Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Radca prawny jest powodem w sprawie cywilnej, reprezentowanym przez innego radcę prawnego  
• Powód, a nie jego pełnomocnik, został wezwany przez sąd do uzupełnienia formalnych braków skargi kasacyjnej 
• Sąd uczynił to jedynie za pośrednictwem sądowego portalu informacyjnego, na którym z kolei pełnomocnik powoda nie miał konta – formalnie nie ma bowiem takiego obowiązku
• Brak formalny skargi nie został zatem uzupełniony w terminie, co grozi jej odrzuceniem  

Rzecznik Praw Obywatelskich przyłączył się do postępowania Sądu Apelacyjnego w  takiej sprawie. To ten sąd przeprowadza w pierwszej kolejności kontrolę formalną skargi kasacyjnej. 

RPO wnosi, by sąd prawidłowo doręczył wezwanie pełnomocnikowi i przedstawia argumentację na rzecz takiej wykładni przepisów.

O co chodzi w sprawie 

Do RPO wpłynął wniosek radcy prawego powoda o przystąpienie do postępowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym z uwagi na ryzyko odrzucenia skargi kasacyjnej z powodu nieuzupełnienia braków formalnych w wyznaczonym terminie. 

Jak wynika z wyjaśnień powoda, wezwanie do uzupełnienia braków formalnych zostało doręczone przez Sąd Apelacyjny za pośrednictwem portalu informacyjnego sądów powszechnych - bezpośrednio na konto powoda, mimo że był on w tej sprawie reprezentowany przez radcę prawnego, który z kolei nie miał konta w tym portalu. Radca ten pracuje w kancelarii prowadzonej przez powoda.

Powód złożył we własnym imieniu wniosek Sądowi Apelacyjnemu o doręczenie wezwania  o uzupełnienie braków formalnych pocztą pod adresem kancelarii, w której pracuje reprezentujący go  radca.

Stanowisko RPO 

Zgodnie z art. 15zzs9 ust. 2-4 specustawy covidowej z 2 marca 2020 r., w okresie obowiązywania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego:

• w braku możliwości wykorzystania systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe, sąd doręcza adwokatowi, radcy prawnemu, rzecznikowi patentowemu lub Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej pisma sądowe poprzez umieszczenie ich treści w systemie teleinformatycznym służącym udostępnianiu tych pism (portal informacyjny). Nie dotyczy to pism, które podlegają doręczeniu wraz z odpisami pism procesowych stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od sądu.
• Datą doręczenia jest data zapoznania się przez odbiorcę z pismem umieszczonym w portalu informacyjnym. W przypadku braku zapoznania się pismo uznaje się za doręczone po upływie 14 dni od dnia umieszczenia pisma w portalu informacyjnym.
• Doręczenie pisma za pośrednictwem portalu informacyjnego wywołuje skutki procesowe określone w Kodeksie postępowania cywilnego właściwe dla doręczenia pisma sądowego.

Sąd Apelacyjny doręczył wezwanie o uzupełnienie braków formalnych bezpośrednio na konto powoda w portalu informacyjnym z pominięciem pełnomocnika. Było to niezgodne z art. 133 § 3 k.p.c., zgodnie z którym nie należy doręczać pism sądowych bezpośrednio stronie, jeśli ma ona ustanowionego pełnomocnika procesowego. Nie ma przy tym znaczenia, że powód i pełnomocnik pracują w tej samej kancelarii. Z procesowego punktu widzenia są to dwa odrębne podmioty połączone stosunkiem pełnomocnictwa, na mocy którego to pełnomocnik powinien był otrzymać wezwanie do uzupełnienia braków formalnych, a nie jej mocodawca. 

W orzecznictwie od dawna uznaje się, że dyspozycja art. 133 § 3 zdanie pierwsze k.p.c. wiąże nie tylko strony, ale również sam sąd, który powinien doręczać pisma pełnomocnikowi. Doręczenie pisma procesowego lub sądowego samej stronie, a nie ustanowionemu przez nią pełnomocnikowi, jest naruszeniem przepisów postępowania.

Przepisy ustawy covidowej ustanawiają zaś jednostronny obowiązek sądu posługiwania się portalem informacyjnym sądów powszechnych przy doręczaniu pism sądowych. Nie istnieje jednak przepis, który wyraźnie nakładałby na pełnomocników procesowych obowiązek założenia konta w portalu informacyjnym sądów powszechnym.

Rzecznik zwracał uwagę na ten problem już w 2021 r. Wskazywał Ministrowi Sprawiedliwości, że wprowadzając jako zasadę doręczenie drogą komunikacji elektronicznej i za pośrednictwem portalu informacyjnego, ustawodawca pominął, że przepisy nie zobowiązują adwokatów, czy radców prawnych do posiadania adresu do doręczeń elektronicznych, nie wprowadzają także obowiązku rejestracji i posiadania aktywnego konta na portalu informacyjnym. O ile pierwsza kwestia została rozwiązana przez art. 9 ust. 1 ustawy z 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych, o tyle nadal nie ustanowiono przepisu nakładającego obowiązek rejestracji i posiadania konta na portalu informacyjnym sądów powszechnych.

W związku z tym istnieje poważna wątpliwość, czy skutki procesowe art. 15zzs9 ust. 3-4 ustawy covidowej dotyczą jedynie pełnomocników posiadających aktywne konto w portalu informacyjnym, czy też wszystkich pełnomocników, niezależnie od tego, czy je mają.

W ocenie RPO wątpliwości te należy rozstrzygnąć na korzyść prawa dostępu do sądu i uznać, że skutki przewidziane w art. 15zzs9 ust. 3-4 ustawy covidowej dotyczą jedynie pełnomocników posiadających aktywne konto w portalu informacyjnym. Odmienna wykładnia naruszałaby prawa do rzetelnego procesu sądowego oraz zasadę zaufania obywatela do państwa (art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności). 

Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka nadmierny formalizm, wynikający z przyjętej przez sąd krajowy szczególnie rygorystycznej wykładni prawa procesowego, wykluczający merytoryczne rozpoznanie sprawy, może stanowić naruszenie prawa dostępu do sądu. Jedną z przesłanek branych pod uwagę przy ocenie zasadności formalizmu w konkretnej sprawie jest kwestia przewidywalności wymogu formalnego, od którego wykonania uzależnione jest merytoryczne rozpoznanie sprawy. 

W ocenie RPO art. 15zzs9 ust. 3-4 ustawy covidowej nie spełnia przesłanki przewidywalności bo:

• przepisy te nie tylko milczą na temat obowiązku posiadania konta w portalu informacyjnym, ale w ogóle nie odnoszą się do kwestii rejestracji, nie używając nawet słowa „konto”; 
• praktyka sądów powszechnych w tym zakresie jest niejednolita, bo część z nich doręcza pisma elektronicznie niezależnie od tego, czy pełnomocnik posiada konto w portalu informacyjnym, a część doręcza elektronicznie pisma sądowe jedynie pełnomocnikom posiadającym takie konto.

Przemawia za tym również konstytucyjna zasada zaufania obywatela do państwa. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, elementem tej zasady jest nakaz zapewnienia jednostkom możliwości postępowania przy pełnej znajomości przesłanek działania organów władzy publicznej i ich konsekwencji. 

W przypadku doręczeń elektronicznych pełnomocnicy i ich mocodawcy kierujący się literą prawa - z której nie wynika obowiązek posiadania konta w portalu informacyjnym – zostają pozbawieni dostępu do sądu na skutek praktyki niektórych sądów.

Zgodnie z art. 31 ust. 2 zdanie 2 Konstytucji RP nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Oznacza to, że obowiązki nakładane na jednostkę muszą wynikać z wyraźnego przepisu prawnego. Ograniczenie prawa do rzetelnego procesu sądowego w postaci uzależnienia dostępu do sądu od posiadania konta w portalu informacyjnym nie powinno być wywodzone w drodze pozajęzykowych metod wykładni.

Dlatego RPO nie podziela stanowiska Ministra Sprawiedliwości - wyrażonego  w odpowiedzi na wspomniane wystąpienie - że obowiązek założenia i używania konta w portalu informacyjnym sądów powszechnych „wynika z charakteru normy zawartej w art. 15zzs9 cyt. ustawy, która ma charakter ius cogens i zakłada skuteczność doręczenia pisma po upływie 14 dni od daty zamieszczenia go w portalu. Powyższe rozwiązanie nie przewiduje wyjątków, a tym samym implikuje konieczność posiadania konta, bez którego nie jest możliwe zapoznanie się (równoznaczne z doręczeniem) przez pełnomocnika z pismem sądowym”.

W ocenie RPO takie uzależnienie dostępu do sądu od posiadania konta w portalu jest wyjątkiem od zasady, jakim jest prawo dostępu do sądu. Takiego wyjątku nie należy zatem domniemywać.

Nawet gdyby uznać dopuszczalność obowiązku posiadania konta w portalu przez pełnomocników, to i tak doręczenie do uzupełnienia braków formalnych nie może zostać uznane za skuteczne, jeśli nastąpiło z pominięciem pełnomocnika powoda czyli z naruszeniem art. 133 § 3 k.p.c.

Mając na względzie ochronę prawa dostępu do sądu, zastępca  RPO Stanisław Trociuk wnosi o prawidłowe doręczenie przez SA pełnomocnikowi powoda wezwania do uzupełnienia braków formalnych.

VII.510.71.2022