Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Życie kulturalne mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym opiera się głównie na działaniach organizacji pozarządowych, które co roku ubiegają się o dotacje
• Rodzi to trudności, wpływające na ograniczenie możliwości realizacji prawa mniejszości do zachowania i rozwoju własnej kultury
• Sytuację poprawiłoby przyznawanie tym NGOSom dotacji w cyklu wieloletnim czy powołanie publicznych instytucji kultury mniejszości - pisze zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Adam Krzywoń do MSWiA

Prawo mniejszości do zachowania i rozwoju własnej kultury wiąże się z zobowiązaniami władz publicznych co do zachowania i promowania kultur, języków oraz tożsamości grup mniejszościowych. Art. 35 Konstytucji RP zapewnia obywatelom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania oraz rozwoju języka, obyczajów, tradycji i kultury. 

Obecny model opiera się głównie na działaniach NGOsów, które co roku ubiegają się o dotacje MSWiA. Od lat ten system spotyka się z krytyką strony mniejszościowej Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Według niej uniemożliwia to opracowywanie długofalowych strategii oraz utrudnia zachowanie ciągłości działań. W efekcie organizacje pozarządowe nie mają możliwości pełnej realizacji działań na rzecz własnej kultury.

Problem dostrzegł Komitet Doradczy ds. Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych. Zarekomendował przejście na model przyznawania organizacjom pozarządowym dotacji w cyklu wieloletnim. Negatywne konsekwencje braku stabilności finansowania potęguje dodatkowo niewielki – w porównaniu z poziomem inflacji i wzrostem płacy minimalnej – przyrost środków z budżetu na działania kulturowe mniejszości.

Trudności te wpływają na ograniczenie możliwości realizacji prawa mniejszości do zachowania i rozwoju własnej kultury. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do nieodwracalnych skutków, jak stopniowy zanik różnorodności kulturowej Polski. Rosnące koszty działań, brak stabilnego finansowania i  nieznaczny wzrost przyznawanych środków sprawiają, że prowadzenie działalności staje się coraz trudniejsze, a czasem niemożliwe. Jaskrawym przykładem było zawieszenie działalności Muzeum Kultury Łemkowskiej.

Świadczy to o pilnej potrzebie zapewnienia nie tylko stabilności finansowania tych NGOsów poprzez wprowadzenie wieloletnich dotacji, lecz także systemowego rozwiązania problemu poprzez powołanie publicznych instytucji kultury mniejszości, korzystających ze stałego finansowania ze środków publicznych. Tak jest rozwijana kultura polska. Tymczasem działalność kulturalna mniejszości opiera się na NGOsach dysponujących znacznie mniejszymi zasobami.

ZRPO Adam Krzywoń prosi sekretarza stanu MSWIA Tomasza Szymańskiego o stanowisko i wskazanie działań dla zapewnienia odpowiedniej ochrony, zachowania i rozwoju kultury mniejszości.

XI.814.2.2025