć także mogło budzić wątpliwości, było bardziej wyważone z prawami osobistymi sędziów. Sędzia mógł bowiem wziąć ślub z drugim sędzią, jeśli przeniósł się do innej izby, przy czym samo przeniesienie było i nadal jest uzależnione od uznaniowej decyzji Pierwszego Prezesa SN czy Prezesa NSA.

Dążenie do zapewnienia bezstronności i niezawisłości orzekania stanowi wartość konstytucyjną zasługującą na ochronę, ale ten cel można zrealizować mniej radykalnymi środkami. Urzędujący sędziowie SN i NSA powinni mieć możliwość zawierania między sobą małżeństw bez konieczności rezygnacji z urzędu sędziowskiego.

RPO Marcin Wiącek prosi zatem MS o zainicjowanie prac nad nowelizacją art. 32 ustawy o SN, wychodzącą naprzeciw problemowi.

VII.501.177.2025