Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W czerwcu 2022 r.  opublikowano zaktualizowaną wersję Protokołu Stambulskiego, podręcznika skutecznego badania i dokumentowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się do Ministra Sprawiedliwości o przetłumaczenie tego dokumentu ONZ na język polski i jak najszersze upowszechnienie go dla celów edukacyjnych i szkoleniowych
• AKTUALIZACJA 18.09.2024: MS zleciło przetłumaczenie na język polski nowej wersji Protokołu Stambulskiego. Przekazało ten dokument RPO celem wykorzystania w bieżącej działalności (w załączniku na dole strony).
• AKTUALIZACJA 10.10.2024: Dziękując za przetłumaczenie nowej wersji Protokołu stambulskiego, zastępca Rzecznika Wojciech Brzozowski pyta resort, czy dokument ten zamieszczono na stronach internetowych MS oraz przesłano odpowiednim instytucjom i organom samorządów zawodowych do celów szkoleniowych.
• AKTUALIZACJA 4.12.2024: MS poinformowało o swych działaniach, przesłało tekst Protokołu m.in. do sądów apelacyjnych, Służby Więziennej, Prokuratury Krajowej, MSWiA, MZ i Krajowej Rady Kuratorów

Jednym z najskuteczniejszych narzędzi prewencji tortur jest Protokół Stambulski, czyli podręcznik skutecznego badania i dokumentowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Jest to dokument Organizacji Narodów Zjednoczonych, opracowany w 1999 r. przez grupę ekspertów w celu pomocy państwom w identyfikacji i dokumentowaniu przypadków tortur na potrzeby sądów i organów śledczych.

Protokół stanowi uznany dokument na arenie międzynarodowej. Podkomitet ds. Prewencji Tortur ONZ (SPT) podkreśla, że jest to niezbędne narzędzie wykrywania, dokumentowania, zgłaszania i powstrzymywania tortur i złego traktowania. Jego stosowanie rekomendują również Komitet Przeciwko Torturom (CAT) Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) i Specjalny Sprawozdawca ds. Tortur.

29 czerwca 2022 r. w Genewie opublikowano zaktualizowaną wersję Protokołu, po konsultacjach z ponad 180 ekspertami z całego świata, z zakresu między innymi medycyny, psychologii i prawa. Zakres konsultacji pozwolił na uwzględnienie aktualnej wiedzy i doświadczeń praktyków w jego stosowaniu na przestrzeni 20 lat. Nowa wersja dokumentu ma również zapobiegać celowemu niewłaściwemu wykorzystywaniu standardów Protokołu przez państwa.

Wydanie Protokołu z 2022 r. zawiera nowe wytyczne, dotyczące sposobów poprawy bezstronności i przejrzystości wśród organów monitorujących, promuje udział społeczeństwa obywatelskiego w dochodzeniach oraz wyjaśnia prawne i etyczne obowiązki lekarzy i prawników pracujących ze szczególnie bezbronnymi grupami społecznymi.

Oprócz aktualizacji sześciu pierwotnych rozdziałów wydanie z 2022 r. zawiera dwa nowe, które zawierają wytyczne dotyczące roli pracowników systemu opieki zdrowotnej w różnych kontekstach, w których może być konieczna dokumentacja (rozdział VII), oraz wytyczne dotyczące warunków niezbędnych do skutecznego wdrożenia Protokołu Stambulskiego przez Państwa (rozdział VIII). Istotną nową kwestią jest także sposób postępowania i identyfikowania tortur w przypadku osób należących do społeczności LGBT+.

Najważniejsze aktualizacje i dodatkowe wytyczne zawarte w Protokole Stambulskim wydanym w 2022 r. obejmują:

• wyjaśnienia dotyczące definicji i zakresu tortur i złego traktowania w oparciu o 20 lat praktyki i orzecznictwa oraz aktualizację odpowiednich mechanizmów zapobiegania torturom, odpowiedzialności i zadośćuczynienia (Rozdział I);
• aktualizacje dotyczące odpowiednich obowiązków etycznych pracowników prawnych i pracowników służby zdrowia, w tym wytyczne dotyczące kolizji obowiązków (Rozdział II);
• najlepsze praktyki w zakresie dochodzeń w sprawie tortur i złego traktowania, w tym nowe wytyczne dla sędziów, prokuratorów i innych podmiotów (Rozdział III);
• zaktualizowane praktyki dotyczące oceny klinicznej dowodów fizycznych i psychologicznych oraz nowe wytyczne dotyczących oceny dzieci oraz lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych (LGBT+) (Rozdziały IV, V, VI);
• jasne i spójne wytyczne dotyczące interpretacji fizycznych i psychologicznych dowodów stosowania tortur i złego traktowania oraz obowiązku przedstawienia wniosku na temat możliwości stosowania tortur (Rozdziały IV, V, VI);
• uznanie ograniczeń Protokołu Stambulskiego i zapobieganie nadużyciom, np. gdy państwa uniewinniają sprawców z powodu braku fizycznych lub psychicznych śladów stosowania tortur lub gdy arbitralnie wykluczają niezależnych, pozarządowych ekspertów klinicznych ze składania zeznań w postępowaniu sądowym (Rozdział IV);
• stosowanie dodatkowych wytycznych dla klinicystów w zakresie dokumentowania tortur i złego traktowania w kontekstach pozaprawnych (Rozdział VII);
• wymagania wobec państw dotyczące podjęcia kompleksowych i trwałych działań w celu wdrożenia Protokołu stambulskiego i jego zasad we współpracy z podmiotami międzynarodowymi i członkami społeczeństwa obywatelskiego (Rozdział VIII).

Stopień, w jakim państwo wdraża wytyczne Protokołu stambulskiego, świadczy o jego woli, determinacji i zaangażowaniu w walce z torturami i bezkarnością. 

Dlatego RPO Marcin Wiącek zwraca się do ministra Adama Bodnara o przetłumaczenie na język polski nowej wersji Protokołu, a następnie upowszechnienie jej wśród opinii publicznej, sędziów, prokuratorów i personelu miejsc detencji oraz udostępnienie odpowiednim resortom i samorządom zawodowym dla celów edukacyjnych i szkoleniowych.

Odpowiedź Marii Ejchart, podsekretarz stanu w MS

W odpowiedzi na pismo zawierające prośbę o przetłumaczenia na język polski nowej wersji Protokołu Stambulskiego, a następnie upowszechnienie jej wśród opinii publicznej, sędziów, prokuratorów i personelu miejsc detencji oraz udostępnienie odpowiednim resortom i samorządom zawodowym dla celów edukacyjnych i szkoleniowych, uprzejmie informuję, że Ministerstwo Sprawiedliwości zleciło przetłumaczenie na język polski nowej wersji Protokołu Stambulskiego.

Niniejszym pozwalam sobie przekazać p. Rzecznikowi polską wersję tego dokumentu, celem wykorzystania w bieżącej działalności.

Jednocześnie wskazuję, że Ministerstwo Sprawiedliwości podejmie działania mające na celu rozpowszechnienie nowej wersji Protokołu Stambulskiego.

Kolejne pismo do MS

Dziękując za przetłumaczenie nowej wersji Protokołu stambulskiego na język polski i udostępnienie tekstu RPO, Wojciech Brzozowski podkreśla, że przyczyni się to do lepszej promocji standardów Protokołu, co ma fundamentalne znaczenie dla skutecznej prewencji tortur.

Jednocześnie, z uwagi na zapowiedź podjęcia przez Ministerstwo dalszych działań zmierzających do rozpowszechnienia nowej wersji Protokołu, ZRPO zwraca się do podsekretarz stanu w MS Marii Ejchart o poinformowanie o szczegółach tych działań. Prosi zwłaszcza o informację, czy nową wersję Protokołu stambulskiego zamieszczono na stronach internetowych MS i innych instytucji oraz czy przesłano ją odpowiednim instytucjom i organom samorządów zawodowych do celów szkoleniowych.

Odpowiedź Marii Ejchart, podsekretarz stanu w MS

W odpowiedzi na pismo z dnia 7 października br. dotyczące prośby informacje o szczegółach działań zmierzających do rozpowszechnienia nowej wersji Protokołu Stambulskiego, uprzejmie informuję, że Ministerstwo Sprawiedliwości przekazało polskie tłumaczenie aktualnej wersji Protokołu Stambulskiego do wiadomości i wykorzystania służbowego poszczególnym podległym jednostkom do Sądów Apelacyjnych, Centralnego Zarządu Służby Więziennej, Prokuratury Krajowej, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Zdrowia oraz Krajowej Rady Kuratorów.

Ministerstwo Sprawiedliwości zwróciło się z prośbą do Prezesów Sądów Apelacyjnych o spowodowanie dystrybucji ww. dokumentu w podległych im i nadzorowanych sądach i zapoznania się z nim przez wszystkich sędziów okręgu apelacji.

Tekst Protokołu Stambulskiego został również opublikowany na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości pod adresem:
https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/interaktywnywykaz-konwencji-i-protokolow- dodatkowych.

KMP.571.6.2024