Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił opinię do projektu ustawy o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (UD249)
• Mając na względzie, że rozwiązania projektu mogą powodować negatywne skutki dla ochrony praw cudzoziemców, Marcin Wiącek poprosił podsekretarza stanu w MSWiA Macieja Duszczyka o uwzględnienie swych uwag w toku prac legislacyjnych
• Projekt wpłynął już do Sejmu i został skierowany do I czytania (druk nr 1492)

Przedłużenie do 4 marca 2026 r. okresu spoczywania terminów załatwiania przez wojewodów określonych spraw administracyjnych

Projekt przewiduje przedłużeniu do 4 marca 2026 r. okresu, w którym nie rozpoczyna się - a rozpoczęty ulega zawieszeniu -  bieg terminów na załatwienie spraw dotyczących udzielenia zezwoleń na pobyt czasowy, pobyt stały, pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej lub cofnięcia tych zezwoleń oraz zmiany zezwolenia na pobyt czasowy i pracę lub zmiany zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji w postępowaniach prowadzonych przez wojewodę.

RPO wielokrotnie wyrażał krytyczne stanowisko wobec tego rozwiązania. Pozbawiło to cudzoziemców środków prawnych dotyczących bezczynności, przewlekłości lub naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki. Przedłużenie oznacza odebranie cudzoziemcom na niemal na 4 cztery lata uprawnień związanych z naruszeniem terminów załatwiania spraw.

Zakończenie możliwości złożenia wniosku o nr PESEL oraz pobrania odcisków palców w miejscu pobytu osoby, która ze względu na stan zdrowia lub niepełnosprawność nie jest w stanie osobiście złożyć wniosku w siedzibie gminy

Projekt likwiduje taką możliwość.  Może to prowadzić do ograniczenia dostępu do procedury nadania numeru PESEL obywatelom Ukrainy, którzy ze względu na stan zdrowia lub niepełnosprawność mogą mieć trudności w  stawiennictwie w siedzibie gminy. Dla tej grupy dotychczasowa możliwość złożenia wniosku w miejscu pobytu mogła być jedynym rozwiązaniem pozwalającym a uzyskanie nr PESEL UKR, warunkującego legalność ich pobytu w Polsce, dostęp do świadczeń i uprawnień przewidzianych w ustawie o pomocy. 

Wymóg niezwłocznego złożenia wniosku, w powiązaniu z likwidacją mobilnej obsługi, może stanowić dodatkową barierę dla osób, których stan zdrowia lub niepełnosprawność uniemożliwiają lub utrudniają terminowe i osobiste dopełnienie tej formalności. 

Zmiany w sposobie zapewniania przez wojewodę pomocy w zakresie zakwaterowania zbiorowego

Propozycja określająca termin zakończenia przyjmowania - poza grupami wrażliwymi - nowych osób do Ośrodków Zbiorowego Zakwaterowania na 31 października 2025 r.  oznacza ograniczenie wsparcia dla obywateli Ukrainy, którzy nadal mogą mieć trudności w usamodzielnieniu się. Osoby z doświadczeniem przemocy, w kryzysie zdrowia psychicznego, w trudnej sytuacji materialnej czy życiowej lub osoby pracujące, ale niemające wystarczających środków na wynajem mieszkania, mogą nadal wymagać pomocy w zakwaterowaniu. 

W przypadku nagłego pogorszenia sytuacji w Ukrainie system wsparcia w postaci OZZ nie będzie elastyczny i gotowy na przyjęcie nowych uchodźców. 

Z kolei zmiana polegająca na zwiększeniu z 10 do 20 minimalnej liczby osób, które muszą mieszkać w obiekcie, aby można było go uznać za OZZ, prowadzi do likwidacji mniejszych placówek. Konsekwencją może być ograniczenie dostępności zakwaterowania w mniejszych miejscowościach, oddalonych od dużych ośrodków miejskich czy regionach z mniejszą obecnością ukraińskich uchodźców.

Ograniczenie do jednorazowego zastosowania możliwości udzielenia zezwolenia, o którym mowa w art. 42a ust. 1 ustawy o pomocy

W projekcie przewidziano możliwość udzielenia obywatelowi Ukrainy zezwolenia, o którym mowa w art. 42a ust. 1 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, tylko raz. Nie uwzględnia to dynamicznego charakteru sytuacji migracyjnej obywateli Ukrainy, których okoliczności życiowe lub cele pobytu w Polsce mogą się zmienić. Dotychczasowe ustawa o pomocy zapewniała im stabilność pobytu w Polsce i ochronę prawną. Utrzymanie dotychczasowego rozwiązania jest kluczowe dla dalszego zapobiegania ryzyku nielegalnego pobytu obywateli Ukrainy w Polsce.

Wprowadzenie spoczywania do 4 marca 2026 r. terminów na załatwienie przez Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców spraw udzielenia ochrony międzynarodowej 

Projekt budzi poważne zastrzeżenia z perspektywy obowiązujących standardów prawnych. Terminowe rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej stanowi jeden z podstawowych elementów gwarancji proceduralnych, mających na celu skuteczną ochronę praw wnioskodawców.

Wyłączenie stosowania przepisów dotyczących bezczynności organu, przewlekłości prowadzenia postępowania oraz ograniczenie możliwości dochodzenia roszczeń wobec organów administracyjnych podważa zasadę odpowiedzialności organów państwowych za terminowe i prawidłowe prowadzenie postępowań administracyjnych. Projekt nie tylko nie przewiduje jakiejkolwiek formy nadzoru nad organami administracji w okresie spoczywania terminów, lecz wyłącza także możliwość kontroli sądowej. 

Budzi to wątpliwości m.in. w świetle art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, który gwarantuje każdemu prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, zakazującego ustawowego zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw.

XI.540.95.2025