Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wzory karty pomocy nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego zagrażają obowiązkowi zachowania tajemnicy zawodowej przez adwokatów i radców prawnych
• Duża szczegółowość informacji wpisywanych do karty może bowiem pozwalać na identyfikację osoby, której pomagali
• Rzecznik Praw Obywatelskich występuje do Ministra Sprawiedliwości

Obywatele skarżą się RPO na niezgodność niektórych przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 21 grudnia 2018 r. w sprawie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego z art. 3 ust. 3 ustawy o radcach prawnych oraz Prawa o adwokaturze.

Art. 7 ust. 1 ustawy z 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej nakazuje dokumentowanie każdego przypadku udzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego na karcie nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego.

Ustawodawca przewidział tu otwarty katalog informacji, które powinna zawierać karta. Są to „w szczególności informacje dotyczące zgłoszonej sprawy i udzielonej pomocy, dziedzina prawa, której dotyczyła ta pomoc, kategoria sprawy, forma udzielonej pomocy, czas poświęcony na jej udzielenie i liczba wizyt osoby uprawnionej w tej samej sprawie, ogólne informacje o osobie uprawnionej dotyczące w szczególności wieku, płci, wykształcenia, dochodu, gospodarstwa domowego i miejsca zamieszkania oraz dane dotyczących punktu, osoby udzielającej pomocy i daty jej udzielenia".

Art. 13 pkt 3 ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej stanowi jednocześnie podstawę do ustalenia wzoru karty pomocy przez Ministra Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia. Wzór karty pomocy stanowi załącznik do rozporządzenia.

Choć tak szeroki katalog danych, które muszą znaleźć się w karcie pomocy może budzić wątpliwości, to ustawodawca nie precyzuje konkretnego kształtu, który powinno przyjąć ich dokumentowanie. 

Ustawa wymaga „podania informacji dotyczących zgłoszonej sprawy i udzielonej pomocy", nie zaś sporządzania anonimowego opisu sprawy do nieodpłatnej pomocy prawnej lub poradnictwa obywatelskiego oraz anonimowego opisu udzielonej nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczonego nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. 

Określony w ustawie wymóg udokumentowania „kategorii sprawy" nie wskazuje na obowiązek zachowania tak daleko posuniętej szczegółowości przy określaniu tych kategorii.

Te elementy karty pomocy rodzą pytanie o możliwość sprostania obowiązkowi zachowania tajemnicy zawodowej przez adwokatów i radców prawnych udzielających pomocy prawnej i poradnictwa obywatelskiego.

Każdy przypadek udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego dokumentuje się przez wypełnienie karty pomocy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości. Administratorami danych są: Minister Sprawiedliwości, starostowie oraz wojewodowie, w zakresie realizowanych zadań wynikających z ustawy. Dane są przetwarzane przez 5 lat od końca roku, w którym zakończono realizację zadań wynikających z ustawy, z wyjątkiem danych osobowych osób zgłaszających się na wizytę, które przetwarzane są przez rok od zakończenia rokuo, w którym udzielono porady.

Duży stopień szczegółowości informacji wymaganych do udokumentowania w karcie pomocy, w połączeniu z koniecznością pisemnego oświadczenia uprawnionego, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej oraz z wymogiem opatrzenia karty pomocy danymi o miejscu i dacie jej sporządzenia, imieniem i nazwiskiem lub symbolem identyfikującym osobę udzielającą nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczącą nieodpłatne poradnictwo obywatelskie oraz danymi dotyczącymi punktu i dyżuru, mogą zatem pozwalać na identyfikację osoby, której pomocy udzielono.

Działania, które taką identyfikację ułatwiają, a w pewnych wypadkach umożliwiają, są podejmowane przez radców prawnych lub adwokatów, co rodzi poważne wątpliwości na tle obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Na problematyczną sytuację, którą kreują przepisy rozporządzenia wskazują oficjalne stanowiska Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych.

Tajemnica adwokacka i radcowska stanowi fundament relacji zaufania obywatela do adwokata i radcy prawnego oraz ma istotny wymiar gwarancyjny w stosunku do praw jednostki. Jak wskazywał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 22 listopada 2011 r. „Tajemnica zawodowa wiążąca przedstawicieli zawodów prawniczych służy bowiem nie samym prawnikom, lecz osobom korzystającym z ich pomocy, a szerzej - skutecznemu funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości". 

Ochrona tajemnicy adwokackiej i radcowskiej stanowi jeden z najistotniejszych obowiązków adwokatów i radców prawnych oraz ich samorządów zawodowych.  Odzwierciedleniem tego są postanowienia § 19 Kodeksu Etyki Adwokackiej oraz art. 9 i działu III rozdziału I Kodeksu Etyki Radcy Prawnego.

Gwarancja zachowania komfortowych warunków komunikacji adwokata lub radcy z klientem lub inną osobą szukającą pomocy jest jednym z najważniejszych czynników zapewniających efektywność dostępu do profesjonalnej pomocy prawnej. 

Komfortowe warunki komunikacji z adwokatem lub radcą prawnym nie mogą być realizowane przy świadomości możliwości bycia zidentyfikowanym przez organy państwa, których działania mogą być przecież powodem korzystania z nieodpłatnej pomocy prawnej.

RPO Marcin Wiącek prosi ministra Adama Bodnara o  odniesienie się do powyższych kwestii.

VII.561.1.2024