Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• O statystyki używania służbowych paralizatorów przez policjantów w latach 2020-2022 Rzecznik Praw Obywatelskich pyta Komendanta Głównego Policji 
• AKTUALIZACJA: W 2020 r. było 327 przypadków użycia i 9 przypadków wykorzystania taserów - nie odnotowano przypadków ocen negatywnych. W 2021 r. - 282 przypadków użycia i 9 przypadków wykorzystania, w tym dwa przypadki negatywnej oceny. W 2022 r. - 306 przypadków użycia i 10 przypadków wykorzystania, w tym dwa przypadki negatywnej oceny - odpowiada KGP.
• AKTUALIZACJA 2: Teraz RPO pyta o szczegóły negatywnych ocen użycia/wykorzystania paralizatorów oraz czy wszczynano w tych sprawach czynności wyjaśniające lub postępowania dyscyplinarne
• AKTUALIZACJA3: KGP przekazała RPO takie dane, informując, że w trzech przypadkach prokuratury odmówiły wszczęcia śledztwa w sprawie o przekroczenie uprawnień przez funkcjonariuszy wobec stwierdzenia, że czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego
• AKTUALIZACJA 14.03.2024: KGP przekazała Rzecznikowi materiały dotyczące czterech przypadków wykorzystania taserów oraz dokumentacji wskazującej sposób, w jaki zmaterializowała się negatywna ocena użycia tych urządzeń

W zainteresowaniu RPO pozostaje wykorzystywanie przez funkcjonariuszy – w ramach podejmowanych czynności – przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, tzw. taserów.

Taser, potocznie zwany paralizatorem, wystrzeliwuje dwie elektrody wywołujące u człowieka skurcze mięśni, co pozwala na jego szybkie obezwładnienie.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk zwraca się do gen. insp. Jarosława Szymczyka o przedstawienie statystyk użycia taserów przez funkcjonariuszy w latach 2020-2022. 

Chodzi zwłaszcza o liczbę: 

• spraw, w których podjęto czynności wyjaśniające i ewentualnie wszczęto postępowania dyscyplinarne,
• stwierdzonych przypadków podjęcia nieprawidłowych działań przez funkcjonariuszy,
• wszczętych postępowań przygotowawczych, "w sprawie" i przeciwko konkretnemu funkcjonariuszowi, dotyczących nadużycia uprawnień w związku z użyciem tasera, 
  spraw zakończonych wniesieniem aktu oskarżenia i skazaniem funkcjonariuszy lub ich uniewinnieniem. 

Odpowiedź nadinsp. Romana Kustera, zastępcy komendanta głównego policji

Odpowiadając na korespondencję l.dz. II.519.981.2023 .AN, z dnia 7 września 2023 r., dotyczącą problematyki związanej z wykorzystywaniem przez funkcjonariuszy Policji:

W ramach podejmowanych czynności służbowych przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, uprzejmie informuję, że „laser" jest środkiem przymusu bezpośredniego prawnie dopuszczonym do stosowania przez funkcjonariuszy Policji na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej , w przypadkach określonych w art. II pkt 2, 3, 5, 7-11 i 13, przy zachowaniu określonych w ww. ustawie zasad ich stosowania.

Zgodnie z dyspozycją art. 39 ust. 3 wskazanej ustawy, to właściwy przełożony ustala, czy użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego nastąpiło zgodnie z prawem -  w przypadku, gdy w wyniku użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego wystąpiły objawy uzasadniające konieczność udzielenia osobie kwalifikowanej pierwszej pomocy lub medycznych czynności ratunkowych albo nastąpiła śmierć tej osoby lub wyrządzona została szkoda w mieniu znacznej wartości.

Dookreślając system nadzoru, w tym w kontekście przepisów ww. ustawy, niezbędne jest również wskazanie wymagań zapisanych w § 26 zarządzenia nr 768 Komendanta Głównego Policji z dnia 14.08.2007 r. w sprawie form i metod wykonywania zadań przez policjantów pełniących służbę patrolową oraz koordynacji działań o charakterze prewencyjnym, gdzie określono, że obowiązkiem prowadzącego odprawę policjantów' do służby patrolowej jest sprawdzenie znajomości przez policjantów zasad użycia lub  wykorzystania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej. Natomiast celem nadzoru nad pełnieniem służby patrolowej jest m.in. badanie zasadności, warunków i sposobu stosowania środków przymusu bezpośredniego przede wszystkim broni palnej przez policjantów. W celu zapewnienia właściwego poziomu nadzoru poza bezpośrednimi przełożonymi policjantów realizujących służbę patrolową, kierownicy jednostek wyznaczają policjantów upoważnionych do wykonywania czynności nadzorczych w ww. zakresie. Tożsame regulacje w zakresie nadzoru wynikają z postanowień zarządzenia nr 5 Komendanta Głównego Policji z dnia 20.06.2016 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika dzielnicowych.

Biorąc pod uwagę szeroki zakres i charakter realizowanych przez policjantów zadań, podczas których zastosowane mogą być środki przymusu bezpośredniego, jak np. interwencje, konwoje, doprowadzenia osób zatrzymanych, pomoc i asysta wykonywana dla innych organów, zabezpieczenie różnego rodzaju imprez masowych i inne działania operacyjne i procesowe, a także skalę tego rodzaju czynności, nie jest możliwe oraz nie znajduje racjonalnego uzasadnienia centralne gromadzenie informacji o wszystkich przypadkach użycia lub wykorzystania poszczególnych, wymienionych w ustawie o śpb, środków przymusu bezpośredniego. Nie przewidział również takiej konieczności ustawodawca. Równolegle informuję, że zgodnie z zarządzeniem nr 37 Komendanta Głównego Policji z dnia 30 grudnia 2020 r. w sprawie metod i form prowadzenia sprawozdawczości w Policji, oczekiwana kategoria danych nie podlega agregowaniu. Powyższe wpływa na brak możliwości wygenerowania statystyk we wnioskowanym zakresie danych, tj. dotyczącym liczby wszczętych postępowań przygotowawczych in rem i ad personom, gdzie zarzucano funkcjonariuszom nadużycie uprawnień w związku z użyciem urządzenia typu „taser”.

Równolegle zaznaczam jednak, że ze względu na specyficzny rodzaj tego środka przymusu bezpośredniego, stanowiący w istocie alternatywę dla broni palnej, a także uwzględniając potrzebę sprawowania nadzoru funkcjonalnego nad omawianą problematyką, w 2017 roku podjęta została decyzja o przygotowaniu przez Biuro Prewencji KGP wytycznych regulujących obszar użytkowania oraz używania lub wykorzystywania przez policjantów przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej. Od dnia 24.08.2018 r. zaczęły obowiązywać Wytyczne nr 4 KGP, które określają wybrane procedury postępowania policjantów lub innych wyznaczonych osób z przedmiotami przeznaczonymi do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, sposób sprawowania nadzoru nad tym postępowaniem oraz zasady i koordynację procesu doskonalenia zawodowego lokalnego w zakresie posługiwania się przedmiotami przeznaczonymi do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, a w szczególności: 

• zasady związane z przechowywaniem, pobieraniem i zdawaniem przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania za pomocą energii elektrycznej,
• rodzaje prowadzonej dokumentacji,
• czynności związane z obsługą techniczną,
• sposób postępowania z zarejestrowanym materiałem audio-video,
• obowiązki policjantów lub innych wyznaczonych osób związane z postępowaniem z przedmiotami przeznaczonymi do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej.

Uwzględniając dane jakie wpłynęły do Biura Prewencji K.GP, należy wskazać, że w okresie będącym przedmiotem zapytania Pana Rzecznika użycie lub wykorzystanie paralizatorów przedstawiało się następująco:

• 2020 r. - 327 przypadków użycia i 9 przypadków wykorzystania, przy czym nie odnotowano przypadków ocen negatywnych,
• 2021 r. - 282 przypadków użycia i 9 przypadków wykorzystania, w tym odnotowano dwa przypadki negatywnej oceny,
• 2022 r. - 306 przypadków użycia i 10 przypadków wykorzystania, w tym odnotowano dwa przypadki negatywnej oceny.

Nadmieniam również, że zagadnienie zawiązane z użyciem i wykorzystaniem urządzeń służących do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej było jednym z elementów kontroli Najwyższej Izby Kontroli realizowanej m.in. w KGP pn. Przygotowanie wybranych podmiotów do realizacji zadań na rzecz zapewnienia porządku publicznego z wykorzystaniem środków przymusu bezpośredniego, z której wystąpienie pokontrolne opublikowano w dniu 17 lipca 2022 r., nie ujawniając nieprawidłowości w przedmiotowym zakresie.

Kolejne pismo do KGP

Odpowiedź zawiera m.in. informację o odnotowanych w latach 2021-2022 czterech przypadkach, kiedy przełożeni negatywnie ocenili użycie/wykorzystanie paralizatorów, w szczególności w oparciu o zapisy w notatniku służbowym użytkownika, notatce, wygenerowany raport z rejestru pracy paralizatora oraz materiał audio-video.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk prosi zatem KGP o wskazanie, na czym polegała negatywna ocena w tych przypadkach oraz czy rodziła ona konieczność wszczęcia czynności wyjaśniających, ewentualnie postępowań dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy.

Zwraca się także o kopie notatek z użycia/wykorzystania paralizatorów, w których odnotowano negatywne oceny a także sprawozdań z czynności wyjaśniających lub postępowań dyscyplinarnych - jeśli były prowadzone.

Kolejna odpowiedź nadinsp. Romana Kustera

W latach 2020-2022, w ogólnej liczbie 915 przypadków użycia tego środka przymusu bezpośredniego, wyłącznie w czterech zdarzeniach stwierdzono, w ramach sprawowanego przez przełożonych nadzoru, ryzyka dotyczące nieprawidłowego postępowania funkcjonariuszy.

Opisy trzech z tych zdarzeń, zgodnie z decyzją nr 3 Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 stycznia 2021 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania w Policji i Straży Granicznej „ Wytycznych w zakresie zasad i trybu przekazywania informacji skargowych i pozaskargowych przez Policję oraz Straż Graniczną do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych", zostały przekazane za pośrednictwem Biura Kontroli KGP do Biura RPO. Przebieg czwartego z analizowanych zdarzeń nie spełniał kryteriów do opracowania w tego rodzaju informacji - użycie Tasera X2 nie wywołało żadnych skutków, wystrzelone elektrody nie wbiły się w tkankę skórną.

Charakteryzując najistotniejsze elementy wskazanych powyżej zdarzeń - z uwzględnieniem przesłanek, na podstawie których wstępnie stwierdzono ryzyko zaistnienia nieprawidłowości w dalszych elementach postępowania funkcjonariuszy - należy wskazać, że:

• 3 marca 2021 r., na terenie garnizonu lubuskiego, w trakcie interwencji, policjant OPI KPP w Strzelcach Krajeńskich użył Tasera X2 wobec zatrzymanego, który podjął próbę ucieczki. Istniała podstawa do użycia przedmiotu przeznaczonego do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, jednakże samo użycie było technicznie nieprawidłowe - policjant nie dokonał sprawdzenia sprawności urządzenia, niewłaściwie naciskał na spust Tasera. Użycie Tasera X2 nie wywołało żadnych skutków, a wystrzelone elektrody nie wbiły się w tkankę skórną. W związku ze zdarzeniem przeprowadzono czynności wyjaśniające w trybie art. 134i ust. 4 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, w toku których uznano, że istniała podstawa do użycia przedmiotu do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej (art. 25 ust. 1 w zw. z art. 11 pkt. 11 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej), jednakże samo użycie było nieprawidłowe. Uznano, że policjant dopuścił się przewinienia dyscyplinarnego mniejszej wagi, polegającego na nieprawidłowym użyciu Tasera X2, braku sprawdzenia sprawności urządzenia i na podstawie art. 132 ust. 4b ustawy o Policji, przeprowadzono z funkcjonariuszem rozmowę dyscyplinującą, udokumentowaną w formie notatki służbowej;
• 31 października 2021 r., na terenie garnizonu podlaskiego policjant WPI KMP w Białymstoku w trakcie interwencji w lokalu mieszkalnym w W. użył urządzenia Taser X2 niezgodnie z procedurą określoną przypadkami z art. 25 ust. 1 ustawy z  24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej. Przeprowadzona analiza wykazała, że ww. niezgodność polegała na nieadekwatnym do okoliczności zatrzymania, wielokrotnym użyciu przedmiotu do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej. Decyzją Komendanta Miejskiego Policji w Białymstoku z policjantem została przeprowadzona rozmowa dyscyplinująca, udokumentowana w formie notatki służbowej;
• 21 sierpnia 2022 r. na terenie garnizonu podlaskiego policjant WPI KMP w Białymstoku kilkukrotnie użył Tasera X2, w trakcie interwencji prowadzonej w Białymstoku. Analiza zdarzenia wykazała, że paralizator wykorzystano zgodnie z przepisami jedynie przy pierwszym użyciu, natomiast dalsze jego stosowanie było nieadekwatne do okoliczności. W związku ze zdarzeniem, przeprowadzone zostały czynności wyjaśniające, w trakcie których stwierdzono, że istnieje wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przez policjanta przewinienia dyscyplinarnego. W następstwie powyższego wszczęto postępowanie dyscyplinarne zakończone orzeczeniem, w którym uznano policjanta winnym popełnienia przewinienia dyscyplinarnego i wymierzono mu karę dyscyplinarną w postaci wyznaczenia na niższe stanowisko służbowe;
• 1 listopada 2022 r., na terenie garnizonu stołecznego, policjant OPI II Wydziału Prewencji KP Warszawa Żoliborz podczas interwencji w Warszawie użył urządzenia do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej wobec zatrzymanego, pomimo uprzednio zastosowanego środka przymusu bezpośredniego w postaci kajdanek. Uwzględniając dotychczasowy nienaganny przebieg służby funkcjonariusza odstąpiono od wszczęcia wobec niego postępowania dyscyplinarnego, poprzestając na przeprowadzeniu udokumentowanej w formie notatki służbowej rozmowy dyscyplinującej.

Podsumowując powyższe, należy zauważyć, że w ramach przeprowadzonych czynności, w stosunku do trzech z omawianych przypadków, organy prokuratury odmówiły wszczęcia śledztwa w sprawie o przekroczenie uprawnień przez funkcjonariuszy używających przedmiotów do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, wobec stwierdzenia, że czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego (przy czym wobec jednej z osób w stosunku, do których użyto paralizatora, skierowano do sądu akt oskarżenia o czyny z art. 226 § 1 kk oraz art. 190 § 1 kk).

Czwarty analizowany przypadek, wskutek przekazania materiałów procesowych do prokuratury (w związku z postępowaniem przygotowawczym w sprawie o czyn z art. 62 ust. 2 oraz art. 54 ust. 1 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii), przeciwko mężczyźnie, którego zatrzymanie nastąpiło przy użyciu paralizatora, nie był oceniany odrębnie przez ww. organ, np. jako postępowanie wyłączone w zakresie ewentualnych nadużyć dotyczących zastosowania urządzenia przez funkcjonariusza.

II.519.981.2023