Biuletyn Informacji Publicznej RPO

6 marca 2020r. Rzecznik Praw Obywatelskich wziął udział w II Częstochowskiej Konferencji Prawniczej „Prawo do sądu – prawem człowieka i obywatela na Uniwersytecie Humanistyczno-Przyrodniczym im. Jana Długosza.

Wydarzenie zostało zorganizowane przez Częstochowsko-Piotrkowską Izbę Adwokacką, śląski oddział SSP „Iustitia”, Stowarzyszenie Prokuratorów Lex Super Omnia, Okręgową Izba Radców Prawnych w Opolu oraz Izbę Notarialną w Katowicach.

Konferencja została podzielona na dwa panele. W pierwszym z nich, zatytułowanym „Realizacja prawa do niezależnego wymiaru sprawiedliwości” głos zabrali – sędzia Krystian Markiewicz, prok. Krzysztof Parchimowicz, adw. Mikołaj Pietrzak oraz dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich - r.pr. Mirosław Wróblewski.

W kolejnym panelu pt.: „Jeśli nie sąd, to co?” udział wzięli: adw. prof. dr hab. Piotr Kardas, not. Adam Sadowski, dr hab. Michał Bartoszewicz i Eryk Łęgowik. Konferencję zakończyły wystąpienia SSN Macieja Pacudy oraz RPO dr. hab. Adama Bodnara.

RPO zwrócił uwagę na dwa aspekty reformy wymiaru sprawiedliwości – społeczny i konstytucyjny. 

Omawiając kwestię społeczną Rzecznik wskazał pojawiające się opinie, które dostarczają wielu trudności komunikacyjnych i sprawiają, że środowisko prawnicze nie jest rozumiane przez obywateli. Wśród nich RPO wymienił zawiły charakter sporu wokół wymiaru sprawiedliwości, którego zrozumienie często dostarcza trudności nawet prawnikom, poczucie oddalenia sądownictwa od obywateli i realną potrzebę przeprowadzenia reformy.

Problemem jest także kwestia odpowiedzialności sędziowskiej, której mechanizmy nie były wystarczająco eksponowane w przeszłości. RPO zaznaczył, że rolą prawników powinno być tłumaczenie skomplikowanych mechanizmów prawnych i przekładanie zawiłych treści na język  obywateli. 

Przestawiajac aspekt konstytucyjny, RPO przypomniał, że za początek chaosu prawnego należy uznać podporządkowanie i zmianę charakteru funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego w 2015 roku. Powołując się na wypowiedź prof. M. Pyziak-Szafnickiej Rzecznik zaznaczył, że obecną funkcją polskiego organu powołanego w celu kontroli konstytucyjności prawa jest przede wszystkim legitymizowanie uchwał większości rządzącej. Upolitycznienie Trybunału Konstytucyjnego umożliwiło wprowadzenie szeregu ustaw, ograniczających działanie instytucji – prokuratury, mediów publicznych, służby cywilnej czy służb specjalnych.

Jak wskazał RPO, przejawem kryzysu jest także dyskusja wokół uchwały składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., której podjęcie stanowi przejaw poszukiwania alternatywnych metod ochrony Konstytucji kiedy właściwy organ nie wypełnia swoich zadań.

Wśród sposobów radzenia sobie z kryzysem RPO uwzględnił obywatelskie protesty będące przejawem wolności zgromadzeń, zrzeszania się czy prawa do składania petycji. Inną metodą jest natomiast bezpośrednie stosowanie konstytucji oraz korzystanie z procedur międzynarodowych i unijnych.

Rzecznik zauważył też, że w wyniku kryzysu Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stał się quasi sądem konstytucyjnym, czego przykładem jest decyzja TSUE o zastosowaniu środka zabezpieczającego i w efekcie przywrócenie do orzekania przeniesionych bezprawnie w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego.

Poważne obawy budzi też mechanizm wszczynania postępowań dyscyplinarnych, a w szczególności pociąganie do odpowiedzialności sędziów za ich działalność orzeczniczą. Co więcej są wobec nich wszczynane postępowania karne.

Na zakończenie Rzecznik zaznaczył, że pomimo licznych ataków i represji nie można tracić nadziei na poprawę sytuacji. Należy też nieustannie dawać świadectwo przywiązania do wartości demokratyczny, a także domagać się konkretnych działań organów Unijnych. Co więcej, rolą prawników powinno być tłumaczenie społeczeństwu, że naruszenie niezawisłości sędziowskiej nie jest rzeczą abstrakcyjną, ale ma konkretne przełożenie prawa i wolności. Ważne jest także wyrażanie solidarności wobec tych którzy walczą o demokrację i rządy prawa.