Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sejm pracuje nad rządowym projektem ustawy o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze 
• Podczas prac w komisji postulowano, by do pojęcia „książek elektronicznych" włączyć również „cyfrowe odzwierciedlenia książek papierowych"
• Zarówno „podręczniki elektroniczne", jak i „cyfrowe odzwierciedlenia podręczników w formie papierowej" winny jednak bezwarunkowo spełniać wymogi dostępności cyfrowej
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się w tej sprawie do Katarzyny Kierzek-Koperskiej, przewodniczącej sejmowej podkomisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia rządowego projektu ustawy o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze

Rzecznik Praw Obywatelskich - wykonujący także zadania organu monitorującego wdrażanie postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych - z uznaniem przyjął skierowanie do Sejmu projektu ustawy o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze (druk sejmowy 241). 

Ma on stanowić transpozycję dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług (zwanego również Europejskim Aktem o Dostępności). Od czasu jej przyjęcia RPO śledzi działania w celu jej wdrożenia, w związku z tym z zainteresowaniem przygląda się pracom legislacyjnym w Sejmie.

22 marca 2024 r., podczas posiedzenia podkomisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia rządowego projektu, szczególną uwagę RPO zwróciło objęcie zakresem projektu podręczników. 

W trakcie rozpatrywania art. 5 pkt 32 projektu pochylono się nad definicją „rozpowszechniania książek elektronicznych”, postulując doprecyzowanie, by do pojęcia „książek elektronicznych" włączyć również „cyfrowe odzwierciedlenia książek papierowych". 

Jak podkreślały ekspertki strony społecznej, jednym z podstawowych narzędzi stosowanych do nauki przez uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych są podręczniki. Na mocy noweli Prawa oświatowego z 22 listopada 2018 r. wprowadzono art. 22ao ust. 3 pkt 6a, zgodnie z którym podręcznik szkolny może mieć postać papierową lub elektroniczną. Zgodnie zaś z art. 22ao ust. 3 pkt 6 ustawy o systemie oświaty, w przypadku podręcznika w postaci elektronicznej jest on opracowywany w sposób pozwalający na zastosowanie rozwiązań umożliwiających odczyt przez uczniów z różnymi rodzajami niepełnosprawności. 

Podręcznik w postaci elektronicznej ma uwzględniać wymagania dostępności określone w załączniku do ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Natomiast podręcznik w postaci papierowej jest opracowywany właśnie w takiej formie wraz z jego cyfrowym odzwierciedleniem, które jest zamieszczane na informatycznym nośniku danych lub w Internecie.

W konsekwencji powstały dwa rozbieżne znaczeniowo pojęcia: „podręcznika w postaci elektronicznej" oraz „cyfrowego odzwierciedlenia podręcznika w postaci papierowej". Choć wydaje się, że oba oznaczają pewien rodzaj pliku elektronicznego, to w praktyce - jak podkreśla strona społeczna - „cyfrowe odzwierciedlenia podręczników papierowych" okazują się prostymi plikami w formacie .pdf, które nie są poddane żadnej dodatkowej obróbce, nie zawierają spisu treści, ani aktywnych hiperlinków. 

Często pliki tego rodzaju nie spełniają wymogów dotyczących dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami, bowiem na mocy § 3 rozporządzenia MEN z 3 października 2019 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego podręczników, wyłącznie podręczniki w formie elektronicznej muszą być zgodne z tymi standardami.

Tego rodzaju zróżnicowanie narzędzi edukacyjnych pod kątem obowiązku zapewnienia ich dostępności nie znajduje uzasadnienia. Zarówno „podręczniki elektroniczne", jak i „cyfrowe odzwierciedlenia podręczników w formie papierowej" winny bezwarunkowo spełniać wymogi dostępności cyfrowej. Tylko bowiem w taki sposób uczniowie ze szczególnymi potrzebami (np. z niepełnosprawnością wzroku korzystający z czytników ekranu) będą mieli możliwość korzystania z nich na zasadzie równości z innymi uczniami.

Zapewnienie możliwości posługiwania się cyfrowym odzwierciedleniem podręczników papierowych również przez uczniów ze szczególnymi potrzebami jest zgodne z intencją i celem ustawy za 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy - Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, która wprowadziła wspomniane pojęcie. Zgodnie z uzasadnieniem nowelizacji „cyfrowe odzwierciedlenie podręcznika w postaci papierowej" (które zostało opisane jako proste odwzorowanie treści zawartych w podręczniku papierowym zamieszczone na nośniku elektronicznym lub w Internecie) miało na celu umożliwienie uczniom wyboru formy podręcznika w zależności od potrzeb  i korzystanie z niego uczniom z niepełnosprawnościami, dla których wersja cyfrowa podręcznika miała być dogodniejsza do odczytu aniżeli papierowa.

Wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą do zakresu pojęcia „książek elektronicznych" włączono by również „cyfrowe odzwierciedlenia podręczników papierowych” - co w konsekwencji doprowadziłoby do objęcia tych ostatnich regulacjami projektu ustawy o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze - jest konieczne w celu zapewnienia dostępności wszystkich podręczników (nie tylko tych w formie elektronicznej) dla osób z niepełnosprawnościami.

Marcin Wiącek zwraca się do Pani Przewodniczącej o przeanalizowanie problemu i rozważenie wprowadzenia do projektu ustawy zmiany, zgodnie z którą pojęcie „książek elektronicznych" dotyczyłoby również „cyfrowego odzwierciedlenia podręczników papierowych", a w konsekwencji objęcie ich regulacjami projektu ustawy o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze.

Niniejsze pismo nie oznacza zaaprobowania całości projektu ustawy bez uwag. RPO odniesie się on do nich w późniejszym terminie, jeśli uzna to za konieczne zgodnie z zakresem swych zadań.

XI.815.4.2019