Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele skarżą się, że rozstrzygnięcia organów samorządu terytorialnego w kwestii stypendiów dla uzdolnionych uczniów nie są decyzją administracyjną
• W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich na uznanie zasługuje stanowisko wskazujące na załatwianie tych spraw w formie decyzji administracyjnej, bo zapewnia to stronom szerokie gwarancje procesowe. 
• Marcin Wiącek prosi Minister Edukacji o inicjatywę ustawodawczą i jednoznaczne doprecyzowanie ustawy o systemie oświaty, aby było nie było wątpliwości, że rozstrzygnięcia ws. programów stypendialnych mają taką właśnie formę 

Rzecznik rozpatrywał sprawę zgłoszoną przez rodziców ucznia, którzy nieskutecznie ubiegali się o gminne stypendium. W tym kontekście pojawiła się kwestia ochrony praw osób, które są adresatami programów stypendialnych tworzonych przez samorządy.

Według art. 90t ustawy o systemie oświaty jednostki samorządu terytorialnego mogą tworzyć regionalne lub lokalne programy wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży oraz wspierania edukacji uzdolnionych. Po przyjęciu programu organ stanowiący określa szczegółowe warunki udzielania pomocy dzieciom i młodzieży pobierającej naukę na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego bez względu na miejsce zamieszkania, formy i zakres tej pomocy, w tym stypendia dla uzdolnionych uczniów oraz tryb postępowania w tych sprawach. Uwzględnia zwłaszcza przedsięwzięcia sprzyjające eliminowaniu barier edukacyjnych, a także osoby lub grupy osób uprawnione do pomocy oraz potrzeby edukacyjne na danym obszarze.

Skarżący wskazali na bezczynność dyrektora szkoły, który powinien był przekazać wniosek o stypendium do właściwej komórki Urzędu Miasta, lecz tego nie uczynił. Domagali się także przywrócenia terminu na złożenie wniosku o stypendium. Dyrektor Wydziału Edukacji stwierdził, że nie jest to możliwe z uwagi na brak zastosowania Kodeksu postępowania administracyjnego. W kolejnym roku szkolnym wniosek został złożony prawidłowo, ale rada pedagogiczna wydała negatywną rekomendację. Rodzice uważali, że ich syn spełniał wszystkie wymagania, by otrzymać stypendium, lecz nie dysponowali żadnymi środkami działania.

Także z innych skarg wynika, że sposób przyznawania stypendiów dla uzdolnionych uczniów budzi zastrzeżenia. Powodami mogą być niezgodność zasad regulaminu z przepisami, niska transparentność działań komisji rozpatrującej wnioski, niemożność odwołania się. Uchwały organu stanowiącego mogą być przedmiotem rozstrzygnięć nadzorczych wojewody, ale po rozdysponowaniu środków w sprawach indywidualnych pokrzywdzeni wydają się pozbawieni wystarczającej ochrony.

Są rozbieżności interpretacyjne, czy te sprawy powinny być załatwiane w formie decyzji administracyjnej. Nieliczne wyroki sądów administracyjnych dotyczące formy przyznawania stypendiów nie pozwalają na wskazanie choćby dominującego kierunku orzeczniczego. Stosowanie art. 90t u.s.o. było także tematem wielu rozstrzygnięć nadzorczych wojewodów. Dochodzili oni do wniosku, że przyznanie bądź odmowa przyznania stypendium powinno się kończyć decyzją administracyjną.

Na gruncie ustawy o sporcie - zawierającej regulacje przyznawania stypendiów sportowych przez samorządy, analogiczne do art. 90t u.s.o. - w  orzecznictwie sądów administracyjnych, w tym NSA, wielokrotnie wskazywano, że przyznanie stypendiów finansowanych przez jednostki samorządu terytorialnego na podstawie przepisów prawa miejscowego ma charakter decyzji administracyjnej.

W ocenie RPO stanowisko wskazujące na załatwianie spraw stypendiów w formie decyzji administracyjnej zasługuje na uznanie. W orzecznictwie sądów powszechnych i administracyjnych przyjmuje się, że o istocie aktu prawnego przesądza jego treść, a nie forma lub nazwa. Za taką decyzję uznaje się jednostronne rozstrzygnięcie organu administracji o wiążących konsekwencjach obowiązującej normy prawa administracyjnego dla indywidualnie określonego podmiotu i konkretnej sprawy, podejmowane w sferze stosunków zewnętrznych, poza systemem organów państwowych i podległych im jednostek.

Trudno jest także wskazać powody, dla których przyznawanie jednych rodzajów stypendiów przez jednostki samorządu miałoby się odbywać w formie decyzji administracyjnej, innych zaś - na zasadach mniej sformalizowanych. W obecnym stanie prawnym obywatel otrzymuje potwierdzenie, że w sprawie stypendium została wydana lub powinna zostać wydana decyzja administracyjna dopiero wtedy, gdy decyduje się zaskarżyć konkretny akt lub czynność organu do sądu. Taka sytuacja nie jest pożądana z punktu widzenia bezpieczeństwa prawnego jednostki.

Rozstrzygnięcie decyzją administracyjną zapewnia stronom szerokie gwarancje procesowe. Wydaje się też słuszne w świetle zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych. Praworządność i transparentność działań administracji to warunki konieczne dla realizacji zasady jawności życia publicznego i ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa.

RPO prosi minister Barbarę Nowacką o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w celu takiego doprecyzowania przepisów ustawy o systemie oświaty, aby odpowiednie organy nie miały wątpliwości, że przekazywanie środków w ramach programów stypendialnych i odmowa ich przyznania następują na podstawie decyzji administracyjnej.

VII.7031.8.2024