Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Dezinformacja może mieć dla jednostki takie same skutki, jak cenzura, może bowiem prowadzić do niemożności uzyskania prawdziwej informacji
• Podważa także zaufanie do instytucji, mediów cyfrowych i tradycyjnych oraz szkodzi demokracjom przez utrudnianie obywatelom podejmowania świadomych decyzji.
• Rzecznik Praw Obywatelskich pisze w tej sprawie do Ministra Cyfryzacji 
• AKTUALIZACJA 14.03.2024: Minister przekazał opis najważniejszych działań podjętych w ostatnich latach przez MC i jednostki przezeń nadzorowane 

RPO analizuje informacje dotyczące problematyki zapewnienia przestrzegania konstytucyjnej wolności wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Dla ochrony tych wartości kluczowe znaczenie ma m. in. skuteczna walka z dezinformacją.

Zgodnie z definicją zaproponowaną przez Komisję Europejską, za dezinformację uznaje się „możliwe do zweryfikowania nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd informacje, tworzone, przedstawiane i rozpowszechniane w celu uzyskania korzyści gospodarczych lub wprowadzenia w błąd opinii publicznej, które mogą wyrządzić szkodę publiczną". Jak wskazuje Komisja Europejska, dezinformacja ma na celu wprowadzanie podziałów poprzez zniekształcenie i zafałszowanie faktów, co prowadzi do dezorientacji i osłabienia zaufania do instytucji i ugruntowanych procesów politycznych.

Dezinformacja podważa zaufanie do instytucji, mediów cyfrowych i tradycyjnych oraz szkodzi demokracjom przez utrudnianie obywatelom podejmowania świadomych decyzji. Często jest podstawą radykalnych i ekstremistycznych idei i działań. Dezinformacja i propaganda mogą stanowić również elementy wojny hybrydowej. Parlament Europejski podkreśla potrzebę zwiększenia świadomości poprzez komunikację instytucjonalną, badania prowadzone przez ośrodki analityczne/akademickie, kampanie w mediach społecznościowych oraz inicjatywy społeczeństwa obywatelskiego.

Z perspektywy jednostki dezinformacja może analogiczne skutki jak cenzura, może bowiem prowadzić do braku realnej możliwości uzyskania prawdziwej informacji.

Punktem wyjścia do dyskusji o metodach i kompleksowym podejściu do przeciwdziałania dezinformacji powinna być - jak się wydaje - „Wspólna Deklaracja o wolności słowa i fake news, dezinformacji i propagandzie" opracowana i sygnowana w 2017 r. przez Specjalnego Sprawozdawcę ONZ ds. wolności słowa, przedstawiciela Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie do spraw wolności mediów, Specjalnego Sprawozdawcę Organizacji Państwa Amerykańskich ds. wolności słowa oraz Specjalnego Sprawozdawcę Afrykańskiej Komisji Praw Człowieka i Ludów ds. wolności słowa i dostępu do informacji. Jak wskazano w tym dokumencie, „podmioty państwowe powinny, zgodnie ze swoimi krajowymi i międzynarodowymi zobowiązaniami prawnymi oraz obowiązkami publicznymi, zadbać o to, aby rozpowszechniały wiarygodne i godne zaufania informacje, w tym dotyczące kwestii interesu publicznego, takich jak gospodarka, zdrowie publiczne, bezpieczeństwo i środowisko".

5 grudnia 2018 roku Komisja Europejska ogłosiła Plan działania przeciwko dezinformacji, który określa cztery obszary mające stanowić odpowiedź na nią. Za konieczne uznano zwiększenie zdolności instytucji unijnych do wykrywania, analizowania i ujawniania dezinformacji. Kolejne kroki to wzmocnienie skoordynowanych i wspólnych reakcji, a także mobilizowanie sektora prywatnego do zwalczania dezinformacji. Towarzyszyć im powinno stałe podnoszenie świadomości oraz poprawa odporności społecznej na dezinformację. Z raportu na temat wykonania Planu wynika, że działania na szczeblu unijnym i państw członkowskich pomogły w wykrywaniu dezinformacji i niezakłóconym przeprowadzeniu wyborów europejskich. Płynie z tego wniosek, że konieczne jest podejmowanie pozytywnych działań przez państwa i kontynuowanie działań na rzecz zwalczania dezinformacji.

RPO Marcin Wiącek zwraca się do wicepremiera, ministra cyfryzacji Krzysztofa Gawkowskiego o uwzględnienie tych informacji w obszarze walki z dezinformacją.

Odpowiedź Krzysztofa Gawkowskiego, wiceprezesa Rady Ministrów, ministra cyfryzacji

Uprzejmie informuję, iż Ministerstwo Cyfryzacji stale podejmuje działania mające na celu przeciwdziałanie dezinformacji oraz podnoszenie świadomości społecznej w tym obszarze, a realizowane projekty nie ograniczają się tylko do niwelowania skutków, ale przede wszystkim zmierzają do unieszkodliwienia niebezpiecznych treści.

Powyższe cele realizuje Centrum Rozwoju Kompetencji Cyfrowych, czyli komórka organizacyjna Ministerstwa Cyfryzacji, do której regulaminowych zadań należy m.in. promowanie pozytywnych postaw w interakcjach osób fizycznych i prawnych w środowisku cyfrowym oraz walka z występującymi w nim negatywnymi zjawiskami, w tym dezinformacją, oraz prowadzenie innych działań mających na celu zwiększanie poziomu kompetencji cyfrowych w społeczeństwie lub popularyzację inicjatyw służących temu celowi.

Poniżej przekazuję opis najważniejszych działań podjętych przez Ministerstwo Cyfryzacji oraz jednostki nadzorowane przez Ministra Cyfryzacji w ostatnich latach.

I.    W 2022 roku, w telewizjach o zasięgu ogólnokrajowym i rozgłośniach radiowych, przeprowadzono kampanie informacyjne polegające na emisji spotów o charakterze społecznym dotyczących dezinformacji w przekazach medialnych.

II.    Udzielono dotacji celowej państwowemu instytutowi badawczemu „Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa” (NASK) na sfinansowanie realizacji w 2021 r. zadania pn. „Monitoring treści dezinformujących i fake newsów dotyczących COVID- 19 oraz przeprowadzenie działań analitycznych i koncepcyjnych w celu budowy narzędzia do monitoringu treści dezinformujących i fake newsów” oraz w latach 2022¬2023 na realizację zadania pn. „Monitoring treści dezinformujących i fake newsów dostępnych w mediach społecznościowych oraz przeprowadzenie działań analitycznych, koncepcyjnych i wdrożeniowych w celu budowy i rozwoju narzędzia do monitoringu treści dezinformujących i fake newsów”. Przedmiotowe zadania realizowane są przez NASK w ramach dotacji również w 2024 r.

III.    W latach 2020 - 2023, wraz z Instytutem Łączności - Państwowym Instytutem Badawczym w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, zrealizowano projekt „Sprawna telekomunikacja mobilna jako klucz do rozwoju i bezpieczeństwa”. Walka
z dezinformacją dotyczącą tematyki telekomunikacyjnej (w tym w zakresie szkodliwości 5G oraz wpływu pola elektromagnetycznego [PEM] na zdrowie i życie) to jeden z głównych celów tego projektu.

Nieznajomość podstawowych pojęć oraz zasad fizyki, dzięki którym działają usługi telekomunikacyjne, mogą prowadzić do szerzenia się fake newsów. Dlatego w ramach projektu postarano się dotrzeć do odbiorców przy wykorzystaniu różnych form przekazu, takich jak:

• artykuły z cyklu #PowiedzSprawdzam - kilkadziesiąt artykułów, w których zestawiano popularne w sieci fake newsy z powszechnie obowiązującą wiedzą naukową;
• ulotki i broszury - przygotowano cztery materiały: „5G z czym to się je?”, „Jestem pomiarowcem!”, „Jak to się dzieje, że do siebie dzwonimy?”, „Jednostka jednostce nierówna”;
• audycje radiowe w Polskim Radiu;
• podcasty: „Walczymy z fake newsami” oraz „Nie Tylko Telko”;
• artykuły w prasie lokalnej;
• przygotowanie podręcznika ze scenariuszami lekcji z fizyki objaśniającymi jak działa współczesna sieć komórkowa.

Wyżej wymienione materiały są dostępne na dedykowanej stronie www.gov.pl/5g, uruchomionej w celu ułatwienia zdobywania wiedzy na temat sieci 5G. Na stronie publikowane są również aktualności dotyczące wdrożenia sieci 5G w Polsce i na świecie oraz informacje na temat badań i raportów dotyczących pola elektromagnetycznego.

IV.    Udział, ze stoiskiem projektowym, w piknikach naukowych Moc Odkrywców (w latach 2021,2022 i 2023) oraz w pięciu piknikach rodzinnych podczas trasy „Lato z radiem” w 2023 r. W ich trakcie przeprowadzono m.in. : quizy edukacyjne, pokaz profesjonalnych sprzętów pomiarowych oraz wnętrza anteny telekomunikacyjnej.

O dezinformacji w sieciach mobilnych mówiono także w trakcie Międzynarodowej Konferencji PEM. Przedstawiciele MC wraz z ekspertami Instytutu Łączności w trakcie projektu przeprowadzili 13 szkoleń dla pracowników jednostek samorządu terytorialnego oraz dziennikarzy.

V.    W listopadzie 2023 r. przeprowadzono kampanię mającą na celu przeciwdziałanie dezinformacji, pod hasłem „Sprawdź zanim udostępnisz”. Akcja uświadamiała zagrożenia związane z machinacjami informacyjnymi, pokazywała metody oraz konsekwencje fałszywych przekazów, przybliżała sposoby ich neutralizacji, opisywała przypadki dezinformacji w Polsce. W akcji edukowano jak w kilku krokach weryfikować fałszywe treści w internecie. Szczegóły dotyczące tej techniki znajdują się na specjalnie przygotowanej stronie internetowej https://sprawdzam.info

Kampania została przygotowana przez NASK, Ministerstwo Cyfryzacji i brytyjską jednostkę Government Communications Service International. Stanowi ona dobrą praktykę współpracy międzynarodowej i wymiany doświadczeń w walce z dezinformacją.

Ponadto na stronie Ministerstwa Cyfryzacji oraz jednostek nadzorowanych, systematycznie publikowane są treści przeciwdziałające dezinformacji i fake newsom.

Jednocześnie wskazuję, iż Ministerstwo Cyfryzacji dokłada starań, by uwzględniać w podejmowanych działaniach zgłaszane rekomendacje. Deklaruję również kontynuowanie działań na rzecz zwalczania dezinformacji.

VII.7033.60.2022