Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Jak państwo zapewni możliwość uzyskania polskich dokumentów tożsamości obywatelom RP, którzy w zagranicznych aktach urodzenia jako rodziców mają wpisanych osoby tej samej płci?
• Dziś, tylko dlatego, że rodzice są tej samej płci, odmawia się przepisania do polskiego rejestru stanu cywilnego takiego zagranicznego aktu urodzenia - co uniemożliwia uzyskanie paszportu czy dowodu
• Rzecznik Praw Obywatelskich po raz kolejny pisze w tej sprawie do MSWiA, w związku z pracami nad projektem ustawy o dokumentach paszportowych

Swą opinię do projektu  RPO przedstawił MSWiA w marcu 2021 r. Konsekwentnie stoi bowiem na straży praw dzieci, którym odmówiono transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia, bez czego nie mogą dostać polskich dokumentów - choć z mocy prawa są obywatelami RP.

Ówczesny RPO Adam Bodnar prosił wtedy resort o stanowisko. Do dziś nie wpłynęło ono z MSWiA.

Teraz prośbę ponawia Marcin Wiącek. Od tamtego czasu do Biura RPO  wpłynęły bowiem kolejne skargi obywateli i obywatelek polskich w takiej sytuacji.

- Zwracam się do Pana Ministra z prośbą o wypracowanie takich rozwiązań, które umożliwią uzyskiwanie polskich dokumentów tożsamości, w tym paszportów stałych, także obywatelom polskim, w których zagranicznych aktach urodzenia wpisano jako rodziców osoby tej samej płci – napisał RPO do sekretarza stanu MSWiA Pawła Szefernakera.

Poddał pod rozwagę wprowadzenie do projektu wyraźnej regulacji dotyczącej osób ubiegających się o dokument paszportowy, nieposiadających numeru PESEL, a mieszkających za granicą i mających akty urodzenia, w których widnieją rodzice tej samej płci - a wprowadzającej możliwość przedłożenia odpisu zagranicznego aktu urodzenia przy składaniu wniosku o wydanie dokumentu paszportowego.

W obecnym brzmieniu projekt nie zakłada bowiem poprawy sytuacji. Jego analiza wskazuje, że odpisem zagranicznego aktu urodzenia lub "innym dokumentem potwierdzającym stan cywilny” będzie można posłużyć się jedynie składając wniosek o wydanie paszportu tymczasowego (przy ubieganiu się o paszport tymczasowy przez osoby przebywające poza granicami, którym nie nadano numeru PESEL, w szczególnie uzasadnionych przypadkach).

Istnieje zatem ryzyko, że osoby przebywające poza Polską, nieposiadające numeru PESEL i nie mogące uzyskać transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia, wciąż nie będą mogły skutecznie złożyć wniosku o paszport.

Na czym polega problem

Obywatele polscy mieszkający za granicą skarżą się, że ich dzieci - w których zagranicznych aktach urodzenia figurują rodzice tej samej płci - nie mogą dostać polskiego dokumentu tożsamości ani potwierdzenia obywatelstwa polskiego czy numeru PESEL. Podstawą jest bowiem tzw. transkrypcja zagranicznego aktu - czyli jego wierne przepisanie do polskiego rejestru stanu cywilnego, tak by powstał polski akt urodzenia. Brak dokumentów podczas pobytu w Polsce może rodzić wiele problemów, np. dotyczących korzystania ze świadczeń medycznych.

Z uwagi na tzw. klauzulę porządku publicznego kierownicy Urzędów Stanu Cywilnego odmawiają transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia i wpisania dziecka do polskich ksiąg stanu cywilnego. Uniemożliwia to wydanie polskiego dokumentu tożsamości i nadania numeru PESEL. Sądy administracyjne podtrzymywały takie odmowy.

W jednej z takich spraw NSA w precedensowym wyroku z 10 października 2018 r. uznał jednak (syg. II OSK 2552/16), że wobec obowiązku transkrypcji, aby obywatel RP mógł dostać dokument tożsamości, nie może być mowy o „klauzuli porządku publicznego”. 

Jednak 2 grudnia 2019 r. NSA w składzie 7 sędziów wydał uchwałę, stwierdzającą że polskie prawo nie dopuszcza transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia, w którym jako rodzicami są osoby tej samej płci. Zarazem wskazał, że organy administracji powinny tak stosować przepisy, żeby wydawać polskie dokumenty i nadawać numer PESEL wyłącznie na podstawie zagranicznego aktu urodzenia. Ma on bowiem moc dowodową równą polskiemu aktowi. Jeśli urzędnicy i konsulowie będą odmawiać, można skarżyć takie działania w odrębnych postępowaniach administracyjnych – uznał NSA.

Opinia RPO

W opinii z marca 2021 r. RPO zwracał uwagę na kwestię wymogów formalnych do uzyskania dokumentów paszportowych w kontekście zagwarantowania prawa do uzyskania paszportu wszystkim obywatelom i obywatelkom Polski.

W wystąpieniach z 24 sierpnia 2016 r., 11 marca 2019 r.,  9 marca 2020 r. i 22 sierpnia 2020 r. RPO informował MSWiA o naruszaniu praw małoletnich obywateli RP. Polega to na odmowie transkrypcji ich zagranicznych aktów urodzenia, wymaganej w świetle art. 104 ust. 5 p.a.s.c. jeśli obywatel polski ubiega się o polski dokument tożsamości lub nadanie numeru PESEL.

Taka praktyka organów administracji prowadzi do sytuacji, w której dzieci posiadające obywatelstwo polskie nie mają możliwości skutecznego ubiegania się o polskie dokumenty tożsamości, w tym dokumenty paszportowe. Nie otrzymują numerów PESEL, co w konsekwencji skutkuje naruszeniem ich praw obywatelskich, zasady dobra dziecka, a także wypełnia znamiona dyskryminacji ze względu na status prawny rodziców (pozostawanie w jednopłciowym związku).

Wobec wykładni NSA możliwość skutecznego wnioskowania o transkrypcję aktów urodzenia, w których jako rodziców wpisano osoby tej samej płci, jest niedostępna. Jedyną drogą uzyskania dla dziecka numeru PESEL i polskich dokumentów tożsamości pozostaje wydanie ich na podstawie zagranicznego aktu urodzenia.

Z informacji RPO wynika, że uchwała NSA nie wpłynęła na praktykę stosowania przepisów prawa. Konsulowie niezmiennie wymagali przedstawienia odpisów polskich aktów urodzenia w toku postępowania o wydanie dokumentu paszportowego.

RPO przypominał, że transkrypcja zagranicznego aktu urodzenia dziecka, którego rodzice są tej samej płci, powinna być możliwa na gruncie polskiego prawa, o ile od tej czynności uzależniony jest de facto status obywatela.

Należy także zwrócić uwagę na obowiązujące Polskę regulacje wynikające z prawa unijnego, zwłaszcza odnoszące się do prawa swobodnego przemieszczania się obywateli UE, wynikającego z art. 21 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu UE. Niezbędne jest ich uwzględnienie w toku prac nad projektowaną ustawą.

XI.534.4.2016