Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Od 31 lipca do 3 sierpnia Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich jest na festiwalu Pol’and’Rock, gdzie w Namiocie Praw Człowieka czekamy na Was z przygotowanymi debatami, warsztatami i innymi aktywnościami.

2 sierpnia kontynuowaliśmy spotkania z uczestnikami festiwalu. Odbyły się kolejne ważne debaty - tym razem rozmawialiśmy o prawie do organizowania zgromadzeń publicznych oraz położeniu dzieci z doświadczeniem uchodźczym w Polsce, a Paweł Borkowski z Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur w Biurze RPO przeprowadził warsztaty dotyczące uprawnień poszczególnych służb wobec obywateli.

Debata „Wolność zgromadzeń: równowaga między prawem do protestu a bezpieczeństwem publicznym”

Dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego Biura RPO Adam Krzywoń poprowadził rozmowę dot. wolności zgromadzeń z Pawłem Borkowskim z Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur w Biurze RPO i mł. insp. Grzegorzem Sudakowem z Zespołu ds. Ochrony Praw Człowieka Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie. Paneliści rozmawiali o warunkach bezpiecznego organizowania zgromadzeń publicznych. Podkreślono, że prawo do organizowania zgromadzeń jest silnie chronione w Konstytucji i co do zasady nie mogą być one zakazywane. Na organizatorze ciążą jednak pewne obowiązki. Musi on między innymi prawidłowo zgłosić zgromadzenie organom gminy i zapewnić jego bezpieczny i pokojowy przebieg.

Grzegorz Sudakow wyjaśnił rolę Policji w zabezpieczaniu zgromadzenia publicznego. Podkreślił, że jej głównym zadaniem jest zabezpieczenie miejsca, w którym odbywa się zgromadzenie, a organizator odpowiada za porządek wśród jego uczestników. Wskazał także kiedy Policja może interweniować w trakcie zgromadzenia oraz jakie prawa ma obywatel wobec funkcjonariusza w przypadku interwencji lub zatrzymania.

Paweł Borkowski z KMPT wyjaśnił natomiast, jak przebiega pobyt w pomieszczeniu dla osób zatrzymanych, a w szczególności jak się do niego przygotować i jakie prawa posiada osoba zatrzymana.

Debata „Dzieci z doświadczeniem uchodźstwa”

Kolejna debata dotyczyła sytuacji dzieci z doświadczeniem uchodźstwa w Polsce. Prowadził ją główny koordynator do spraw współpracy strategicznej w Biurze RPO Maciej Grześkowiak, a uczestnikami byli Ewa Ostaszewska-Żuk i Maria Poszytek z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz zastępca Rzecznika Praw Dziecka Adam Chmura.

Paneliści rozpoczęli rozmowę od podsumowania działań polskiego państwa na rzecz młodych uchodźców, którzy uciekli do Polski w związku z rosyjską agresją na Ukrainę. Zgodzili się, że mimo ogromnego napływu osób po 24 lutego 2022 r. udało się w znacznej mierze udzielić im niezbędnej pomocy, a duże znaczenie miała przy tym wola władz publicznych, by rozwiązać ten problem z poszanowaniem praw osób szukających schronienia w Polsce. Paneliści zwrócili jednak uwagę, że dużym wyzwaniem pozostaje zintegrowanie uczniów ukraińskich z polskim systemem oświaty. Z tej perspektywy wątpliwości budzi długie utrzymywanie możliwości zdalnej nauki w systemie ukraińskim. Podkreślono również istotne problemy, jakie z otrzymaniem pomocy mieli uchodźcy wojenni z Ukrainy, w tym dzieci, pochodzenia romskiego.

Inaczej wygląda sytuacja dzieci przekraczających granicę Polski i Białorusi. Mimo że skala napływu jest nieporównywalnie mniejsza niż przez granicę polsko-ukraińską od 2022 r., sytuacja osób niepełnoletnich przekraczających tę granicę jest bardzo trudna.

Paneliści zwrócili uwagę, że nierozwiązanym problemem pozostaje stosowanie tzw. pushbacków względem osób przekraczających granicę polsko-białoruską. Wątpliwości budzi też traktowanie osób małoletnich przekraczających tę granicę. Szczególnie problematyczna jest sytuacja, w której z uwagi na brak dokumentu tożsamości wiek młodej osoby trzeba ustalić. Robi się to na podstawie badań medycznych, przy czym wyniki tych badań nie zawierają marginesu błędu – a nie istnieją procedury pozwalające na precyzyjne, bezbłędne określenie wieku osoby. Tymczasem skutki niedokładnego oszacowania wieku dla takiego cudzoziemca mogą być dramatyczne – od tego bowiem może zależeć, czy trafi do strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców, czy do pieczy zastępczej. Podczas panelu podniesiono również kwestię detencji małoletnich cudzoziemców bez opieki, która jest dopuszczalna w postępowaniu powrotowym. Kwestia ta budzi poważne wątpliwości z punktu widzenia zgodności z międzynarodowymi standardami.

Warsztat „Twoje prawa a uprawnienia różnych służb”

Dzień zakończył się warsztatem poprowadzonym przez Pawła Borkowskiego z Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur, który przybliżył uczestnikom ich najważniejsze uprawnienia w stosunku do służb, z którymi mogą mieć kontakt w różnych okolicznościach. Na wstępie podkreślił, że chodzi nie tylko o Policję, bo zakres służb uprawnionych do podejmowania czynności wobec obywateli jest bardzo zróżnicowany. 

Paweł Borkowski wiele uwagi poświęcił zasadom stosowania środków przymusu bezpośredniego przez uprawnione do tego osoby. Środków tych jest bardzo wiele, a cechują się one różnym stopniem intensywności. Przedstawiciel KMPT podkreślił, że stosowanie poszczególnych środków jest warunkowane indywidualnymi przesłankami, a zadaniem osoby je stosującej przed zastosowaniem takich środków jest każdorazowa ocena okoliczności i stopnia zagrożenia dla poszczególnych dóbr prawnych. 

Rozmawiano także o innych obowiązkach służb, takich jak podanie przed przystąpieniem do czynności swojego imienia i nazwiska oraz przedstawienie legitymacji służbowej. O ile w praktyce zdarzają się trudne sytuacje, Paweł Borkowski podkreślił, że ustalenie danych interweniującego funkcjonariusza jest bardzo istotne z punktu widzenia wyciągnięcia konsekwencji w przypadku jego ewentualnych nadużyć.

Uczestnicy dowiedzieli się także, jakie mają uprawnienia w przypadku umieszczenia w pomieszczeniu dla osób zatrzymanych (PdOZ). Przedstawiciel KMPT w szczególności podkreślił prawo zatrzymanej osoby do zażądania badania lekarskiego na początku zatrzymania. Wskazał, że takie badanie ułatwia dochodzenie swoich praw w przypadku odniesienia uszczerbku na zdrowiu w trakcie pobytu w PdOZ.