Uprzejmie informujemy, że w związku z pracami technicznymi, w niedzielę 24 listopada od godziny 14:45 do godziny 17:45 nie będzie dostępny serwis Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich. Przepraszamy za utrudnienia.
Zespół Prawa Administracyjnego i Gospodarczego
Działania Rzecznika Praw Obywatelskich na rzecz przedsiębiorców. Maj 2013 r.
Spis treści:
I. Zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich.
II. Przepisy Konstytucji RP dotyczące działalności gospodarczej.
III. Przykłady spraw
- sprawa dotycząca wielkopowierzchniowego obiektu handlowego
- sprawa dotycząca zwolnienia niektórych grup podatników z obowiązku prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku przy pomocy kas fiskalnych
- sprawa dotycząca odpowiedzialności karnej za działanie na szkodę spółki
- sprawa dotycząca zwrotu pism procesowych bez wezwania do uzupełnienia braków formalnych w postępowaniu w sprawach gospodarczych
- sprawa dotycząca ograniczenia przesłanek wznowienia postępowania w sprawach gospodarczych
- sprawa dotycząca pozbawienia sprzedawcy oleju opałowego zwolnienia z podatku akcyzowego
- sprawa dotycząca warunków wykonywania przewozu okazjonalnego
- sprawa dotycząca okresu przechowywania paragonów fiskalnych
- sprawa dotycząca recyklingu pojazdów
- sprawa dotycząca kar administracyjnych za brak uiszczenia opłaty za przejazd po drogach krajowych
- sprawa dotycząca usług w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi
- sprawa dotycząca wprowadzenia wyrobu medycznego do obrotu
- sprawa dotycząca systemu dopłat do usługi powszechnej świadczonej przez przedsiębiorcę wyznaczonego na rynku telekomunikacyjnym
- sprawa dotycząca zmiany zezwolenia na prowadzenie apteki
- sprawa dotycząca udostępnienia danych osobowych na potrzeby ewidencjonowania dostawy wyrobów węglowych podlegających akcyzie
- sprawa dotycząca nierównego traktowania kupców
I. Zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich.
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Wykonywanie tych zadań gwarantuje konstytucyjnie przyznana Rzecznikowi niezależność i niezawisłość od innych organów państwowych.
Przepisy prawa określają szeroko katalog podmiotów, które mogą zwrócić się ze skargą do Rzecznika (każdy, a zatem osoba fizyczna, osoba prawna). Tak szeroko określony krąg skarżących oznacza, że Rzecznik bada także wnioski składane przez przedsiębiorców, wskazujących na naruszenie ich praw konstytucyjnych przez organy państwa. Przedsiębiorcy zarzucają przede wszystkim naruszenie zasady wolności działalności gospodarczej oraz szeroko rozumiane prawo własności, które doznaje ograniczenia m. in. wskutek nakładanych na przedsiębiorców podatków.
Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje w uzasadnionych przypadkach działania na rzecz przedsiębiorców. Rzecznik prowadzi postępowania na rzecz jednego przedsiębiorcy, w tym wypadku może przystąpić do toczących się postępowań sądowych, żądać wszczęcia postępowań cywilnych, karnych, administracyjnych oraz składać środki zaskarżenia przewidziane w procedurach cywilnej, karnej czy administracyjnej. Działania Rzecznika często wywierają również skutki o istotnym znaczeniu dla wielu przedsiębiorców. W tych sprawach kierowane są wystąpienia do organów administracji publicznej (m.in. ministrów, kierowników urzędów państwowych, prezydentów miast), pytania prawne kierowane do Sądu Najwyższego czy Naczelnego Sądu Administracyjnego. Najbardziej doniosły skutek wywołują jednak składane przez Rzecznika Praw Obywatelskich wnioski do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności przepisów prawa z Konstytucją RP. Zaznaczyć bowiem należy, że w myśl art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) Rzecznik, jako jeden z niewielu podmiotów, może występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach: 1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, 2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, 3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, 4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Co warte podkreślenia, decyzja o skierowaniu wniosku do Trybunału Konstytucyjnego należy do Rzecznika Praw Obywatelskich i nie podlega kontroli Trybunału.
Rzecznik może również zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych oraz wziąć udział w tym postępowaniu, jeżeli zostanie poinformowany przez Trybunał o wszczęciu postępowania. Rzecznik w terminie 60 dni podejmuje decyzję o zgłoszeniu udział w postępowaniu ze skargi konstytucyjnej, o czym informuje Trybunał Konstytucyjny.
Przykłady spraw podejmowanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich na rzecz przedsiębiorców zostały przedstawione w punkcie III.
Konstytucja RP gwarantuje zasadę wolności działalności gospodarczej, polegającą na swobodzie wyboru rodzaju działalności oraz wolności wykonywania wybranej działalności (art. 22). Wolność ta nie jest bezwzględna, lecz może zostać ograniczona na podstawie ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje się, że wolność ta nie ma wyłącznie charakteru ustrojowego, lecz stanowi również samoistne prawo podmiotowe.
Konstytucja stanowi również, że w Polsce ustrój gospodarczy oparty jest na społecznej gospodarce rynkowej, który oprócz wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej powinien zapewniać solidarność, dialog oraz współpracę partnerów społecznych (art. 20).
Konstytucja ochroną obejmuje własność i prawo jej dziedziczenia, jako jedną z podstaw ustroju gospodarczego państwa (art. 64 Konstytucji RP). Także to prawo może być ograniczone, lecz wyłącznie w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ono istoty prawa własności (art. 64 ust. 3 Konstytucji RP).
Dobro wspólne wymaga ponoszenia ciężarów, które pozwalają na istnienie państwa i wypełnianie przez nie funkcji społecznych. Art. 84 Konstytucji stanowi, że każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków. Jedynie władza ustawodawcza może nakładać na obywateli podatki i inne daniny publiczne. Następuje to w formie ustawy, w której należy określić podmiot zobowiązany do płacenia podatków, wskazać przedmiot opodatkowania i stawki podatkowe oraz zasady przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorię podmiotów zwolnionych od podatków (art. 217 Konstytucji RP).
A. Wnioski do Trybunału Konstytucyjnego
oraz udział Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych.
1) RPO-568352/07 – wniosek z dnia 19 października 2007 roku do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie obowiązku uzyskania zezwolenia na utworzenie wielkopowierzchniowego obiektu handlowego (sygn. akt K 46/07).
Ustawa z 2007 r., dotycząca tworzenia i działania wielkopowierzchniowych obiektów handlowych (o powierzchni sprzedaży przekraczającej 400 m2 i większych niż 2000 m2), wprowadziła obowiązek uzyskania zezwolenia właściwych organów administracji na lokalizację obiektu handlowego. Decyzja administracyjna była wydawana w skomplikowanym trybie, z wykorzystaniem dodatkowych analiz oraz po uzyskaniu opinii organów administracji, sporządzanej na podstawie niejasnych przesłanek.
W ocenie Rzecznika, ustawa ta w sposób głęboki ingerowała w sferę wolności działalności gospodarczej. Istota zawartej w przepisach ustawy regulacji sprowadzała się bowiem do tego, iż rozpoczęcie i prowadzenie działalności handlowej w obiektach przekraczających powierzchnię określoną w ustawie jest możliwe wyłącznie za zgodą władzy administracyjnej. Prowadzenie działalności bez takiej zgody zagrożone jest zaś sankcją karną. W rezultacie w tym przypadku korzystanie z konstytucyjnej wolności poddane zostało daleko idącej reglamentacji administracyjnej. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich ustawa narusza zasadę wolności działalności gospodarczej, gdyż nie uwzględnia tego, że ograniczenie tej zasady może nastąpić wyłącznie przez wzgląd na konieczność ochrony ważnego interesu publicznego.
Wniosek Rzecznika został uwzględniony. W dniu 8 lipca 2008 roku Trybunał Konstytucyjny (sygn. akt K 46/07) uznał ustawę o tworzeniu i działaniu wielkopowierzchniowych obiektów handlowych za niezgodną z konstytucyjną zasadą wolności działalności gospodarczej i dopuszczalnymi jej ograniczeniami oraz zasadą przyzwoitej legislacji, wywodzonej z zasady demokratycznego państwa prawnego.
2) RPO-597200/08 – wiosek z dnia 29 grudnia 2008 roku do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie przepisów regulujących zwolnienie niektórych grup podatników z obowiązku prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku przy pomocy kas fiskalnych.
Zdaniem Rzecznika, przepisy ustawy z 2004 r. o podatku od towarów i usług, zawierające upoważnienie dla Ministra Finansów do wprowadzenia w drodze rozporządzenia zwolnienia z obowiązku z obowiązku prowadzania ewidencji za pomocą kas fiskalnych nie odpowiadają standardowi konstytucyjnemu odnośnie upoważnienia ustawowego do wydawania aktów wykonawczych. Dokonywane w tym zakresie przez Ministra Finansów zwolnienia noszą cechy dowolności, poprzez zwolnienie niektórych grup podatników (m.in. świadczących usługi w zakresie ochrony zdrowia oraz usługi prawnicze), a wobec innych podatników nie zastosowanie tego zwolnienia. W ocenie Rzecznika zwolnienie to powinno następować na podstawie wyraźnie określonych i jednoznacznych kryteriów.
Wniosek Rzecznika został uwzględniony – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lipca 2009 r., sygn. akt K 36/08.
Niezależnie od złożonego do TK wniosku, Rzecznik w dniu 16 lutego 2009 roku skierował wystąpienie do Ministra Finansów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w tej sprawie, co mogłoby przyśpieszyć rozwiązanie problemu oraz zaprzestanie naruszania przez prawodawcę zasady sprawiedliwości podatkowej, niezależnie od decyzji Trybunału. Minister Finansów nie podjął działań w kierunku zmiany obowiązujących przepisów.
W dniu 14 października 2009 roku Rzecznik, w związku z powyższym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, skierował ponowne wystąpienie do Ministra Finansów w sprawie potrzeby wykonania tego orzeczenia. W odpowiedzi Ministerstwo Finansów poinformowało, że przygotowano już Założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług.
Ostatecznie – od 2010 r. – przepisy ustawy o podatku od towarów i usług zostały zmienione.
3) RPO-680536/11 – zgłoszenie udziału Rzecznika w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej, dotyczącej przepisu Kodeksu spółek handlowych przewidującego odpowiedzialność karną za działanie na szkodę spółki (sygn. akt SK 19/11).
Rzecznik w swoim stanowisku wskazał, że przepis Kodeksu spółek handlowych, wprowadzający odpowiedzialność karną za działalność na szkodę spółki, nie zachowuje wymaganej precyzji określenia znamion czynu zagrożonego karą. Sformułowanie „działanie na szkodę spółki” jest bowiem określeniem nieprecyzyjnym. Przepis ten należy zatem uznać za niezgodny z zasadą zaufania obywatela do państwa i prawa, zasadami nullum crimen sine lege oraz nulla poena sine lege oraz zasadą proporcjonalności. Mimo, że ustawodawca uchylił już ten przepis (w 2011 r.), to jednak w obrocie prawnym pozostają wyroki skazujące za czyny wynikające z kwestionowanego przepisu, dlatego też wydanie orzeczenia jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw skarżącego.
W chwili obecnej Rzecznik oczekuje na rozpoznanie sprawy przez Trybunał Konstytucyjny.
4) RPO-589368/08 – zgłoszenie udziału Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej spółki, dotyczącej zwrotu pism procesowych bez wezwania do uzupełnienia braków formalnych w postępowaniu w sprawach gospodarczych (sygn. akt SK 28/08).
W niniejszej sprawie dodano przepis art. 4798a § 5 zdanie drugie, na podstawie ustawy zmieniającej Kodeks postępowania cywilnego w 2006 roku. Przepis ten wprowadzał obowiązek odrzucenia przez sąd zarzutu od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym oraz sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, zawierających braki formalne, wniesione przez przedsiębiorcę reprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do ich uzupełnienia.
Rzecznik w piśmie procesowym podniósł, że w celu realizacji zasady szybkości postępowania (wyrazem, której jest niniejsza regulacja), nie można poświęcać ochrony praw podmiotowych. Inne mechanizmy, niż wyłączenie drogi odwoławczej, pozwalają osiągnąć sprawność postępowania. Przekroczenie zaś granic formalizmu powoduje, że postępowanie cywilne nie może osiągnąć swego celu. Nadto, kwestionowana regulacja wypacza prawo do korzystania z profesjonalnej pomocy prawnej. Należy bowiem zauważyć, że wraz ze skorzystaniem z pomocy prawnej profesjonalnego pełnomocnika, rośnie ryzyko niepomyślnego dla strony zakończenia postępowania sądowego. Błąd formalny adwokata lub radcy prawnego czy rzecznika patentowego obciążał będzie stronę, sankcją zaś będzie zamknięcie stronie drogi do merytorycznego rozpatrzenia sporu przez sąd. W konsekwencji Rzecznik wskazał, że kwestionowany przepis narusza, przede wszystkim, prawo do sądu oraz konstytucyjne prawo do kontroli instancyjnej orzeczeń sądowych wydanych przez sąd w pierwszej instancji.
Skarga konstytucyjna została uwzględniona wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2009 r., sygn. akt SK 28/08.
Nadmienić również należy, że Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w innych sprawach skarg konstytucyjnych spółek, dotyczących zwrotu przez sąd pism procesowych bez wezwania do uzupełnienia braków formalnych. Z uwagi na wydanie przez Trybunał orzeczenia w sprawie sygn. akt SK 28/08, postępowania te zostały umorzone.
5) RPO-609046/09 – zgłoszenie udziału Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej spółki, dotyczącej ograniczenia przesłanek wznowienia postępowania w sprawach gospodarczych (sygn. akt SK 6/09).
W ocenie Rzecznika przepis art. 47922 Kodeksu postępowania cywilnego, w zakresie w jakim uniemożliwia wznowienie postępowania po upływie dwóch lat od uprawomocnienia się orzeczenia, w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie, jest niezgodny z Konstytucją.
Zdaniem Rzecznika, kwestionowana regulacja pozbawia stronę postępowania sądowego prawa do żądania przywrócenia konstytucyjności w następstwie stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności podstawy prawnej prawomocnego orzeczenia (art. 190 ust. 4 Konstytucji). Potrzeba pewności obrotu gospodarczego, której konsekwencją jest krótki – dwuletni termin do wznowienia postępowania w sprawach gospodarczych, nie może niweczyć przysługującego jednostce prawa podmiotowego. Rzecznik wskazał, zatem, że kwestionowany przepis ogranicza prawo do sądu oraz pozostaje w kolizji z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa.
Skarga konstytucyjna została uwzględniona na podstawie wyroku z dnia 20 października 2009 r., sygn. akt SK 6/09.
6) RPO–699562/12 – zgłoszenie udziału Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej spółki, dotyczącej pozbawienia sprzedawcy oleju opałowego zwolnienia z podatku akcyzowego (sygn. akt SK 14/12).
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich przedstawił następujące stanowisko przepisy rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie podatku akcyzowego, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2003 r. do 1 stycznia 2004 r., są niezgodne z Konstytucją RP. Kwestionowana regulacja pozbawia bowiem sprzedawcę oleju opałowego prawa do zastosowania zwolnienia z podatku akcyzowego do sprzedanych olejów na cele opałowe, gdy odbierze od nabywcy oświadczenie o przeznaczeniu nabywanego oleju na te cele, spełniające wszystkie wymogi formalne, lecz zawierające dane niezgodne z rzeczywistością.
Rzecznik wskazał, że ze względu na właściwości fizykochemiczne oleje opałowe mogą mieć podwójne zastosowanie: jako paliwo grzewcze i jako paliwo napędowe. Oznacza to, że mogą być opodatkowane różnymi stawkami akcyzy. Taka sytuacja sprzyja nadużyciom. Stawkom obniżonym towarzyszy więc mechanizm kontroli rzeczywistego przeznaczenia olejów i paliw nabywanych do celów opałowych. Nakładając na sprzedawców paliw opałowych obowiązek pobierania oświadczeń i nie zabezpieczając środków zapewniających sprzedawcom możliwość dokonania realnej kontroli rzetelności tych oświadczeń, a jednocześnie obciążając ich sankcjami podatkowymi, również w przypadku legitymowania się sfałszowanymi dokumentami, ustawodawca naruszył zasadę proporcjonalności. Ponadto skarżona regulacja narusza zasadę ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, a przez to zasadę ochrony prawa własności. Celem wprowadzenia obowiązku uzyskiwania oświadczeń było umożliwienie kontroli państwa nad obrotem olejami opałowymi. Cel ten nie został jednak osiągnięty, bowiem system oświadczeń był - i jest - wadliwy.
W chwili obecnej Rzecznik oczekuje na rozpoznanie sprawy przez Trybunał Konstytucyjny.
1) RPO-683232/11 – sprawa dotycząca warunków wykonywania przewozu okazjonalnego.
Przepisy zmienionej w 2011 r. ustawy o transporcie drogowym, jako warunek wykonywania przewozu okazjonalnego, wprowadziła wymóg prowadzenia tej działalności samochodem konstrukcyjnie przystosowanym do przewozu powyżej 7 osób z kierowcą.
Rzecznik skierował w tej sprawie wystąpienie do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej (wystąpienie z 10 stycznia 2012 r.).
W pierwotnej odpowiedzi Ministerstwo nie uznało zarzutów Rzecznika stojąc na stanowisku, iż żadna zmiana przepisów nie jest potrzebna. Dopiero wskutek kolejnych wystąpień oraz medialnego nagłośnienia problemu została przeprowadzona nowelizacja ustawy (uchwalona w dniu 8 maja 2012 r.), która wprowadziła możliwość wykonywania przewozów okazjonalnych samochodami osobowymi przeznaczonymi konstrukcyjnie do przewozu poniżej 7 osób łącznie z kierowcą.
Sprawa została pozytywnie rozwiązana, jednak stanowi przykład, jak błędna legislacja może wpłynąć na pozbawienie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez znaczną liczbę przedsiębiorców.
2) RPO-669340/11 – sprawa dotycząca skrócenia okresu przechowywania paragonów fiskalnych przez podatników - przedsiębiorców.
Przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z 2011 r. dotyczącego kas rejestrujących, przedłużyły do końca 2012 r. okres obowiązywania korzystnego dla przedsiębiorców krótszego terminu (dwuletniego zamiast pięcioletniego), przechowywania kopii dokumentów papierowych generowanych przez kasy fiskalne. Zdaniem Rzecznika, dwuletni okres przechowywania kopii dokumentów kasowych sporządzonych na nośniku papierowym jest wystarczający dla zapewniania bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, niezbędnej ochrony konsumentów oraz interesów budżetu państwa. Za wprowadzeniem tego krótszego okresu przemawiają zarówno aspekty techniczne przechowywania tych dokumentów (przede wszystkim okres, w jakim kopie te pozostają czytelne), jak i interes przedsiębiorców, którzy ponoszą koszty archiwizacji tych dokumentów. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się o zajęcie stanowiska w sprawie, a w szczególności o rozważenie podjęcia inicjatywy ustawodawczej we wskazanym powyżej zakresie.
W odpowiedzi z dnia 13 września 2011 roku Minister Finansów poinformował, że postanowił przedłużyć o jeden rok możliwość archiwizowania przez okres dwóch lat kopii papierowych dokumentów kasowych. Kwestia wprowadzenia stałego, krótszego terminu przechowywania dokumentów kasowych będzie szczegółowo analizowana. Zdaniem Ministra, stosowanie przez przedsiębiorców kas umożliwiających archiwizowanie kopii dokumentów kasowych na nośnikach elektronicznych jest wciąż jeszcze niewielkie.
W związku z upływem z dniem 31 grudnia 2012 roku okresu przejściowego, w dniu 8 listopada 2012 roku Rzecznik skierował ponownie do Ministra Finansów wystąpienie w sprawie skrócenia okresu przechowywania paragonów fiskalnych przez podatników
– przedsiębiorców, poprzez rozważenie kolejnego przedłużenia okresu przejściowego oraz podjęcia inicjatywy ustawodawczej w zakresie wprowadzenia dwuletniego okresu przechowywania kopii dokumentów kasowych sporządzonych na nośnikach papierowych.
W odpowiedzi Minister Finansów nie podzielił niestety stanowiska Rzecznika. Poinformował, że z punktu widzenia prawidłowości rozliczeń z tytułu podatku od towarów i usług (w tym zapewnienia kontroli prawidłowości ewidencjonowania obrotu i kwot podatku należnego) zasadne jest stosowanie 5-letniego okresu przechowywania kopii dokumentów kasowych. W ocenie Ministra, istnieją stosowne rozwiązania techniczne do przechowywania dokumentów kasowych przez wymagany prawem okres, zaś podatnicy mieli możliwość poczynić stosowne działania dostosowawcze w tym zakresie (m. in. zapewnić prawidłowe warunki przechowywania kopii papierowych dokumentów kasowych lub zakupić kasy elektroniczne). Z tych też względów Minister Finansów nie przewiduje podjęcia prac legislacyjnych w zakresie wprowadzenia dwuletniego okresu przechowywania kopii dokumentów kasowych sporządzonych na nośnikach papierowych.
3) RPO-613228/09 – sprawa dotycząca recyklingu pojazdów i obowiązku uiszczenia opłaty za brak sieci recyklingu pojazdów w 2006 roku przez przedsiębiorców wprowadzających pojazdy.
Przepisy ustawy dotyczącej recyklingu pojazdów z 2005 r. nałożyły na przedsiębiorców wprowadzających pojazdy obowiązek zapewnienia sieci zbierania pojazdów wycofanych z eksploatacji, obejmującej 100% powierzchni kraju. Przedsiębiorcy, którzy nie spełnili tego obowiązku zostali ukarani opłatami administracyjnymi za brak sieci w 2006 roku. Przy czym opłaty te były niezwykle wysokie, zaś przepisy je regulujące nie przewidywały żadnych możliwości ich zmniejszenia czy odstąpienia od ich nałożenia, niezależnie od tego czy przedsiębiorca nie stworzył sieci w ogóle, czy też stworzył sieć pokrywającą np. 99% powierzchni kraju. W 2007 roku dokonano zmiany tych niekorzystnych przepisów, lecz organ do spraw ochrony środowiska nadal stosował stare prawo.
W niniejszej sprawie Rzecznik przystąpił do czterech postępowań sądowych toczących się przez Naczelnym Sądem Administracyjnym. W dniu 5 grudnia 2012 r. sąd administracyjny rozpoznał sprawę jednego z przedsiębiorców. Rzecznik, wskazywał, że sąd powinien zastosować prokonstytucyjną wykładnię przepisów o recyklingu i zastosować znowelizowaną ustawę – korzystniejszą dla przedsiębiorców. Sąd uwzględnił wniosek Rzecznika. W kolejnych trzech postępowaniach, sąd administracyjny w wyrokach z dnia 8 stycznia 2013 roku również podzielił stanowisko Rzecznika.
4) RPO-691806/09 – sprawa dotycząca kar administracyjnych za brak uiszczenia opłaty za przejazd po drogach krajowych.
Wobec licznych skarg obywateli, w tym przedsiębiorców, Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, podnosząc w szczególności podniósł, że za błędne należy uznać stanowisko o dopuszczalności kumulowania kar administracyjnych za jeden czyn polegający na przejeździe danym odcinkiem drogi krajowej. Rzecznik zwrócił uwagę na nieproporcjonalność nakładanych kar. Podniósł również kwestię przyjęcia w ustawie o drogach publicznych regulacji przewidującej natychmiastową wykonalność decyzji nakładających kary pieniężne. Zwrócił także uwagę na otrzymywane zarzuty związane z toczącymi się postępowaniami, w tym na kwestie mylących pouczeń, co do sposobu zaskarżenia decyzji, jak również ponowił wątpliwości, co do posiadania przez Głównego Inspektora Transportu Drogowego uprawnienia do żądania od właściciela lub posiadacza pojazdu wskazania komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie, w celu zidentyfikowania osoby, na którą ma być nałożona kara.
W odpowiedzi Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej poinformował, że zmiana systemu karania użytkowników naruszających obowiązek uiszczenia opłaty elektronicznej jest konieczna i uzasadniona. Minister podkreślił, że wypracowane przez podległe resortowi transportu organy wnioski w dużym stopniu pokrywają się z uwagami zgłoszonymi przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Zmiany te będą miały na celu, w szczególności wprowadzenie bardziej przejrzystych zasad stosowania odpowiedzialności administracyjnej w związku z naruszeniem obowiązku uiszczenia opłaty elektronicznej. Uwagi Rzecznika Praw Obywatelskich zostaną wykorzystane w dalszych pracach nad zmianą przepisów regulujących kwestię sankcjonowania naruszenia obowiązku uiszczenia opłaty elektronicznej.
5) RPO-680611/11 – sprawa dotycząca praw nabytych przedsiębiorców świadczących usługi w zakresie odpadów komunalnych.
W związku z nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Rzecznik otrzymywał skargi przedsiębiorców świadczących usługi w zakresie odpadów komunalnych. Z otrzymywanych skarg wynikało, iż we wspomnianej ustawie brak jest przepisów intertemporalnych odnoszących się do przedsiębiorców świadczących usługi w zakresie odbioru odpadów komunalnych na podstawie posiadanych ważnych, wydawanych na lat dziesięć zezwoleń.
Brak jest również regulacji rozstrzygających byt prawny umów zawartych przez właścicieli nieruchomości z tymi przedsiębiorcami. Brak też regulacji rozstrzygających byt prawny umów zawartych przez właścicieli nieruchomości z tymi przedsiębiorcami, nie wiadomo bowiem, czy wprowadzenie obowiązku ponoszenia powszechnej daniny publicznej (opłaty za gospodarowanie odpadami) stanowić ma podstawę do wypowiadania dotychczasowych umów. Sytuacja ta może spowodować dalsze problemy, takie jak masowe wypowiadanie umów oraz kwestie ewentualnych odszkodowań, z odpowiedzialnością Skarbu Państwa włącznie.
Rzecznik podjął przedstawioną sprawę do prowadzenia i wystąpił do Ministra Środowiska, gdyż przyjęte rozwiązania mogą pozostawać w sprzeczności z zasadami swobody działalności gospodarczej, ochrony praw nabytych oraz należytego zabezpieczenia interesów w toku.
Obecnie Rzecznik oczekuje na odpowiedź Ministra Środowiska.
6) RPO-706281/12 – sprawa dotycząca nieprecyzyjnych przepisów nakładających na przedsiębiorców dodatkowe obowiązki wynikające z wprowadzenia do obrotu wyrobu medycznego.
Przepisy ustawa o wyrobach medycznych nałożyły na wytwórców i autoryzowanych przedstawicieli obowiązki wynikające z wprowadzenia wyrobu medycznego do obrotu. Zastrzeżenia Skarżących, zwracających się do Rzecznika, dotyczyły w szczególności obowiązku zamieszczenia w zgłoszeniu (wyrobu medycznego) krótkiego opisu tego wyrobu i jego przewidzianego zastosowania, w języku polskim i angielskim. Tymczasem, dane do bazy danych o wyrobach medycznych mogą być wprowadzane w językach urzędowych Unii Europejskiej. Stad też wydaje się, że nie ma uzasadnienia konieczność tłumaczenia na język angielski treści zgłoszeń. Język polski jest bowiem językiem urzędowym Unii Europejskiej.
Kolejny dostrzeżony przez Skarżących problem dotyczył obowiązku sporządzenia oświadczeń dotyczących poszczególnych rodzajów wyrobów, w sytuacji gdy obowiązek sporządzania takich oświadczeń nie został wskazany wprost w ustawie. Obowiązek ich sporządzania wynika tylko z aktu podustawowego. Pozostaje zatem do rozstrzygnięcia, czy obowiązek sporządzenia takiego oświadczenia nie jest materia ustawową.
W tych okolicznościach, Rzecznik zwrócił się do Ministra Zdrowia z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie potrzeby przeprowadzenia w omawianym zakresie zmian legislacyjnych.
W odpowiedzi Minister Zdrowia poinformował Rzecznika, że w Ministerstwie Zdrowia podjęto proces legislacyjny w kierunku wprowadzenia niezbędnych i postulowanych zmian w ustawie o wyrobach medycznych i aktach wykonawczych do tej ustawy.
7) RPO-696816/12 – sprawa dotycząca przepisów regulujących system dopłat do kosztu netto świadczenia usługi powszechnej przez przedsiębiorcę wyznaczonego na rynku telekomunikacyjnym.
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami Prawa telekomunikacyjnego, dopłata do kosztu netto może obejmować wszystkich przedsiębiorców telekomunikacyjnych, bez względu na to czy świadczą usługi wchodzące w skład usługi powszechnej czy też działają na rynku niezwiązanym z tym segmentem działalności telekomunikacyjnej. Kryterium nałożenia obowiązku pokrycia udziału w dopłacie jest przychód z jakiegokolwiek rodzaju działalności telekomunikacyjnej. Taki model dopłaty wydaje się odbiegać od założeń partycypacji uczestników rynku w koszcie netto usługi powszechnej, a więc równoważenia skutków przewagi konkurencyjnej przedsiębiorców, którzy nie są obciążeni obowiązkiem świadczenia usługi powszechnej, nad przedsiębiorcą wyznaczonym, dla którego wypełnienie tego obowiązku może oznaczać działalność nierentowną. Nadto, Rzecznik wskazał , że przepisy regulujące publicznoprawny obowiązek nałożony na przedsiębiorców telekomunikacyjnych, udziału w finansowaniu kosztu netto usługi powszechnej, powinny cechować się kompletnością, precyzją i jednoznacznością, pozwalającą na literalną wykładnię i stosowanie i w tym zakresie.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej o nadesłanie stanowiska i oraz potrzeby przeprowadzenia w tym zakresie zmian legislacyjnych.
W odpowiedzi Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej nie podzieliła wątpliwości przedstawionych w wystąpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich stwierdzając, że przepisy ustawy – Prawo telekomunikacyjne w wystarczająco precyzyjny sposób regulują system dopłat do kosztu netto świadczenia usługi powszechnej.
Odnosząc się do przyjętego przez ustawodawcę modelu finansowania kosztu netto, wskazano, że zarówno przepisy prawa wspólnotowego, jak i krajowego zakreślają możliwie najszerszy krąg podmiotów zobowiązanych do udziału w dopłacie. Przyjęcie takiego rozwiązania należy uzasadniać faktem, iż świadczenie usługi powszechnej przez przedsiębiorcę wyznaczonego przynosi korzyści dla całego rynku telekomunikacyjnego, bowiem powszechna dostępność podstawowych usług telekomunikacyjnych powoduje wzrost popytu na wszystkie usługi telekomunikacyjne, również te, które nie wchodzą w zakres usługi powszechnej. Sugerowane w wystąpieniu powiązanie obowiązku dopłaty z faktem konkurowania z przedsiębiorcą wyznaczonym na rynku usług wchodzących w skład usługi powszechnej, mogłoby się okazać niemożliwe w przypadku takich części składowych usługi powszechnej, jak świadczenie usług telefonicznych za pomocą aparatów publicznych czy świadczenie udogodnień dla osób niepełnosprawnych. W przypadku wymienionych składników usługi powszechnej przedsiębiorca wyznaczony nie uzyskałby dopłaty do kosztu netto świadczonych usług ze względu na trudności z ustaleniem konkurentów, których można byłoby zobowiązać do udziału w pokryciu dopłaty.
8) RPO-722130/13 – sprawa dotycząca procedury zmiany zezwolenia na prowadzenie apteki.
Zgodnie z przepisami ustawy – Prawo Farmaceutyczne, apteka działa na podstawie zezwolenia, w którym m. in. wskazany jest adres apteki. Problem zachodzi, gdy po stronie przedsiębiorcy – właściciela apteki, występuje konieczność dokonania zmian danych zawartych w zezwoleniu, a zmiana ta następuje na skutek działań niezależnych od przedsiębiorcy, w szczególności podjętych z urzędu przez organy władzy publicznej (np. związanych z administracyjną zmianą adresu apteki lub terytorium gminy). Za zmianę zezwolenia na prowadzenie apteki pobiera się opłatę w wysokości dwu i półkrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Rzecznik wystąpił do Ministra Zdrowia o podjęcie prac legislacyjnych nad zmianą przepisów w tym zakresie i wzorem przyjętych rozwiązań obowiązujących przy wymianie dokumentów tożsamości, zaproponował wyłącznie obowiązku ponoszenia przez przedsiębiorcę tak wysokiej opłaty i to w sytuacji, gdy zmiana adresu spowodowana została z przyczyn od niego niezależnych – decyzja organu władzy publicznej. W ocenie Rzecznika, obciążanie przedsiębiorcy opłatą za zmianę zezwolenia z przyczyn od niego niezależnych, nie tylko nie ma racjonalnych motywów, ale jest także sprzeczne z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Rzecznik oczekuje na stanowisko Ministra Zdrowia.
9) RPO-696809/12 – sprawa dotycząca udostępnienia danych osobowych na potrzeby ewidencjonowania dostawy wyrobów węglowych podlegających akcyzie.
Rzecznik zwrócił się do Departamentu Podatku Akcyzowego w Ministerstwie Finansów w sprawie dotyczącej ochrony danych adresowych przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną. W dokumencie dostawy wyrobów węglowych należy bowiem wskazać „adres siedziby” bądź „adres zamieszkania” przedsiębiorcy. Wątpliwości Rzecznika budzi, czy pojęcie „adres siedziby” odnosi się tylko do osób prawnych, czy też odnosi się również do osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w innym miejscu, niż adres zamieszkania. Uznanie, iż „adres siedziby” nie dotyczy osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w innym miejscu, niż adres zamieszkania, a tym samym uznanie, iż w odniesieniu do tych osób fizycznych, należy zawsze wpisywać adres zamieszkania w powyższym dokumencie mogłoby, w ocenie Rzecznika, pozostawać w sprzeczności z zasadą ochrony danych wrażliwych dotyczących miejsca zamieszkania przedsiębiorcy.
W odpowiedzi resort finansów poinformował, że wprowadzenie obowiązku wpisywania informacji o miejscu zamieszkania przedsiębiorcy pozostaje w sprzeczności z przyjętą w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej zasadą, że przedsiębiorca (osoba fizyczna) jest identyfikowany w obrocie w oparciu o adres prowadzenia przez niego działalności gospodarczej, a nie adres zamieszkania, a tym samym Ministerstwo podjęło działania zmierzające do zmiany przepisów ustawy o podatku akcyzowym w tym zakresie.
Rzecznik Praw Obywatelskich monitoruje działania Ministra Finansów w powyższym zakresie.
10) RPO-697025/12 – sprawa dotycząca nierównego traktowania kupców.
Spółka z o.o. złożyła do Rzecznika skargę dotyczącą dyskryminujących kryteriów rozpatrywania wniosków o zawarcie tymczasowej umowy dzierżawy na Targowisku Zastępczym i wniosków o zawarcie umowy dzierżawy na Targowisku Po Modernizacji, określonych w załączniku do Zarządzenia Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy.
Rzecznik zwrócił się do Prezydenta m.st. Warszawy w sprawie otrzymanej skargi Spółki. Z przedstawionych Rzecznikowi informacji wynikało, iż kupcy prowadzący działalność na targowisku przy ul. Bakalarskiej zostali w sposób arbitralny i jako jedyni pozbawieni możliwości ubiegania się o zawarcie tymczasowej umowy dzierżawy na targowiskach powstałych w związku z modernizacją Bazaru Banacha w Warszawie. Podmioty zainteresowane zawarciem umowy zostały bowiem zobowiązane przepisami zarządzenia do złożenia oświadczenia o nie prowadzeniu działalności na targowisku przy ul. Bakalarskiej.
W przedmiotowej sprawie Rzecznik stwierdził naruszenie praw i wolności obywatelskich i na podstawie art. 14 pkt 2 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, skierował do Prezydenta m.st. Warszawy wezwanie do podjęcia odpowiednich działań, które zapewniłyby równe traktowanie zainteresowanych podmiotów przez władze publiczne.
W odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika, Burmistrz Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy poinformował, iż w wyniku skargi Rzecznika oraz skargi stowarzyszenia kupców, zastępca Prezydenta m.st. Warszawy podjął inicjatywę opracowania projektu zarządzenia zmieniającego niekorzystne dla kupców zarządzenie, w celu usunięcia kontrowersyjnego zapisu. Ostatecznie wydano Zarządzenie zmieniające, które uwzględniło zgłaszane uwagi.
W 2011 roku do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło 419 spraw dotyczących przedsiębiorców, natomiast w 2012 roku – 530.
Najwięcej spraw dotyczyło kwestii podatkowych (w 2011 roku – 297 spraw, zaś w 2012 roku – 383). Wiele skarg odnosiło się także ogólnie do prowadzonej działalności gospodarczej (103 sprawy w 2011 roku i 114 spraw w 2012 roku).
