Biuletyn Informacji Publicznej RPO

11 grudnia 2024 r. zastępca RPO dr Valeri Vachev spotkał się z przedstawicielkami i przedstawicielami Zespołów Edukacja Włączająca oraz Praw Osób z Niepełnosprawnościami i Praw Opiekunek/ów Inicjatywy „Nasz Rzecznik”. Spotkanie skupiało się wokół problemu przemocy wobec osób z niepełnosprawnościami, w szczególności w środowisku szkolnym.  

W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele Biura Rzecznika Praw Dziecka: Społeczny Zastępca RPD Jan Gawroński oraz mec. Katarzyna Kruza z Zespołu Zdrowia i Spraw Socjalnych. Zespoły merytoryczne Biura RPO były reprezentowane przez zastępczynię dyrektorki Zespołu ds. Równego Traktowania Annę Mikołajczyk oraz naczelniczki i naczelników: Piotra Zakrzewskiego z Zespołu Prawa Karnego, Agnieszkę Jarzębską z Zespołu Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, Joannę Koczorowską z Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego oraz Annę Tomkiewicz z Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego. Działające przy BRPO Centrum Projektów Społecznych reprezentowała Beata Tokarz-Kamińska. Na spotkaniu byli też obecni Monika Wiszyńska-Rakowska – pełnomocniczka RPO ds. wdrażania postanowień Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, oraz Bartosz Cyran – pełnomocnik RPO ds. współpracy z partnerami społecznymi.

Na wstępie zwrócono uwagę, że przemoc pojawia się w relacji pomiędzy personelem placówek a dziećmi, w relacjach rówieśniczych oraz w rodzinie. 

Początkowa dyskusja dotyczyła potrzeby podniesienia standardów ochrony małoletnich osób z niepełnosprawnościami przed przemocą, w tym przede wszystkim przed stosowaniem przymusu bezpośredniego oraz tzw. holdingiem, tj. siłowym przytrzymywaniem, obezwładnianiem bądź innym przymuszaniem tych osób do oczekiwanego zachowania. Położono nacisk na brak zrozumienia przez kadrę placówek oświatowych potrzeb emocjonalnych i poznawczych uczniów i uczennic w spektrum autyzmu, który prowadzi do niewłaściwej komunikacji z tymi osobami i kumulacji negatywnych emocji, skutkujących zachowaniami odbieranymi jako „trudne” lub nawet agresywne. 

Oprócz szkodliwości przemocowych technik behawioralnych rozmawiano też o przemocy rówieśniczej. Przywołane zostały sytuacje, których doświadczyły osoby uczestniczące w spotkaniu, ale też badania empiryczne dotyczące poważnych skutków przemocy, wobec której osoby zatrudnione w systemie oświaty wykazują niekiedy bezradność albo lekceważenie. Na kanwie tych rozważań zwrócono uwagę na brak standardów postępowania, tak w zakresie rozwiązań statutowych i proceduralnych w poszczególnych szkołach, jak też w odniesieniu do oficjalnych materiałów szkoleniowych i edukacyjnych. 

Podkreślono, jak istotne jest włączenie samorzeczników z niepełnosprawnościami w proces przygotowywania rozwiązań poszczególnych problemów. Zdaniem strony społecznej wskazana byłaby też obecność osób zajmujących się interwencją kryzysową w szkołach, co ma szczególne znaczenie w kontekście braków kadrowych niektórych placówek. Obok rozwiązań prawnych, strona społeczna wskazała kilkukrotnie na pilną potrzebę wprowadzenia do szkół edukacji antyprzemocowej w postaci obowiązkowego przedmiotu. 

Poza perspektywą uczniów i uczennic z niepełnosprawnościami poruszono także szereg problemów dotykających ich rodzin, w szczególności rodziców i opiekunów, którzy dążąc do uzyskania gwarantowanej prawnie pomocy i edukacji dla małoletnich z niepełnosprawnościami, spotykają się z działaniami odwetowymi ze strony dyrektorów placówek. Sytuacje tego rodzaju mają ujemny wpływ na zaufanie obywateli do instytucji państwa. 

W trakcie spotkania ZRPO Valeri Vachev odnosił się do poruszanych problemów, zwracając uwagę zwłaszcza na doświadczenia Biura RPO związane z problemem stosowania przymusu bezpośredniego w systemie ochrony zdrowia. Przybliżył też zagadnienie kryteriów legalności stosowania środków przymusu bezpośredniego w kontekście ogólnych i szczególnych podstaw prawnych do podjęcia zachowań mieszczących się w tej kategorii. 

Problematykę karnoprawną naświetlił Piotr Zakrzewski, odnosząc się m. in. do projektowanej nowelizacji art. 119 Kodeksu karnego. 

Działania Biura RPO podejmowane w obszarze przemocy wobec osób z niepełnosprawnościami przedstawiła Anna Mikołajczyk, odnosząc się do wniosków z badań prowadzonych przez Rzecznika Praw Obywatelskich. W ramach tych badań zaobserwowano przypadki systemowego wykluczenia uczniów ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi z aktywności w postaci m.in. braku możliwości ich udziału w wycieczkach szkolnych, uroczystości szkolnych w charakterze osób występujących, czy nieprzypisywanie uczniom ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi ról klasowych (np. dyżurnych). 

Agnieszka Jarzębska zwróciła uwagę na konieczność współpracy z Ośrodkami Interwencji Kryzysowej, aby móc adekwatnie reagować na pojawiające się trudności, ale również podejmować działania podnoszące świadomość zarówno uczniów, jak i pracowników oświaty. 

Monika Wiszyńska-Rakowska podkreślała potrzebę ostrożnego i wielopłaszczyznowego podejścia do rozwiązywania dyskutowanych problemów.

Wnioski ze spotkania będą stanowiły dla Biura RPO punkt wyjścia do pogłębionej, międzyzespołowej analizy kwestii przedstawionych przez stronę społeczną.  

Inicjatywa „Nasz Rzecznik” to nieformalna grupa organizacji i inicjatyw społecznych.