Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Skazując obywatela za prowadzenie auta w stanie nietrzeźwości, sąd nie ustalił, czy było ono jego wyłączną własnością
• Tymczasem stanowiło ono współwłasność sprawcy i jego żony. Sąd zaniechał sprawdzenia tej okoliczności
• Zastępca RPO Stanisław Trociuk złożył kasację, wnosząc o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i zwrot sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania w tym zakresie
• AKTUALIZACJA 30.06.2025: 16 czerwca 2025 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt V KK 178/25) uchylił wyrok w części dotyczącej przepadku auta i zwrócił sprawę Sądowi Rejonowemu. W wypadku ustalenia, że auto pozostawało we współwłasności małżeńskiej, jego przepadek nastąpił z pokrzywdzeniem żony skazanego.

"Dopiero po wykluczeniu istnienia współwłasności między sprawcą a jego żoną możliwe było orzeczenie przepadku pojazdu, w przeciwnym wypadku, sąd powinien orzec przepadek jego równowartości- podkreśla Stanisław Trociuk w kasacji do Sadu Najwyższego. 

Stan faktyczny

W 2024 r. Sąd Rejonowy uznał oskarżonego za winnego prowadzenia samochodu w stanie nietrzeźwości (I badanie 1,10 mg/l, II badanie 1,10 mg/l, III badanie 1,260 mg/l, IV badanie 1,223 mg/l, alkoholu w wydychanym powietrzu).

Wymierzono mu 4 tys. zł grzywny. Ponadto orzeczono środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na 4 lata. Nałożono nań także  5 tys. zł świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Ponadto wobec oskarżonego orzeczono przepadek auta na rzecz Skarbu Państwa. 

Wyrok nie został zaskarżony i uprawomocnił się w pierwszej instancji

Zarzut kasacji RPO

ZRPO Stanisław Trociuk zaskarżył orzeczenie na korzyść skazanego, w części dotyczącej orzeczenia przepadku samochodu. 

Wyrokowi zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego, tj. art. 366 § 1 k.k. Polegało to na zaniechaniu wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, warunkujących orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego, na podstawie art. 44b § 1 i 2 k.k., tj. czy pojazd w czasie popełnienia przestępstwa stanowił wyłączną własność sprawcy.

Kasacja zawiera też wniosek o wstrzymanie wykonania wyroku w zaskarżonej części.

Argumentacja kasacji RPO

Orzeczenie wydano z rażącym naruszeniem prawa w sposób podany w zarzucie kasacji, co miało istotny wpływ na jego treść.

Zgodnie z art. 366 § 1 k.p.k. przewodniczący składu orzekającego zobligowany jest do takiego kierowania rozprawą, aby wyjaśnić wszystkie istotne okoliczności sprawy. Przewodniczący zaniechał wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla orzeczenia przepadku auta.

Przepadek może dotyczyć wyłącznie pojazdu mechanicznego stanowiącego własność sprawcy, zarówno w czasie czynu, jak i orzekania. Jeżeli w czasie przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył pojazd podlegający przepadkowi, orzeka się przepadek równowartości pojazdu.

Istotne było zatem ustalenie czy auto, które prowadził oskarżony, stanowiło jego wyłączną własność. Okoliczności tej jednak nie wyjaśniono.

W aktach sprawy  jest  notatka urzędowa, że pojazd jest zarejestrowany na dane oskarżonego, który w systemie CEP figuruje jako jedyny właściciel. Nie wyłącza to jednak współwłasności. Rejestracji auta dokonuje, się m.in. na podstawie dowodu własności. Należy przyjąć, że za właściciela w rozumieniu Prawa o ruchu drogowym uznaje się każdego, komu przysługuje prawo własności do pojazdu w ujęciu cywilnoprawnym. 

Odnosi się to również do przypadków współwłasności, bowiem na gruncie prawa cywilnego współwłaściciel jest właścicielem niezależnie od wielkości udziału we współwłasności. W związku z tym każdy współwłaściciel może dokonać rejestracji. Nie ma w tym przypadku znaczenia, kto figuruje w dowodzie rejestracyjnym, gdyż nie ma obowiązku ujawniania w nim wszystkich właścicieli.

Oskarżony zeznał, że jest żonaty. Wskazywał, że auto stanowi jego własność, nie stwierdził jednak, że jest jego jedynym właścicielem. Wobec tego należało wyjaśnić, jaki ustrój majątkowy małżeński istnieje między nim a żoną i czy auto wchodzi w skład wspólności majątkowej małżeńskiej. 

Wspólność ta jest ustrojem najczęściej spotykanym, powstającym z mocy ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa. Dopiero po wykluczeniu istnienia współwłasności między sprawcą a jego żoną możliwe było orzeczenie przepadku pojazdu. W przeciwnym wypadku, sąd powinien orzec przepadek jego równowartości.

Tymczasem, jak wynika z uzasadnienia wyroku, ustalono jedynie, że oskarżony jest właścicielem pojazdu, co w połączniu z informacją, że oskarżony jest żonaty nie było wystarczające do orzeczenia przepadku pojazdu i stanowiło rażące naruszenie art. 366 § 1 k.p.k.

Uchybienie to miało istotny wpływ na treść orzeczenia, orzeczono bowiem przepadek auta pozostającego we współwłasności łącznej sprawcy i jego żony.

Wniosek o wstrzymanie wykonania wyroku w zaskarżonej części jest uzasadniony. Dokonanie egzekucji administracyjnej w drodze licytacji pojazdu, zgodnie z zarządzeniem sędziego, przed rozpoznaniem kasacji spowodowuje dla skazanego i jego żony nieodwracalne następstwa w postaci niemożności odzyskania pojazdu.

Najważniejsze motywy pisemne rozstrzygnięcia SN  

Podniesiony w kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich zarzut rażącego naruszenia przepisów prawa karnego procesowego jest oczywiście zasadny, co umożliwiło uwzględnienie tego nadzwyczajnego środka zaskarżenia w całości na posiedzeniu bez udziału stron na podstawie art. 535 § 5 k.p.k.

Stosownie do treści art. 366 § 1 k.p.k. przewodniczący składu orzekającego zobligowany jest do takiego kierowania przebiegiem rozprawy, aby zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy. W przedmiotowej sprawie przewodniczący zaniechał jednak wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla sposobu orzeczenia przepadku, na podstawie art. 44b k.k.

Zgodnie z tym przepisem, w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym (§ 1). Przepadek dotyczy pojazdu mechanicznego stanowiącego wyłączną własność sprawcy, zarówno w czasie czynu, jak w czasie orzekania w sprawie. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd, orzeka się przepadek równowartości pojazdu (§ 2).

Mając na uwadze przywołane regulacje prawne, istotnym było zatem ustalenie, czy pojazd, który prowadził oskarżony (...), stanowił jego wyłączną własność. Okoliczności tej jednak nie wyjaśniono. W aktach sprawy znajduje się notatka urzędowa, z której wynika, że pojazd marki Ford Mondeo o numerze rejestracyjnym (....) oraz numerze (....) zarejestrowany jest na dane (....), który w systemie CEP figuruje jako jedyny właściciel pojazdu.

Okoliczność ta nie  wyłącza jednak istnienia współwłasności. Należy bowiem zauważyć, że rejestracji pojazdu dokonuje się m.in. na podstawie dowodu własności pojazdu, co reguluje art. 72 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j.: Dz. U. z 2024 r., poz. 1251). Należy przyjąć, że za właściciela pojazdu w rozumieniu Prawa o ruchu drogowym uznaje się każdego, komu przysługuje prawo własności do pojazdu w ujęciu cywilnoprawnym. Odnosi się to również do przypadków współwłasności, bowiem na gruncie prawa cywilnego (art. 195 k.c.) współwłaściciel jest właścicielem niezależnie od wielkości udziału we współwłasności. W związku z tym, każdy ze współwłaścicieli może dokonać rejestracji pojazdu. Nie ma w tym przypadku znaczenia, kto figuruje w dowodzie rejestracyjnym, gdyż nie ma obowiązku ujawniania w tym dokumencie wszystkich właścicieli pojazdu.

Analiza akt przedmiotowej sprawy pozwoliła ustalić, że do protokołu przesłuchania w postępowaniu przygotowawczym, jak również do protokołu rozprawy, oskarżony podał, że jest żonaty. Wskazywał również, że pojazd stanowi jego własność, nie stwierdził jednak w żadnym miejscu, że jest jego jedynym właścicielem. Wobec takiego oświadczenia (...) należało wyjaśnić, jaki ustrój majątkowy małżeński istnieje między nim a żoną i czy pojazd wchodzi w skład wspólności majątkowej małżeńskiej. Trzeba w tym kontekście zauważyć, że wspólność majątkowa między małżonkami, obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, jest ustrojem najczęściej spotykanym, powstającym z mocy ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa (art. 31 § 1 k.r.o. w zw. z art. 34 k.r.o.).

Dopiero po wykluczeniu istnienia współwłasności między sprawcą a jego żoną możliwe było orzeczenie przepadku pojazdu, w przeciwnym wypadku Sąd Rejonowy powinien orzec przepadek jego równowartości.  Tymczasem, jak wynika z uzasadnienia wyroku sądu, ustalono jedynie, że (....) jest właścicielem pojazdu, co w połączeniu z informacją, że oskarżony jest żonaty, nie było wystarczające do orzeczenia przepadku pojazdu, na podstawie art. 44b § 1 k.k. i stanowiło rażące naruszenie art. 366 § 1 k.p.k.

Uchybienie to miało istotny wpływ na treść orzeczenia, bowiem wskutek zaniechania wyjaśnienia opisanych wyżej istotnych okoliczności sprawy doszło do orzeczenia przepadku pojazdu, co w wypadku ustalenia, że pozostawał on we współwłasności małżeńskiej, było postąpieniem z pokrzywdzeniem żony skazanego.

Implikowało to uchylenie wyroku sądu meriti w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Procedując ponownie w sprawie, Sąd Rejonowy (...) będzie rozstrzygać jedynie w kwestii przepadku, po ustaleniu własności przedmiotowego pojazdu.

ll.510.13.2025