Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatel został skazany za kradzież drewna z lasu 
• Sąd orzekł wobec niego m.in. nawiązkę na rzecz pokrzywdzonych Lasów Państwowych
• Tymczasem nawiązkę można orzec jedynie w razie skazania za wyrąb drzewa w lesie albo za kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego
• Skazany dopuścił się zaś zaboru drewna sosnowego, pociętego już na kawałki i składowanego na stosie
• AKTUALIZAJCJA: 16 listopada 2022 r. Sąd Najwyższy uwzględnił kasację RPO jako oczywiście zasadną (sygn. akt III KK 328/22) 

Rzecznik Praw Obywatelskich złożył kasację do Sądu Najwyższego na rzecz oskarżonego. Zaskarżył wyrok na jego korzyść w zakresie, w jakim sąd II instancji utrzymał orzeczenie I instancji o nawiązce. 

RPO nie kwestionuje faktu przestępstwa – wskazuje zaś, że w tej sytuacji nawiązka nie była możliwa. 

Historia sprawy

Obywatel został oskarżony o zabór z lasu drewna sosnowego w woj. świętokrzyskim. Zgodnie z art. 278 § 1 Kodeksu karnego, kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Kto zaś w celu przywłaszczenia dopuszcza się wyrębu drzewa w lesie, podlega odpowiedzialności jak za kradzież. 

W 2019 r. Sąd Rejonowy uznał oskarżonego za winnego zaboru w celu przywłaszczenia drewna sosnowego o łącznej masie 13,98 m3 p wartości 1607 zł na szkodę Lasów Państwowych. Wymierzył mu karę  poł roku pozbawienia wolności w zawieszeniu oraz 3 tys. zł grzywny.  Ponadto orzekł od oskarżonego 3215,40 zł nawiązki na rzecz Lasów Państwowych.  

Wyrok zaskarżył obrońca. Wskazał m.in. na obrazę przepisów prawa materialnego w postaci art. 290 § 2 k.k. - poprzez mylne uznanie, że są podstawy do nawiązki.

Art. 290 § 2 stanowi bowiem, że w razie skazania za wyrąb drzewa albo za kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego, sąd orzeka na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w wysokości podwójnej wartości drzewa. Adwokat wskazywał, że jego klient został uznany za winnego zaboru „drewna” a nie „drzewa”.  

W 2020 r. zaskarżony wyrok utrzymał  Sąd Okręgowy, nie uwzględniając apelacji obrońcy. Podkreślił, że zasadnie orzeczono nawiązkę, gdyż  art. 290 § 2 k.k.  dotyczy nie tylko wyrębu drzewa, ale również przypadków jego kradzieży kwalifikowanych z art. 278 § 1 k.k. - jeśli dokonano kradzieży drzewa wyrąbanego lub powalonego. 

Zarzuty RPO

Wyrok sądu II instancji - w zakresie, w jakim utrzymał orzeczenie o nawiązce - nie może się ostać, ponieważ zapadł z rażącym i mającym istotny wpływ na jego treść, naruszeniem prawa procesowego.

Polegało ono na niewłaściwym przeprowadzeniu kontroli apelacyjnej oraz nieprawidłowym rozważeniu i ustosunkowaniu się w części motywacyjnej uzasadnienia zaskarżonego wyroku do podniesionego w apelacji obrońcy zarzutu naruszenia przepisu prawa materialnego, tj. art. 290 § 2 k.k. Orzeczenie nawiązki  na podstawie tego przepisu nie było możliwe, bowiem oskarżony został skazany za kradzież drewna sosnowego, a nie za wyrąb drzewa albo za kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego.

RPO wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej orzeczenia o nawiązce oraz uchylenie orzeczenia w tym punkcie. 

Argumenty RPO

Zgodnie z  art. 433 § 2 k.p.k. sąd odwoławczy jest obowiązany rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Sąd musi rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty apelacji. W uzasadnieniu wyroku sądu odwoławczego mają się znaleźć argumenty wskazujące na to, czym kierował się sąd wydając rozstrzygnięcie oraz dlaczego poszczególne zarzuty apelacji uznał za zasadne bądź  bezzasadne. 

Analiza uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego nie pozostawia wątpliwości, że nie sprostał on tym wymogom. Zdaniem RPO, nieprawidłowo rozpoznał on zarzut apelacji obrazy prawa materialnego, tj. art. 290 § 2 k.k.

Sąd odwoławczy stwierdził, że zasadnie orzeczono nawiązkę w oparciu o przepis art. 290 § 2 k.k., gdyż przepis ten dotyczy nie tylko wyrębu drzewa, ale również przypadków jego kradzieży kwalifikowanych z art. 278 § 1 k.k., jeśli dokonano kradzieży drzewa wyrąbanego lub powalonego. W tej sprawie skradzione zostało wprost z lasu drzewo wyrąbane, które nie zostało jeszcze przetworzone na materiał budowlany lub inny materiał użytkowy (k. 1182 akt sprawy).

Zdaniem Rzecznika, stanowisko sądu II instancji nie jest słuszne. Jak wskazuje się w orzecznictwie SN,  art. 290 § 2 k.k. ogranicza wyraźnie możliwość orzeczenia nawiązki jedynie w razie skazania sprawcy za wyrąb drzewa w lesie  albo za kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego. 

Nie odnosi się on tym samym do sytuacji, gdy sprawca zostaje skazany nie za kradzież drzewa, lecz za kradzież drewna. 

W orzecznictwie od dawna istnieje zgodność, że pod pojęciem „drzewa” - w rozumieniu art. 290 § 2 k.k. - należy przyjmować drzewo w stanie surowym, czyli takim, w jakim pozostało w lesie po wyrąbaniu lub powaleniu, a więc w żaden sposób nieprzerobionego (wyroki Sądu Najwyższego z: 6 lutego 2014 r., sygn. akt III K 482/13, 24 kwietnia 2014 r., sygn. akt V KK 90/14, 16 lipca 2013 r„ sygn. akt III KK 196/13).

Z opisu czynu jednoznacznie wynika, że oskarżonego uznano za winnego zaboru w celu przywłaszczenia drewna sosnowego. Dokonana przez niego kradzież dotyczyła nie drzewa w rozumieniu art. 290 § 2 k.k., a wyrobionego już drewna sosnowego. Skoro oskarżony dopuścił się zaboru w celu przywłaszczenia drewna sosnowego, pociętego już na kawałki składowanego na stosie, a więc drewna powstałego z przerobienia drzew wyrąbanych na materiał użytkowy przeznaczony do sprzedaży, brak było podstaw do orzeczenia wobec niego nawiązki w wysokości podwójnej wartości przedmiotu przestępstwa.

- W konsekwencji doszło do rażącego naruszenia art. 290 § 2 k.k., co słusznie zostało podniesione w apelacji obrońcy oskarżonego. Prawidłowe bowiem rozważenie i odniesienie się do zarzutu obrońcy mogło w konsekwencji doprowadzić Sąd Okręgowy do odmiennego orzeczenia – pisze w kasacji zastępca RPO Stanisław Trociuk.

Najważniejsze fragmenty uzasadnienia wyroku SN 

(…) Podzielić należy stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich, że w niniejszej sprawie doszło do rażącego naruszenia przepisów wskazanych w zarzucie kasacji, co z uwagi na charakter tych uchybień i ich następstwa - miało Istotny wpływ na treść wyroku w zaskarżonej części.

Trafnie w kasacji jej autor przywołał te orzeczenia Sądu Najwyższego, które wskazują na to, że zrealizowanie obowiązków wynikających z treści art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. wymaga nie tylko niepomięcia żadnego zarzutu podniesionego w środku odwoławczym, lecz także rzetelnego ustosunkowania się do każdego z tych zarzutów oraz wykazania konkretnymi, znajdującymi oparcie w ujawnionych w sprawie okolicznościach, argumentami, dlaczego uznano poszczególne zarzuty zawarte we wniesionym środku odwoławczym za zasadne bądź też za bezzasadne. Do naruszenia tych przepisów może bowiem dojść nie tylko wtedy, gdy sąd drugiej instancji pomija w swoich rozważaniach zarzuty zawarte w apelacji, lecz również wtedy, gdy analizuje je w sposób odbiegający od standardów kontroli instancyjnej lub wręcz ogranicza się do ogólnikowego stwierdzenia, że zarzut jest zasadny lub że jest niezasadny. 

Analiza uzasadnienia zaskarżonego kasacją wyroku, szczególnie sekcji 3.2. uzasadnienia formularzowego, w kontekście pkt. 6 zarzutu apelacji obrońcy (…) pozwala na uznanie, że Sąd Okręgowy nie sprostał wymogom określonym we wskazanych wyżej przepisach, co doprowadziło do wydania wyroku z rażącym naruszeniem art. 290 § 2 k.k.

Jak słusznie wskazuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, przepis art. 290 § 2 k.k., ogranicza wyraźnie możliwość orzeczenia nawiązki jedynie w razie skazania sprawcy za wyrąb drzewa w lesie, o którym mowa w § 1 tego przepisu, albo za kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego. Nie odnosi się on tym samym do sytuacji, gdy sprawca zostaje skazany nie za kradzież drzewa, lecz za kradzież drewna (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 3 września 2009 r., V KK 171/09, OSNKW 2010, z. 2, poz. 16, z 26 października 2011 r., IV KK 298/11, LEX nr 1027195, z 2 kwietnia 2012 r., V KK 429/11, LEX nr 1133986, czy z dnia 16  lipca 2013 r., III KK 198/13, LEX nr 1335578). 

Od dawna też w orzecznictwie istnieje zgodność co do tego, że pod pojęciem "drzewa" - w rozumieniu art. 290 § 2 k.k. - należy przyjmować drzewo w stanie surowym, to jest takim, w jakim pozostało w lesie po wyrąbaniu lub powaleniu, a więc w żaden sposób nieprzerobionego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 1972 r., sygn. VI KZP 55/71, OSNKW 1972 z. 3 poz. 43, Lex nr 18375, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2012 r., sygn. V KK 429/11, Lex nr 1163986, wyrok Sądu Najwyższego zdnia 16 lipca 2013 r., sygn. III KK 196/13, Lex nr 1335578).  

Jak zaś wcześniej wskazano, skazanemu przypisano czyn polegający na zaborze w celu przywłaszczenia drewna sosnowego, a nie drzewa w warunkach wskazanych w art. 290 § 2 k.k. Skoro (…) dopuścił się zaboru w celu przywłaszczenia drewna sosnowego, pociętego już na kawałki i składowanego na stosie, a więc drewna powstałego z przerobienia drzew wyrąbanych na materiał użytkowy przeznaczony do sprzedaży, brak było podstaw faktycznych i prawnych do orzeczenia nawiązki w wysokości podwójnej wartości przedmiotu przypisanego przestępstwa w myśl art. 290 § 2 k.k. 

W niniejszej sprawie doszło zatem do rażącego naruszenia prawa materialnego, które przy tym miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku bowiem prawidłowe rozważenie i odniesienie się do zarzutu obrońcy wskazanego w punkcie 6 apelacji, mogło w konsekwencji doprowadzić sąd odwoławczy do wydania orzeczenia o odmiennej treści, od tego, które zapadło.

W tym stanie rzeczy oczywistym jest, że orzeczenie poddane obecnie kontroli kasacyjnej dotknięte jest uchybieniami procesowymi wskazanymi w petitum zarzutu kasacji, co musiało skutkować uchyleniem jego pkt. I w odniesieniu do skazanego w części utrzymującej w mocy rozstrzygnięcie w zakresie orzeczonej w pkt III części dyspozytywnej wyroku Sądu pierwszej instancji nawiązki i oraz samego pkt. III wyroku sądu pierwszej instancji. Wydanie rozstrzygnięcia następczego w postaci przekazania sprawy do ponownego rozpoznania było zbędne, albowiem ze względu na kierunek kasacji orzeczenie obowiązku zapłaty nawiązki nie jest dopuszczalne. 

II.510.1178.2020