Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO z uznaniem przyjmuje, że filmy informacyjne na stronie Państwowej Komisji Wyborczej mają w tytule dopisek ("PJM)", dzięki czemu osoby Głuche odnajdą te materiały, nawet jeśli nie posługują się pisanym językiem polskim 
• Zwraca zarazem uwagę, że skoro tłumaczenie na PJM i napisy w języku polskim to formy udogodnień kierowane do różnych adresatów, to zawsze powinny być one stosowane jednocześnie
• Sugeruje też zweryfikowanie, czy wszystkie elementy strony internetowej PKW spełniają wymagania dostępności
• RPO Marcin Wiącek poprosił przewodniczącego PKW Sylwestra Marciniaka o informację nt. działań podjętych w celu zapewnienia dostępności materiałów PKW wyborcom z niepełnosprawnościami
• Przewodniczący PKW odpisał, że PKW w najbliższym możliwym terminie przeanalizuje szczegółowo uwagi RPO dotyczące jej stron internetowych pod kątem ich dostępności, w tym w kontekście konieczność opatrzenia publikowanych materiałów tłumaczeniem na PJM i napisami rozszerzonymi. PKW podejmie działania wynikające z jej uprawnień i możliwości w celu dalszego ułatwiania swobodnego udziału w wyborach osobom z niepełnosprawnościami.

Rzecznik Praw Obywatelskich (który jest organem monitorującym wdrażanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych) kontynuuje dialog z PKW ws. zwiększenia dostępności komunikacyjno-informacyjnej zbliżających się wyborów samorządowych, ze szczególnym uwzględnieniem wyborców z niepełnosprawnościami.

Zgodnie z art. 29 Konwencji, Polska zobowiązała się do zagwarantowania osobom z niepełnosprawnościami praw politycznych i możliwości korzystania z nich na zasadzie równości z innymi osobami. Chodzi m.in. o to, by mogły one efektywnie i w pełni uczestniczyć w życiu politycznym i publicznym, bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli, włączając w to prawo i możliwość korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego. Należy zapewnić, że tryb głosowania oraz stosowane w związku z nim urządzenia i materiały będą odpowiednie, dostępne i łatwe do zrozumienia i zastosowania.

RPO podkreśla, że dostępność wyborów dla osób z niepełnosprawnościami – choć jest przedmiotem jego działań od wielu lat - w dalszym ciągu pozostaje wyzwaniem. Dlatego prosi PKW o przeanalizowanie treści przez nią udostępnianych pod tym kątem.

Marcin Wiącek wyraża uznanie, że powstałe w związku z wyborami samorządowymi i opublikowane na profilu PKW krótkie filmy informacyjne, opatrzone tłumaczeniem na Polski Język Migowy, mają w tytule dopisek "(PJM)". Dzięki temu osoby Głuche odnajdą ten materiał, nawet jeśli nie posługują się pisanym językiem polskim. Z równym uznaniem Rzecznik przyjął, że zapis konferencji z losowania numerów list kandydatów z 12 marca 2024 r. opatrzono tłumaczeniem i dopiskiem „PJM" w tytule retransmisji dostępnej na platformie w sieci.

Niemniej jednak nadal funkcja uruchomienia napisów (nawet tych oferowanych automatycznie przez serwis internetowy) zarówno w przypadku retransmisji z wydarzeń, jak i filmów informacyjnych pozostaje nieaktywna. Tymczasem napisy w języku polskim są udogodnieniem skierowanym do zupełnie innej grupy odbiorców niż tłumaczenie na PJM. Grupa osób z niepełnosprawnością słuchu jest zróżnicowana - od osób posługujących się językiem migowym (głównie PJM), przez osoby, które zupełnie go nie znają, osoby dla których język polski jest w pewnym stopniu znany, aż po osoby, dla których język polski jest zupełnie obcy. Skoro tłumaczenie na PJM i napisy w języku polskim to formy udogodnień kierowane do różnych adresatów, to każdorazowo powinny być stosowane jednocześnie.

Konieczność opatrzenia materiałów publikowanych na stronach internetowych tłumaczeniem na PJM i napisami rozszerzonymi

RPO sugeruje zweryfikowanie, czy wszystkie elementy strony internetowej PKW spełniają wymagania dostępności. Dotyczy to zwłaszcza np. interaktywnych map, gdy nie ma „manualnego" sposobu oznaczenia interesującego obszaru (jak w przypadku mapy delegatur PKW). Konieczna wydaje się analiza, czy są one kompatybilne np. z czytnikami ekranu, co pozwoli osobom z niepełnosprawnością wzroku w pełni zapoznać się z treściami.

Wydaje się, że osobom z niepełnosprawnościami trudno jest nawigować po stronie internetowej PKW ze względu na układ treści. Warte rozważenia jest umieszczenie na stronie zakładki dedykowanej wyborcy z niepełnosprawnością, pod którą zebrane byłyby wszystkie informacje, które obecnie znajdują się w różnych miejscach.

Nierówne traktowanie osób posługujących się językami wizualno- przestrzennymi

W zakładce „Wybory i referenda", w pasku „Wybory samorządowe w 2024 r." oraz podpunkcie „Informacje ogólne" można zapoznać się z jednym z istotniejszych dokumentów dla wyborcy z niepełnosprawnością - „Informacją o uprawnieniach wyborców z niepełnosprawnością", który stanowi kompendium wiedzy o uprawnieniach  wyborcy w związku z jego szczególnymi potrzebami. Istotną kwestią jest jak najszersze dotarcie z tymi informacjami do jej adresatów. Dokument został przetłumaczony na język angielski, natomiast wciąż brak jest jego pełnego tłumaczenia na PJM. Takie różnicowanie osób posługujących się językami fonicznymi, w porównaniu do osób posługujących się językami wizualno-przestrzennymi na korzyść tych ostatnich, powinno zostać wyeliminowane.

Przetłumaczenie Informacji na PJM wydaje się zatem konieczne i uzasadnione. Skoro PKW bezspornie podejmuje kroki w celu dotarcia z dostępną informacją do osób z niepełnosprawnościami, również tymi nieposługującymi się językiem polskim poprzez przetłumaczenie instrukcji na język angielski, to udostępnienie Informacji w wersji przetłumaczonej na PJM wydaje się naturalną kontynuacją tych działań. 

Zapewnienie dostępności informacyjnej wyborcom z niepełnosprawnością intelektualną

Jak podkreślali eksperci obecni na debacie „Wybory dostępne dla wszystkich?", zorganizowanej przez RPO 29 marca 2023 r., kolejną grupą, która mierzy się ze znacznymi trudnościami w dotarciu do zrozumiałych informacji są osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Rozwiązaniem dostosowanym do potrzeb tej grupy byłoby umieszczenie treści dotyczących praw i udogodnień dla wyborców w formie tekstu łatwego do czytania i zrozumienia. 

Oczywiste jest, że język prawny co do zasady nie jest klarowny dla szerokiego grona odbiorców. Tekst łatwy do czytania i zrozumienia należy odróżnić od opracowań w języku prostym. Prosty język to standard zalecany wszystkim instytucjom zwracającym się do szerokiego grona odbiorców. Z kolei tekst w języku łatwym do czytania i zrozumienia jest adresowany do osób z niepełnosprawnością intelektualną, w spektrum autyzmu, czy osób po urazach neurologicznych. Standardy tworzenia tekstu łatwego do czytania zalecają stosowanie obok tekstu ilustracji lub zdjęć. 

W ramach badania przeprowadzonego przez Wydział Filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego „Ranking przystępności tekstów w polskiej sferze publicznej (firmy i instytucje państwowe)”  opracowano zalecenia, które wpływają na przystępność tekstów. Mogą się one okazać pomocne przy opracowywaniu materiałów kierowanych do wyborców z niepełnosprawnościami.

Tłumaczenie instrukcji głosowania - możliwość szerszego wykorzystania technologii

Szczególnie istotne jest zapewnienie, aby każda osoba, która chce oddać głos, była w stanie zrobić to skutecznie. Istotnym udogodnieniem, na które wskazuje środowisko osób z niepełnosprawnościami jest tłumaczenie instrukcji głosowania na PJM oraz sformułowanie w tekście łatwym do czytania i zrozumienia. 

RPO zwraca uwagę na opublikowany przez Komisję Europejską poradnik na temat dobrych praktyk w organizacji wyborów w odniesieniu do wyborców z niepełnosprawnościami. Wskazuje on m.in. na rozwiązania stosowane w innych krajach UE oraz rekomendacje co do działań mających zapewnić dostępność wyborów. Na przykład w Czechach do instrukcji do głosowania dołączony jest kod QR, który po przeskanowaniu przez użytkownika przenosi do zapisu instrukcji w języku migowym. Dzięki zastosowaniu kodów QR możliwe jest zapewnienie dostępności instrukcji do głosowania w wersjach uwzględniających różne rodzaje niepełnosprawności (PJM, audio - dla wyborców z niepełnosprawnością wzroku, czy też w formie tekstu łatwego do czytania i zrozumienia).

Rzecznik podkreśla, że rok 2024 r. jest wyjątkowy w kontekście organizacji procesu wyborczego. Mając bowiem na uwadze doświadczenia płynące z wyborów parlamentarnych z 2023 r., możliwe wydaje się podjęcie inicjatyw, które odpowiedzą na zgłaszane przez wyborców potrzeby i sprawdzenie, czy spełniły one swoją funkcję podczas wyborów samorządowych oraz - jeśli wymagałyby korekty - w wyborach do Parlamentu Europejskiego. 

- Dlatego też żywię nadzieję na owocną współpracę, której trwałym efektem będzie poprawa dostępności procesu wyborczego dla osób z niepełnosprawnościami – pisze RPO.

Marcin Wiącek zwraca się do Sylwestra Marciniaka o analizę tych kwestii oraz poinformowanie o działaniach podjętych w celu zapewnienia dostępności materiałów PKW. Prosi też o wyjaśnienie, czy PKW ma informacje na temat liczby protestów wyborczych wniesionych w odniesieniu do wyborów parlamentarnych z 15 października 2023 r., których przedmiotem był brak dostępności dla wyborców z niepełnosprawnościami, a także sposobu ich rozpoznania.

Odpowiedź Sylwestra Marciniaka, przewodniczącego PKW 

Państwowa Komisja Wyborcza, odnosząc się do pisma z dnia 28 marca 2024 r. znak XI.602.1.2023.DB, dotyczącego zwiększenia dostępności komunikacyjno-informacyjnej, ze szczególnym uwzględnieniem wyborców z niepełnosprawnościami, podziela pogląd Pana Rzecznika, że konieczne jest podjęcie wszelkich możliwych działań w celu dążenia do stanu, w którym dostępność ta będzie powszechna.

Państwowa Komisja Wyborcza wyraża jednak obawę, że postulaty Pana Rzecznika dotyczące ewentualnego wprowadzenia zmian w zakresie dostępności stron internetowych Komisji przed wyborami do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw i rad dzielnic m.st. Warszawy oraz wyborami wójtów, burmistrzów i prezydentów miast zarządzonymi na dzień 7 kwietnia 2024 r. mogą być niemożliwe do zrealizowania. Należy mieć przy tym na uwadze, że do wyborów pozostały 3 dni robocze. 

Poza tym Państwowa Komisja Wyborcza zobowiązana jest do realizowania zadań wynikających także z postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 marca 2024 r. w sprawie zarządzenia wyborów posłów do Parlamentu Europejskiego (Dz. U. poz. 344). Obecnie, równolegle z realizacją zadań nadzorczych związanych z ostatnimi czynnościami wyborczymi wynikającymi z rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 2024 r. w sprawie zarządzenia wyborów do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw i rad dzielnic m.st. Warszawy oraz wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, które zostaną przeprowadzone w dniu 7 kwietnia 2024 r. (Dz. U. poz. 109), Państwowa Komisja Wyborcza wykonuje zadania związane m.in. z przyjmowaniem i rozpatrywaniem zawiadomień o utworzeniu komitetów wyborczych w związku z wyborami do Parlamentu Europejskiego zarządzonymi na dzień 9 czerwca 2024 r. 

Niemniej jednak Państwowa Komisja Wyborcza w najbliższym możliwym terminie przeanalizuje szczegółowo zgłoszone przez Pana Rzecznika uwagi dotyczące jej stron internetowych pod kątem ich dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami, w tym także w kontekście konieczność opatrzenia materiałów publikowanych na stronach internetowych tłumaczeniem na PJM i napisami rozszerzonymi. Państwowa Komisja Wyborcza podejmie także działania wynikające z jej ustawowych uprawnień i możliwości w celu dalszego ułatwiania swobodnego udziału w wyborach osobom z niepełnosprawnościami. 

XI.602.1.2023