Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Mimo podpisania w 2013 r. przez Polskę Konwencji ONZ w sprawie ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem, nadal nie została ona ratyfikowana
• Tym samym dotychczas nie stała się ona częścią polskiego prawa, a rozszerza zakres ochrony praw człowieka - podkreśla RPO
• Zbrodnia Katyńska uświadamia nam szczególnie, jak ważne jest gwarantowane w Konwencji prawo do prawdy o osobach, które zaginęły np. wskutek zbrodniczej działalności państw niedemokratycznych
• AKTUALIZACJA: Polskie prawo jest zasadniczo zgodne z Konwencją; surowo penalizuje akty wymuszanych zaginięć oraz podżeganie lub pomocnictwo do nich. Dlatego resort nie prowadzi obecnie prac nad ratyfikacją Konwencji - odpisało Ministerstwo Sprawiedliwości

- Pamięć o tej tragicznej historii powinna skłaniać nas do promowania międzynarodowych standardów w tym zakresie współcześnie – napisał rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek do ministra spraw zagranicznych Zbigniewa Raua. Odpowiedzi udzielił zaś resort sprawiedliwości.  

25 czerwca 2013 r. Polska podpisała Konwencję ONZ z 20 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem. Zgodnie z nią, „dla celów Konwencji, za «wymuszone zaginięcie» uważa się zatrzymanie, aresztowanie, uprowadzenie lub jakąkolwiek inną formę pozbawienia osoby wolności, dokonane przez przedstawicieli Państwa albo przez osoby lub grupy osób działające z upoważnieniem, pomocą lub milczącą zgodą Państwa, po którym następuje odmowa przyznania faktu pozbawienia wolności lub ukrywanie losów bądź miejsca pobytu takiej osoby, co powoduje, że znajduje się ona poza ochroną prawa”.

Mimo upływu 9 lat od podpisania Konwencji, nadal nie została ona poddana ratyfikacji - w związku z tym nie wiąże Polski. Wobec braku ratyfikacji Komitet do Spraw Wymuszonych Zaginięć ONZ nie może otrzymywać ani rozpatrywać skarg indywidualnych z Polski lub skarg na Polskę (od osób twierdzących, że są ofiarami naruszeń). Zarazem Polska nie przedstawia Komitetowi żadnych sprawozdań czy raportów.

Konwencja jest ważnym aktem prawa międzynarodowego publicznego, rozszerzającym zakres ochrony praw człowieka. Właśnie ze względu na potrzebę szerszej ochrony praw człowieka wskazana jest jak najszybsza jej ratyfikacja. Dopiero po tym umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy (art. 91 ust. 1 Konstytucji RP).

Tragiczne wydarzenia z historii Polski – takie jak zamordowanie w 1940 r. ponad 25 tys. polskich żołnierzy i funkcjonariuszy publicznych w Katyniu, Charkowie i Miednoje – uświadamiają nam szczególnie mocno, jak ważne jest gwarantowane w Konwencji prawo do prawdy o osobach, które zaginęły, np. na skutek zbrodniczej działalności organów państw niedemokratycznych, a którego przez dekady odmawiano polskim rodzinom. Pamięć o tej tragicznej historii powinna skłaniać nas do promowania międzynarodowych standardów w tym zakresie współcześnie.

Rzecznik prosi zatem ministra o odpowiedź na następujące pytania:

1. Z jakich powodów do tej pory nie została ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską Międzynarodowa Konwencja ONZ z 20 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem?
2. Czy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych trwają prace zmierzające do rozpoczęcia procesu ratyfikacji Konwencji? Jeżeli tak, to na kiedy jest planowana ratyfikacja?

Odpowiedź sekretarza stanu w MS Sebastiana Kalety 

W związku z przekazanym za pośrednictwem Ministra Spraw Zagranicznych zapytaniem o powody dotychczasowego braku ratyfikacji przez Polskę Międzynarodowej Konwencji NZ w sprawie ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem, uprzejmie informuję jak następuje:

Pomimo, że Konwencja została przyjęta w 2006 r. do chwili obecnej ratyfikowały ją jedynie niektóre państwa członkowskie Unii Europejskiej. W myśl Konwencji wymuszone zaginięcie to zatrzymanie, aresztowanie, uprowadzenie lub jakakolwiek inna forma pozbawienia osoby wolności, dokonane przez przedstawicieli Państwa albo przez osoby lub grupy osób działające z upoważnieniem, pomocą lub milczącą zgodą Państwa, po którym następuje odmowa przyznania faktu pozbawienia wolności lub ukrywanie losów bądź miejsca pobytu takiej osoby, co powoduje, że znajduje się ona poza ochroną prawa.

Polacy wielokrotnie w przeszłości padali ofiarą wymuszonych zaginięć. Dość przypomnieć Zbrodnię Katyńską czy Obławę Augustowską. W pełni podzielam pogląd Pana Rzecznika że te tragiczne wydarzenia uświadamiają nam szczególnie mocno, jak ważne są prawa gwarantowane w Konwencji. Jej ratyfikacja nie jest jednak konieczna dla ich ochrony. Prawo polskie jest zasadniczo zgodne z Konwencją. Surowo penalizuje akty wymuszanych zaginięć oraz podżeganie lub pomocnictwo do nich, zarówno wtedy gdy akty te są zbrodnią przeciwko ludzkości jak i wtedy gdy nie można przyjąć tej kwalifikacji prawnej. Prawo polskie chroni też prawo którego przez dekady odmawiano polskim rodzinom - prawo do prawdy o osobach, które zostały w sposób tajny uwięzione lub zamordowane, w tym na skutek zbrodniczej działalności organów państw niedemokratycznych. Rola Instytutu Pamięci Narodowej i jego pionu śledczego w ochronie tego prawa jest nie do przecenienia. Ratyfikacja Konwencji nie podniesie jednak realnego poziomu tej ochrony.

Z powyższych względów Ministerstwo Sprawiedliwości nie prowadzi obecnie prac nad ratyfikacją Konwencji.

VII.501.102.2022