Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił Ministrowi Sprawiedliwości opinię do projektu nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa (nr UPRO4, wersja z 19 listopada 2025 r.)
• Wejście projektu w życie byłoby istotnym krokiem dla zażegnania kryzysu władzy sądowniczej, którego źródłem są zastrzeżenia dotyczące obecnych zasad kształtowania składu KRS - ocenia Marcin Wiącek

Opinia RPO koncentruje się na czterech zagadnieniach.

Zmiana sposobu wyboru 15 członków KRS 

Zmiana sposobu wyboru 15 sędziowskich członków KRS stanowi krok w dobrym kierunku. Zastąpienie wyboru przez Sejm powszechnymi wyborami z udziałem wszystkich sędziów przyczyni się do uniezależnienia Rady od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Spowoduje to uchylenie zastrzeżeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości UE.

Projekt nie proponuje prostego powrotu do rozwiązań sprzed 6 marca 2018 r., które również mogły budzić zastrzeżenia. To konsekwencja negatywnych doświadczeń związanych z poprzednim modelem. Projekt odchodzi od tzw. systemu kurialnego na rzecz systemu powszechnego, w którym wszyscy sędziowie będą mieli czynne prawo wyborcze, z możliwością oddawania głosów na kandydatów z całej Polski. Mieści się to w sferze swobody ustawodawcy. 

Ograniczenie biernego prawa wyborczego 

Projekt przewiduje, że prawo kandydowania do KRS przysługiwać będzie wyłącznie sędziom z 10-letnim stażem sędziowskim, w tym co najmniej 5-letnim stażem na aktualnie zajmowanym stanowisku. Takie kryterium nie może być uznane samo w sobie za niekonstytucyjne, o ile nie jest arbitralne i mieści się w granicach racjonalności, a jego rzeczywistym celem nie jest pozbawienie określonej kategorii osób możliwości ubiegania się o wybór. Mieści się to w sferze swobody ustawodawcy. Kryterium stażu ma charakter obiektywny i może być uznane za uzasadnione.

W 2024 r. Komisja Wenecka zakwestionowała odebranie biernego prawa wyborczego wszystkim sędziom powołanym po 6 marca 2018 r. Dopuściła jednak pewne zróżnicowanie prawa wyborczego. Zdaniem RPO projekt uwzględnia standardy opinii Komisji.

RPO poddaje zaś pod rozwagę zasadność rozwiązania, że prawo zgłoszenia kandydata na członka KRS przysługuje grupie co najmniej 100 sędziów, gdyż może to nadmiernie ograniczać bierne prawo wyborcze. Na zebranie podpisów przewidziano zaś stosunkowo krótki czas. Kumulacja tych ograniczeń może prowadzić do tego, że realną szansę na ubieganie się o członkostwo w KRS będą mieli wyłącznie sędziowie będący członkami największych stowarzyszeń sędziów. Będzie to stawiało w gorszej sytuacji sędziów, którzy nie korzystają z wolności zrzeszania się lub są członkami mniejszych stowarzyszeń. 

Powierzenie Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu kontroli nad legalnością procesu wyborczego do KRS 

NSA ma rozpoznawać skargi na uchwały PKW odmawiające przyjęcia kandydatury i protesty wyborcze. Można argumentować, że uchwała PKW jest formą działalności administracji publicznej sensu largo. Inaczej należy ocenić powierzenie NSA rozpoznawania protestów wyborczych. Wyboru członka KRS nie sposób zaś uznać za formę działalności administracji publicznej. Sprawy, jakie projektodawca zamierza powierzyć NSA, nie mają cech, które pozwalałyby uznać, że bezwzględnie konieczne jest powierzenie ich rozstrzygania sądom powszechnym czy SN. Proponowane uregulowania mieszczą się w sferze swobody ustawodawcy.

W projekcie brakuje zaś przepisu gwarantującego pełnomocnikowi sędziów wgląd do listy podpisów z poparciem dla danego kandydata w razie ich zakwestionowania przez PKW. Będzie to utrudniać sformułowanie zarzutów w skardze do NSA na odmowę przyjęcia zgłoszenia przez PKW. Problemu tego nie rozwiązuje wymóg uzasadnienia uchwały PKW, bo podaje się jedynie ogólne powody zakwestionowania określonej liczby podpisów. Brak gwarancji wglądu do może być uznany za naruszenie prawa do skutecznego środka odwoławczego. RPO postuluje uzupełnienie projektu o przepis wyraźnie przyznający pełnomocnikowi sędziów prawo wglądu do wykazów podpisów w celu ustalenia, które z nich zostały zakwestionowane przez PKW i z jakiego powodu.

Brak gwarancji rzetelnego uzasadnienia uchwał KRS

Projekt pomija istotny systemowy problem, jakim jest kwestia uzasadniania uchwał KRS w sprawie nominacji sędziowskich w latach 1989–2025. Uzasadnienia często są ogólnikowe, stanowiąc kompilację życiorysów kandydatów, bez wyjaśnienia, jakie konkretnie cechy przesądziły o aprobacie dla jednych kandydatur, a dezaprobacie dla pozostałych. Dlatego  RPO postuluje wyraźne wskazanie kryteriów, którymi powinna kierować się Rada przy wyborze kandydatów na sędziów oraz wyraźne wymienienie elementów uzasadnienia uchwały, w tym wymóg wskazania konkretnych powodów za wyborem danej kandydatury.

VII.510.27.2025