Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Miasto stołeczne Warszawa ma nadwyżki opłat za odpady komunalne, tymczasem do RPO wpływają liczne skargi mieszkańców na metody ustalania, a także na wysokość stawek za odbiór odpadów
• Biuro RPO prosi Biuro Gospodarki Odpadami Urzędu Miasta o wyjaśnienia co do znaczącego przeszacowania wydatków na zagospodarowanie odpadów komunalnych w latach 2022 i 2023
• Pyta ponadto, czy w związku z taką powtarzającą się sytuacją planowana jest korekta opłat za odpady
• AKTUALIZACJA 20.05.2024: Prezydent m.st. Warszawy poinformował opinię publiczną o zamiarze przedłożenia Radzie m.st. Warszawy projektu uchwały zmniejszającej wysokość stawek opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnym na czas określony. W chwili obecnej trwają prace nad dokumentem - odpisał Urząd Miasta.

Mieszkańcy Warszawy skarżą się RPO na system gospodarowania odpadami komunalnymi. Większość skarg dotyczy metod ustalania, a także wysokości stawek opłaty. Obywatele zwracają uwagę na 180 mln zł nadwyżki omawianych opłat, jaką budżet m.st. Warszawy zanotował w 2022 r. 

Jakkolwiek ustawodawca dopuszcza powstawianie tego rodzaju nadwyżek, to przewidują jednak, że pochodzące z nich środki mogą być przeznaczane wyłącznie na cele kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi.  Inną zasadą jest skorelowanie dochodów z opłat z ponoszonymi przez gminę wydatkami na zagospodarowanie odpadów. Kalkulując wysokość stawek opłat, gminy powinny dążyć zarówno do zapobiegania niedoborom, jak i powstawaniu nadwyżek.

Ze sprawozdania z wykonania budżetu m.st. Warszawy za 2023 r. wynika jednak, że przy konstruowaniu budżetu na ten rok ponownie doszło do znaczącego przeszacowania planowanych wydatków na zagospodarowanie odpadów komunalnych. 

Uchwała budżetowa zakładała dochody z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi na poziomie ponad 1,112 mln zł a wydatki na ponad 1,172 mln zł. Prognoza dotycząca dochodów okazała się trafna (osiągnęły one przeszło 1,100 mln zł), to wydatki ukształtowały się na poziomie podobnym jak w 2022 r. (niecałe 900 mln zł). Oznacza to, że budżet Warszawy ponownie, drugi rok z rzędu, zanotował nadwyżkę środków pochodzących z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (ponad 205 mln zł), które mają być przeznaczone na finansowanie planowanego deficytu w systemie gospodarowania odpadami komunalnymi w latach 2024-2027.

Dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego Biura RPO Piotr Mierzejewski zwraca się do dyrektor Biura Gospodarki Odpadami Urzędu m.st. Warszawy Agnieszki Jakubowskiej o wyjaśnienie, jakie przyczyny legły u podstaw tak znaczącego przeszacowania wydatków na zagospodarowanie odpadów komunalnych w latach 2022 i 2023. 

Pyta też, z jakich powodów nie zrealizowano w tych latach planowanych wydatków w tym obszarze. Ponadto prosi o odpowiedź na pytanie, czy w związku z tym planowana jest korekta opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi w stolicy.

Odpowiedź Agnieszki Jakubowskiej, dyrektor Biura Gospodarowania Odpadami

Obowiązujące od stycznia 2022 r. stawki opłat ustalone zostały na podstawie prognozy, która sporządzona została z uwzględnieniem historycznych kosztów funkcjonowania i dochodów systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w Warszawie w  latach 2017-2020 (Przedstawiono dochody i koszty systemu m.st. Warszawy - w załączniku na dole strony).

Na podstawie ww. danych oraz przy założeniach przyjętych dla 2021 r. ustalono, że w latach 2022-2024 dochody z opłat wg przyjętych stawek nie pokryją w całości kosztów funkcjonowania systemu.

W wyniku działań podjętych przez miejską spółkę realizującą zadanie własne miasta polegające na zagospodarowaniu odpadów komunalnych pochodzących z terenu m.st. Warszawy, począwszy od II półrocza 2021 r. znacznie zmniejszyło się w stosunku do zakładanego wykonanie wydatków związanych z zagospodarowaniem odpadów komunalnych. Obniżenie kosztów wynikało z tego, że odpady były kierowane do zagospodarowania również do instalacji położonych poza województwem mazowieckim, w których koszty zagospodarowania były niższe w stosunku do lokalnych instalacji.

Przedstawione dane w obszarze odbioru i zagospodarowania odpadów w latach 2017-2023 wykazują się dużą zmiennością, dlatego brak jest możliwości na ich podstawie precyzyjnego wskazania trendu zmian na przyszły okres. Podkreślenia wymaga, że zarówno ceny odbioru jak i zagospodarowania odpadów zależne są od wyników udzielanych zamówień publicznych. Przykładowo, w wyniku postępowań przetargowych prowadzonych w 2022 r. na odbiór odpadów uzyskano ceny jednostkowe o 25% niższe w stosunku do poprzednich (najniższe oferty). W planach wydatków w zakresie usługi odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych na lata 2023-2024 uwzględniono możliwość waloryzacji ceny jednostkowej. Wykonawcy nie skorzystali dotychczas z przysługującego im prawa do klauzuli waloryzacyjnej.

W prognozach, zgodnie z trendami krajowymi i na podstawie danych historycznych zakładano wzrost ilości odpadów wytwarzanych. Pomimo wybuchu wojny w Ukrainie i napływu uchodźców do Polski, w tym do Warszawy, z danych GUS za 2022 r wynika, że statystyczny mieszkaniec wytworzył w 2022 r. o 5 kg mniej odpadów niż w 2021 r. Zgodnie z roczną analizą stanu gospodarki odpadami na terenie m.st. Warszawy[1] w 2022 r. odpadów komunalnych było mniej o 2,5% niż w 2021 r. i o 2,5% więcej niż w 2020 r. Z kolei w 2023 r. ponownie odnotowano wzrost ilość odpadów o ok. 2% w stosunku do 2022 r. Ilość odebranych odpadów ma bezpośredni związek z wysokością kosztów odbioru i zagospodarowania odpadów.

Powyższe okoliczności spowodowały, że nie sprawdziły się prognozy dotyczące ilości wytwarzanych odpadów oraz kosztów ich odbioru i zagospodarowania, co spowodowało wystąpienie nadwyżki w systemie gospodarowania odpadami komunalnymi.

Duży wpływ na koszty gospodarowania odpadami komunalnymi ma rozchwianie branży gospodarki odpadami, które z kolei może wynikać z braku właściwych regulacji związanych z wyborem metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami oraz niestabilności prawa dla przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych, co szczególnie zaznaczyło się w latach 2018-2020.

Przed samorządami kolejne zmiany związane z wejściem w życie od 1 stycznia 2025 r. systemu kaucyjnego, który obejmie odpady opakowaniowe znajdujące się w odpadach komunalnych odbieranych od właścicieli nieruchomości.

Wiadomo jest, że w obecnie przyjętej formie system kaucyjny negatywnie wpłynie na gminne systemy gospodarki odpadami, głównie poprzez wyeliminowanie ze strumienia odpadów wartościowych surowców, co bezpośrednio przełoży się na koszty jednostkowe zagospodarowania odpadów.

W chwili obecnej nie ma możliwości oszacowania wpływu wprowadzenia systemu kaucyjnego na koszty gminnych systemów. Szacunki branży wskazują, że strumień odpadów komunalnych odbieranych od właścicieli nieruchomości może zmniejszyć się nawet o 20% ale to zależy od regionu kraju oraz zamożności i nawyków mieszkańców. Nieprzewidywalne są także z tego powodu koszty zagospodarowania odpadów pozbawionych wartościowych odpadów.

W dalszym ciągu samorządy oczekują również na przepisy dotyczące rozszerzonej odpowiedzialności producenta (dalej ROP) oraz realizację zasady „zanieczyszczający płaci”, które znacząco wpłyną w kolejnych latach na wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi dla mieszkańców. Wdrożenie ROP spowoduje również zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów ponieważ obejmuje także ekomodulację opakowań.  Polska jest jedynym krajem w UE w którym to mieszkańcy ponoszą pełne koszty odbioru i zagospodarowania odpadów opakowaniowych. Prace legislacyjne w zakresie wdrożenia ROP trwają ale wciąż brak określenia docelowego mechanizmu przepływów pieniężnych a tym samym nie ma możliwości określenia jaki procent opłaty wnoszonej przez producentów zasili gminne budżety. Wprowadzenie odpowiedzialności finansowej dla producentów wprowadzających na rynek opakowania i przekazanie gminom tych środków finansowych pozytywnie wpłynie na koszty funkcjonowania sytemu gospodarowania odpadami komunalnymi.

Pan Rafał Trzaskowski Prezydent m.st. Warszawy poinformował opinię publiczną o zamiarze przedłożenia Radzie m.st. Warszawy projektu uchwały zmniejszającej wysokość stawek opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnym na czas określony. W chwili obecnej trwają prace nad dokumentem.

Mam nadzieję, że przedstawione wyjaśnienia są wystarczające. 

V.7204.16.2024