Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Sąd błędnie pouczył pokrzywdzoną przestępstwem, w wyniku czego nie mogła ona już ścigać odpowiedzialnych za zniszczenie jej mienia
• Została pozbawiona możliwości dochodzenia przysługujących jej praw, wbrew konstytucyjnemu prawu do sądu - podkreśla kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich

Wniosek RPO 

RPO jest zobowiązany wskazać, że skład rozpoznający kasację powinien być ukształtowany z uwzględnieniem wyroku TSUE z 4 września 2025 r., C-225/22, „R" S.A. przeciwko AW „T" sp. z o.o. W wyroku tym Trybunał, nawiązując do wyroku TSUE z 21 grudnia 2023 r., C-718/21, L.G. przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa, podkreślił, że obowiązkiem sądu krajowego jest zbadanie sposobu powołania sędziów SN rozstrzygających sprawę, zaś w razie stwierdzenia ich powołania w sposób analogiczny, jak w sprawie C-718/21, jeżeli jest to niezbędne dla zapewnienia pierwszeństwa prawa Unii, uznanie takiego orzeczenia za niebyłe.

Wyrok TSUE z 4 września 2025 r. odnosi się do orzeczeń składów SN, w których zasiadał sędzia powołany w 2018 r. na podstawie uchwały KRS, której wykonanie wstrzymano postanowieniem NSA, następnie uchylonym przez NSA. Z wyroku TSUE wynika, że jeśli w rozpoznaniu kasacji weźmie udział sędzia SN powołany w tych okolicznościach, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że wyrok SN zostanie uznany za niebyły przez inne sądy oraz organy państwa. Dlatego RPO wnosi o takie ukształtowanie składu w tej sprawie, by wykluczyć wystąpienie skutku, o jakim mowa w wyroku w sprawie C-225/22.

Stan faktyczny 

Dwóch mężczyzn oskarżono o uszkodzenie wnętrza prywatnego salonu usługowego. Mężczyźni rozlali nieustaloną substancję, co spowodowało straty na ponad 7 tys. zł. Tego czynu z art. 288 § 1 Kodeksu karnego w związku z art. 64 §1 k.k. dopuścili się w warunkach recydywy. 

Sąd Rejonowy na podstawie art. 17 § 1 pkt 10 Kodeksu postępowania karnego umorzył postępowanie wobec oskarżonych z uwagi na cofnięcie wniosku o ściganie przez pokrzywdzoną. Wyrok nie został zaskarżony i uprawomocnił się.

Zarzut skargi RPO

Zastępca RPO Stanisław Trociuk zaskarżył to orzeczenie  na niekorzyść oskarżonych.

Wyrokowi zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego - art. 12 § 1,2 i 3 k.p.k. w zw. z art. 16 § 1 k.p.k. Polegało to na błędnym i niepełnym pouczeniu pokrzywdzonej o konsekwencjach cofnięcia wniosku o ściganie oskarżonych. Spowodowało to ujemne dla niej skutki procesowe.

W ocenie RPO orzeczenie zapadło z rażącym naruszeniem prawa, co miało istotny wpływ na jego treść. Kasacja wnosi o uchylenie zaskarżonego wyroku i zwrot sprawy do ponownego rozpatrzenia przez sąd.

Argumentacja RPO 

Rozprawa z 3 października 2024 r. została utrwalona na nagraniu audio-wideo. Dzięki temu znane jest pouczenie sądu dla pokrzywdzonej, po którym zdecydowała się ona cofnąć wniosek o ściganie oskarżonych.

Jak wynika z nagrania, spytano ją, czy podtrzymuje ten wniosek. Sąd wprost zaproponował pokrzywdzonej jego cofnięcie. Pokrzywdzona (niereprezentowana przez pełnomocnika) wyraziła niezrozumienie co do skutków cofnięcia wniosku. Dopytywała, czy mimo to będzie mogła nadal korzystać ze swych praw w celu ścigania innej osoby odpowiedzialnej za zniszczenie mienia. Została jednak błędnie pouczona przez sąd, że cofając wniosek o ściganie dwóch oskarżonych, może następnie złożyć nowe zawiadomienie co do trzeciej osoby, której rola sprawcy wyszła na jaw w trakcie rozprawy. 

Sąd wskazał pokrzywdzonej, że po umorzeniu tego postępowania, ci dwaj oskarżeni w kolejnym postępowaniu uzyskają status świadków i będą musieli zeznawać o roli trzeciego - co będzie dla niej korzystne. Po tych zapewnieniach pokrzywdzona cofnęła wniosek. 

W ocenie RPO jest wątpliwe, czy była to jej samodzielna decyzja - raczej skutek wadliwego pouczenia. Sąd nie tylko podjął nieprawidłowe działanie polegające na proponowaniu, a wręcz namawianiu do cofnięcia wniosku, ale dodatkowo błędnie pouczył pokrzywdzoną co do jego skutków. 

Tym samym sąd naruszył zasadę lojalności procesowej (art. 16 § 1 k.p.k). Zgodnie z nią, organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć jego uczestników o ciążących obowiązkach i przysługujących im uprawnieniach, a mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika lub innej osoby.

Należy przyjąć, że pouczenie powinno zawierać informację nie tylko o możliwości złożenia wniosku, lecz także o konsekwencjach jego złożenia, zasadach i konsekwencjach cofnięcia wniosku a także zasadzie jego niepodzielności. Brak takiego pouczenia może powodować sytuację, w której uprawniony nie ma podstawowej wiedzy na temat trybu ścigania. W takiej sytuacji nie sposób przyjąć, że u podstaw wniosku o ściganie legła swobodnie podjęta decyzja. 

Obowiązek pouczenia obejmuje również konieczność pouczenia o niepodzielności podmiotowej wniosku, który obejmuje wszelkich sprawców, z wyjątkiem osób najbliższych dla pokrzywdzonego. W przypadku tzw. czynów wnioskowych, do których zalicza się ten z art. 288 § 1 k.k., wniosek bez wskazania indywidualnie określonej osoby lub o ściganie niektórych tylko sprawców obejmuje ex lege również osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku lub z czynem wskazanym we wniosku - o czym wnioskodawca powinien być pouczony. 

Wola wnioskodawcy jest bowiem ograniczona jedynie do podjęcia decyzji co do żądania ścigania sprawców, a nie do decydowania o tym, które z osób współuczestniczących, a które nie, mogą być ścigane. Niepodzielność wyklucza zatem możliwość żądania ścigania niektórych tylko współuczestników z wyłączeniem ścigania innych.

Tymczasem sąd nie pouczył pokrzywdzonej o regule niepodzielności wniosku, zgodnie którą wniosek o ściganie obejmuje wszystkich sprawców. W związku z tym cofnięcie wniosku o ściganie będzie dotyczyć wszystkich sprawców. Wbrew wyjaśnieniom udzielonym pokrzywdzonej, po umorzeniu postępowania nie będzie ona mogła złożyć kolejnego wniosku o ściganie pozostałych współsprawców. Po cofnięciu wniosku, jego ponowne złożenie jest niedopuszczalne, czego również zabrakło w pouczeniu.

Nie można zatem przyjąć, aby pokrzywdzona podjęła decyzję w sposób świadomy i swobodny, skoro została ona oparta na mylnych i niepełnych pouczeniach sądu. W konsekwencji takie rażące naruszenie prawa procesowego miało istotny wpływ na treść wyroku.

II.511.533.2025