Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przedstawił przewodniczącemu Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Aleksandrowi Pociejowi  zagadnienia wynikające z wadliwego działania prawa, które stanowiłyby przyczynek do podjęcia prac legislacyjnych  Komisji.

Implementacja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/800 z dnia 11 maja 2016 r. w sprawie gwarancji procesowych dla dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym

Pomoc adwokata

Obecnie Kodeks postępowania karnego nie reguluje kwestii obecności adwokata osoby podejrzanej podczas czynności z jej udziałem. Zadaniem państwa jest również przestrzeganie, w myśl dyrektywy 2016/800, zasady poufności porozumiewania się pomiędzy dziećmi a ich adwokatem - zarówno w przypadku spotkań, jak i innych form porozumiewania się. Zasada ta powinna być realizowana bez jakichkolwiek odstępstw.

Prawo do informacji

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wzoru pouczenia o uprawnieniach i obowiązkach podejrzanego w postępowaniu karnym powinno określać specjalną formułę pouczenia dla dzieci będących podejrzanymi w postępowaniu karnym - przygotowaną w prostym i przystępnym języku, uwzględniającą wytyczne dyrektywy

Pobyt dziecka w areszcie czy policyjnej izbie zatrzymań

Art. 84 § 1 i 2 Kodeksu karnego wykonawczego nie spełnia wymagań dyrektywy 2016/800, gdyż operuje pojęciem młodociani, podczas gdy dyrektywa dotyczy dzieci, które powinny znaleźć szczególną ochronę i zostać odseparowane od dorosłych.

Udział rodzica oraz dziecka na rozprawie

Zgodnie z art. 15 ust. 1 dyrektywy 2016/800 dzieci powinny mieć prawo, by podczas rozprawy oraz posiedzeń sądowych, towarzyszył im tzw. podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej. Jeżeli odpowiedzialność za dziecko spoczywa na więcej niż jednej osobie, dziecko powinno mieć prawo do tego, by towarzyszyły mu wszystkie te osoby, chyba że nie jest to wykonalne, pomimo starań poczynionych w rozsądnym zakresie przez właściwe organy.

Specjalne kwalifikacje sędziów i prokuratorów oraz pracowników organów ścigania i ośrodków detencyjnych

Obowiązkiem państwa jest odpowiednie przeszkolenie pracowników organów ścigania i ośrodków detencyjnych, którzy zajmują się dziećmi.

Podwyższenie gwarancji ochronnych tajemnic prawem chronionych

Konieczne jest wzmocnienie tajemnic chroniących informacje powierzone przedstawicielom zawodów zaufania publicznego tak, aby nie było możliwe ich instrumentalne obejście przez organy ścigania. 

Zmiany dotyczące instytucji „małego świadka koronnego”

Od dawna RPO wskazuje na niespójność systemową instytucji „małego świadka koronnego". Występuje ona bowiem w czterech istotnie różniących się między sobą formach (art. 60 § 3 Kodeksu karnego;  art. 60 § 4 KK, art. 259b KK, art. 277c KK, art. 277d KK oraz art. 36 § 3 Kodeksu karnego skarbowego. Należałoby więc je ujednolicić, przykładowo na wzór rozwiązania przewidzianego w art. 36 § 3 i 4 KKS.

Ponadto należałoby wprowadzić obligatoryjne nagrywanie przesłuchań z udziałem małego świadka koronnego, a także de lege ferenda, należałoby wyłączyć możliwość powoływania się przez niego na prawo odmowy zeznań.

Zmiana ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

Art. 8a ust. 1 ustawy ogranicza podstawę faktyczną dochodzenia odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę tylko do okresu od 1 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r. Dotyczy to osób, które pod pozorem realizacji powszechnego obowiązku obrony zostały powołane do pełnienia czynnej służby wojskowej.

Według RPO regulacja jest niezgodna z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 i art. 2 oraz z art. 41 ust. 5 w związku z art. 77 ust. 1 i 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Należy zainicjować proces legislacyjny w celu zmiany art. 8a poprzez rozszerzenie okresu zastosowania tak, aby z podstawy tej mogły potencjalnie skorzystać wszystkie osoby represjonowane z powodów politycznych poprzez powołanie do wojska.

Wydaje się zasadne dostosowanie tego okresu do tego wskazanego w ustawie   o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych - czyli od dnia 1 stycznia 1956 r. do dnia 31 lipca 1990 r.

Wpis ex lege danych nieletnich sprawców przestępstw zakwalifikowanych jako przestępstwa seksualne do Rejestru Sprawców Przestępstw na tle Seksualnym

W Rejestrze o dostępie ograniczonym umieszcza się dane „nieletnich, wobec których prawomocnie orzeczono środki wychowawcze, poprawcze lub wychowawczo-lecznicze albo którym wymierzono karę na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, w sprawach o czyny karalne, o których mowa w art. 2, z wyłączeniem art. 200 § 1 KK.

Umieszczenie danych takich osób w rejestrze, nawet tym o charakterze niepublicznym, w sposób oczywisty wiąże się z ich dodatkową stygmatyzacją. W odbiorze społecznym Rejestr, niekiedy kolokwialnie określany jako tzw. „rejestr pedofilów", służy do ochrony społeczeństwa przed szczególnie niebezpiecznymi osobami z zaburzeniami seksualnymi, zwłaszcza jeżeli popełniają czyny zabronione wobec osób małoletnich. Mimo, że dane tych osób nie są powszechnie dostępne na stronach internetowych, dostęp do nich ma stosunkowo szeroki krąg osób, m.in. pracodawca czy inny podmiot prowadzący działalność związaną z wychowaniem, edukacją wypoczynkiem, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi.  

Dane nieletniego będą usunięte z Rejestru dopiero po otrzymaniu zawiadomienia o przywróceniu terminu do zaskarżenia orzeczenia odnotowanego w Rejestrze albo uchyleniu takiego orzeczenia w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania, albo po upływie 10 lat od dnia ukończenia przez niego 18 roku życia.

Pełnomocnictwo do doręczania przesyłek sądowych

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje możliwość ustanowienia pełnomocnika dla doręczeń. Odbiór pisma procesowego w placówce pocztowej przez takiego pełnomocnika jest możliwy tylko, gdy legitymuje się on równocześnie pełnomocnictwem pocztowym. Ze skarg napływających do BRPO wynika, że w przypadku, gdy pełnomocnik posiada tzw. pełnomocnictwo notarialne, operatorzy pocztowi odmawiają wydania pisma sądowego adresowanego do mocodawcy. Wydaje się, że tzw. pełnomocnictwo notarialne powinno umożliwiać ustanowionemu pełnomocnikowi dla doręczeń odbiór pism procesowych w placówce pocztowej.

Brak możliwości podejmowania zatrudnienia przez osoby uprawnione do świadczeń opiekuńczych 

W grudniu 2020 r. RPO przedstawił senackiej Komisji Ustawodawczej opinię do projektu ustawy umożliwiającej podejmowanie zatrudnienia osobom uprawnionym do świadczeń opiekuńczych. Wskazał, że kierunek zmian nie budzi zastrzeżeń z punktu widzenia ochrony praw jednostki, jednakże projekt nie obejmuje wszystkich grup osób uprawnionych do świadczeń opiekuńczych.

Obowiązujące przepisy wykluczają możliwość wykonywania jakiejkolwiek pracy przez osoby pobierające świadczenia opiekuńcze tj. świadczenie pielęgnacyjne, zasiłek dla opiekuna, specjalny zasiłek opiekuńczy. Celem przygotowanego przez Senat projektu ustawy jest umożliwienie podejmowania aktywności zawodowej przez osoby uprawnione do otrzymywania świadczenia pielęgnacyjnego.

Regulacja umożliwiająca podejmowanie zatrudnienia tylko jednej z trzech grup osób uprawnionych do świadczeń opiekuńczych nie wydaje się optymalna. Powstaje bowiem wątpliwość konstytucyjna, czy projektowane rozwiązanie, w obecnym kształcie, nie niesie za sobą istotnego ryzyka naruszenia konstytucyjnej zasady równego traktowania oraz sprawiedliwości społecznej.

KMP.071.4.2021