Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu z powództwa prof. Krzysztofa Ślebzaka przeciwko Trybunałowi Konstytucyjnemu o zapłatę uposażenia sędziego w stanie spoczynku
• Jego mandatu sędziowskiego, wynikającego z wyboru przez Sejm w 2015 r., nie podważa brak zaprzysiężenia go przez Prezydenta RP - podkreśla Marcin Wiącek w piśmie procesowym

Rzecznik w piśmie w sprawie przystąpienia do postępowania przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia (sygn. akt VIII P 526/25) nie wypowiada się na temat zasadności powództwa. Natomiast motywem przystąpienia RPO do tej sprawy jest potrzeba odniesienia się do kwestii statusu powoda jako sędziego TK. Znaczenie tego problemu wykracza bowiem poza okoliczności sprawy indywidualnej. Ma ono wagę systemową, wiążącą się z podnoszonymi od lat zastrzeżeniami co do prawidłowości wyboru i statusu niektórych sędziów TK wybranych w latach 2015-2018. RPO uznał za konieczne wyjaśnienie, jaki skutek prawny wywołały działania i zaniechania organów władzy państwowej, które były tłem pozwu.

Rzecznik przypomina, że geneza problemu sięga 2015 r., kiedy zwolniło się pięć stanowisk sędziów TK, z czego trzy wakaty powstały jeszcze w czasie VII kadencji Sejmu, a dwa - już w VIII kadencji. Mimo to Sejm VII kadencji 8 października 2015 r. podjął uchwały o wyborze pięciu sędziów TK, w tym trzech sędziów na kadencje rozpoczynające się 7 listopada 2015 r., a więc w czasie VII kadencji Sejmu, a dwóch - na kadencje, które miały się rozpocząć już w czasie kadencji kolejnego Sejmu. 

25 listopada 2015 r. Sejm VIII kadencji w drodze uchwał stwierdził, że wybór wszystkich tych sędziów był pozbawiony mocy prawnej. 2 grudnia 2015 r. Sejm dokonał wyboru pięciu nowych sędziów. Złożyli oni następnie ślubowanie w obecności Prezydenta RP. Sędziom wybranym 8 października 2015 r. nie stworzono warunków do złożenia ślubowania, nie zostali też dopuszczeni do czynności orzeczniczych.

Trzech spośród sędziów wybranych do TK 2 grudnia 2015 r. zostało wybranych z naruszeniem art. 194 ust. 1 Konstytucji. Stanowisko takie wynika z wyroków TK z 3 grudnia 2015 r., sygn. akt K 34/15 i z 9 grudnia 2015 r., sygn. akt K 35/15. 

Zostało to potwierdzone w wyrokach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 7 maja 2021 r. (Xero Flor przeciwko Polsce, z 14 grudnia 2023 r. (M.L. przeciwko Polsce) i 13 listopada 2025 r. (A.R. przeciwko Polsce). Ponadto dopuszczenie do orzekania trzech sędziów wybranych 2 grudnia 2015 r. zostało uznane przez TK za niezgodne z Konstytucją (wyrok TK z 11 sierpnia 2016 r., sygn. akt K 39/16). 

Naruszenie art. 194 ust. 1 Konstytucji wynikało z faktu, że w chwili wyboru tych trzech sędziów stanowiska, na które zostali wybrani, były już zgodnie z prawem obsadzone.

8 października 2015 r. Sejm dokonał zgodnego z Konstytucją i obowiązującym wówczas ustawodawstwem wyboru trzech sędziów TK, w tym pana Krzysztofa Ślebzaka. Wybór ten nie budzi zastrzeżeń co do zgodności z Konstytucją i innymi przepisami.

Ślubowanie w obecności Prezydenta RP składa osoba będąca, w rozumieniu Konstytucji, wybranym już sędzią TK. Ślubowanie nie jest zatem warunkiem skuteczności uchwały Sejmu o wyborze sędziego, stanowi zaś przesłankę nawiązania sędziowskiego stosunku służbowego.

Prezydent RP ma obowiązek niezwłocznego odebrania ślubowania (wyrok TK z 3 grudnia 2015 r., sygn. akt K 34/15). Oznacza to, że wybrany przez Sejm sędzia TK ma prawo oczekiwać, iż zostaną mu stworzone warunki umożliwiające złożenie ślubowania, a tym samym, że dojdzie do nawiązania stosunku służbowego.

Można zatem powiedzieć, że splot regulacji konstytucyjnych i ustawowych prowadzi do tego, że w praktyce możemy mieć do czynienia ze swego rodzaju „rozszczepieniem" momentu uzyskania konstytucyjnego mandatu sędziowskiego oraz momentu objęcia urzędu i nawiązania ustawowego stosunku służbowego sędziego TK. Jest to związane z wprowadzeniem do ustawy o TK nieprzewidzianego konstytucyjnie etapu procedury wyboru sędziego TK, jakim jest złożenie ślubowania w obecności Prezydenta RP. 

Kadencja pana Krzysztofa Ślebzaka rozpoczęła się 7 listopada 2015 r. - gdy powstał wakat na stanowisku sędziowskim, na które wybrał go Sejm. Mając na względzie stanowisko TK z wyroku K 35/15, z punktu widzenia powstania mandatu sędziowskiego oraz początku biegu kadencji brak ślubowania nie miał znaczenia.

W świetle wyroków TK w sprawach K 34/15 i K 35/15, a także wyroku ETPC w sprawie Xero Flor przeciwko Polsce, Sejm VIII kadencji, podejmując uchwały z 2 grudnia 2015 r., naruszył art. 194 ust. 1 Konstytucji. Niekonstytucyjne było już samo zgłoszenie przez Sejm VIII kadencji trzech kandydatów na stanowiska obsadzone przez Sejm poprzedniej kadencji, co stwierdził TK w wyroku z 9 grudnia 2015 r., sygn. akt K 35/15. Nie zmieniły tego uchwały Sejmu z 25 listopada 2015 r., stwierdzające, że wybór sędziów przez Sejm VII nie wywołał skutków prawnych. 

Pogląd o braku podstaw prawnych do uznania skuteczności uchwał Sejmu z 25 listopada 2015 r. został wyrażony w 2015 r. i 2016 r. przez TK, a następnie w 2021 r. przez ETPC. Uchwały Sejmu z 25 listopada 2015 r. nie doprowadziły do tego, że w TK powstały wakaty, na które Sejm VIII kadencji mógłby dokonać wyboru trzech nowych sędziów.
Statusu sędziowskiego pana Krzysztofa Ślebzaka, wynikającego z mandatu powierzonego w drodze wyboru przez Sejm, nie podważa ani brak zaprzysiężenia go przez Prezydenta RP, ani odmowa dopuszczenia go do orzekania przez Prezesa TK. O tym, od kiedy mamy do czynienia z sędzią TK, przesądza Konstytucja, a nie ustawodawstwo zwykłe. 

W świetle art. 194 ust. 1 Konstytucji źródłem mandatu sędziowskiego, a więc podstawą nabycia statusu sędziego TK i rozpoczęcia kadencji sędziowskiej, jest wyłącznie uchwała Sejmu. Konstytucja nie wymaga, aby sędzia TK wybrany przez Sejm składał ślubowanie przed jakimkolwiek organem. Etap ten jest przewidziany wyłącznie przez ustawę i stanowi warunek objęcia urzędu oraz nawiązania stosunku służbowego. 

Brak ślubowania doprowadził do faktycznego uniemożliwienia objęcia urzędu przez powoda, nawiązania stosunku służbowego i wykonywania czynności orzeczniczych. Nie pozbawił go jednak konstytucyjnego mandatu sędziowskiego, gdyż podstawę prawną tego mandatu stanowiła uchwała Sejmu z 8 października 2015 r., podjęta na podstawie art. 194 ust. 1 Konstytucji.

VII.510.50.2024