PRAWA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE, WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI
INFORMACJA O DZIAŁALNOŚCI RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH ORAZ O STANIE PRZESTRZEGANIA WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA W ROKU 2018
W 2018 r. ludzie zgłosili się do Rzecznika Praw Obywatelskich 57 tys. razy. To o 5 tys. więcej niż w roku poprzednim. Niemal połowa z wpływów odnotowanych w 2018 roku – 25 tys. – to były sprawy i problemy nowe – reszta to korespondencja dotycząca problemów, które RPO zidentyfikował wcześniej i rozpoczął nad nimi pracę. Samych nowych spraw było o prawie 2,5 tys. więcej niż w roku poprzednim.
Raport powstał wspólnym wysiłkiem wszystkich, którzy zgłaszali ważne sprawy do RPO i przychodzili na spotkania z Adamem Bodnarem w całym kraju.
Raport oparty jest na kośćcu Konstytucji – naszym wspólnym zobowiązaniu wobec współobywateli. Artykuł po artykule pokazuje, jak prawa i wolności są w praktyce realizowane. Pracowaliśmy nad nim długo mając nadzieję, że taka forma – nie raport z wystąpień RPO, ale opis stanu przestrzegania naszych praw i wolności na podstawie zgłoszeń od obywateli – jest lepszą, bardziej konstruktywną formą.
Staraliśmy się w ten sposób stworzyć diagnozę stanu państwa. W oczywisty sposób (źródłem naszej wiedzy są przede wszystkim skargi) wydobywamy na światło dzienne kwestie trudne, bolesne, naruszenia, nierespektowanie zagwarantowanych wszystkim nam praw.
Wierzymy, że raport, w takiej formie, może być przyczynkiem do upowszechnienia tego doświadczenia, jest szansą na wyjście poza skrajnie wąską grupę osób, które formalnie zapoznają się co roku z jego treścią.
Nie zakładamy, że Czytelnik przeczyta raport w całości – bo choć jest to synteza, to jednak synteza z ponad 20 tysięcy problemów. Dlatego ma prawie 600 stron. Ale wierzymy, że każdy znajdzie w nim coś, co go zainteresuje. Jeden artykuł Konstytucji, który go przejął i skłonił do myślenia.
INFORMACJA ROCZNA KRAJOWEGO MECHANIZMU PREWENCJI TORTUR ZA ROK 2018
Co się dzieje za zamkniętymi drzwiami? Tam, gdzie trudno zajrzeć, a jeszcze trudniej wyjść? Co wynika z wizytacji w miejscach, gdzie przebywają osoby pozbawione wolności?
Oddajemy w Państwa ręce RAPORT KRAJOWEGO MECHANIZMU PREWENCJI TORTUR z działalności w 2018 r.
Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur to grupa specjalistów monitorująca sytuację w miejscach odosobnienia, w których ludzie przebywają niezależnie od swojej woli.
Są to:
- jednostki policyjne – komisariaty i pomieszczenia dla osób zatrzymanych
- policyjne izby dziecka, młodzieżowe ośrodki wychowawcze i zakłady poprawcze
- ośrodki strzeżone dla cudzoziemców
- domy pomocy społecznej
- placówki całodobowej opieki
- szpitale psychiatryczne
- zakłady opiekuńczo-lecznicze
- jednostki penitencjarne (więzienia i areszty śledcze)
- izby wytrzeźwień
- izby zatrzymań żandarmerii wojskowej
Zadaniem KMPT jest m.in. przeciwdziałanie brutalnemu traktowaniu po zatrzymaniu przez policję (zobacz – sprawa z Ryk, s. 30 raportu), zapewnianie właściwej pomocy w izbach wytrzeźwień, gwarantowanie godnego traktowania seniorów w domach opieki, szukanie sposobów na poprawianie warunków w więzieniach – by możliwa była skuteczna resocjalizacja pozbawionych wolności, dbanie o sytuację osób chorujących psychicznie.
Eksperci KMPT pracujący w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich od 2008 r. wypełniają postanowienia podpisanego i ratyfikowanego przez Polskę Protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ w sprawie stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.
STANDARDY POMOCY DZIECKU W SYTUACJI ROZSTANIA RODZICÓW. PORADNIK DLA RODZICÓW I PROFESJONALISTÓW
Konflikt i rozstanie rodziców zawsze obciążają emocjonalnie dziecko. Sposób, w jaki to następuje, ma wpływ na jego przeżycia i rozwój psychofizyczny. Jednocześnie skutki rozstania angażują wielu ludzi wokół – znajomych, przyjaciół, pedagogów, psychologów, sędziów, kuratorów, adwokatów, policję, lekarzy. Wszyscy oni są ważni. Wszyscy mogą przyczynić się do tego, aby rozstanie rodziców nie było dla dziecka nieprzezwyciężalną traumą.
Dlatego Rzecznik Praw Obywatelskich wraz Forum organizacji pozarządowych, które przygotowały poradnik dla rodziców i profesjonalistów zorganizowali dyskusję na temat Standardów pomocy dziecku w sytuacji rozstania rodziców.
Standardy uzupełnione są bajką terapeutyczną „Rybeńka” o małej rybce, której rodzice się rozstali. Przeczytał ją Artur Barciś, który w ten sposób wsparł akcję promowania Standardów. Bajka dostępna jest na kanale youtube Rzecznika Praw Obywatelskich. (PORADNIK)
PROJEKT ZAOSTRZENIA PRZEPISÓW KODEKSU KARNEGO
16 maja 2019 r. (po zaledwie dwóch dniach debaty) Sejm przyjął obszerną nowelizację prawa karnego. Choć prace nad nią trwały jakiś czas, Sejm zajął się projektem, by błyskawicznie rozwiązać problem pedofilii (po filmie braci Sekielskich). Senat zgłosił do ustawy 43 poprawki. 11 czerwca sejmowa Komisja Ustawodawcza zaopiniowała te poprawki. 13 czerwca w głosowaniu Sejm przyjął wszystkie, oprócz jednej. Teraz ustawa trafi do Prezydenta RP. Zawiera wiele rozwiązań budzących zastrzeżenia. Wszystkie opinie o projekcie
RPO ZWRÓCIŁ SIĘ DO PREZYDENTA O WETO DO USTAWY ZAOSTRZAJĄCEJ PRAWO KARNE (WIĘCEJ)
Podejrzany o okrutne morderstwo dziecka w Mrowinach nie musiał być skuwany do tyłu, prowadzony w przygięciu, na bosaka. Nie było to potrzebne, bo nie stawiał oporu. Użyte przez policję środki wydają się w tym przypadku nieproporcjonalne i mają charakter pokazowy, stanowiący przykład manifestacji siły państwa wobec jednostki, do którego nie powinno dojść w demokratycznym państwie prawa (Oświadczenie Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur, a także oświadczenie w sprawie Tomasza Komendy)
Przepis prawa, który zapobiegał dyskryminacji został przez TK uznany za niekonstytucyjny. Artykuł Kodeksu Wykroczeń zaskarżył Prokurator Generalny po uznaniu na jego podstawie winy drukarza, który odmówił druku plakatu fundacji LGBT. Jaka teraz będzie ochrona? (więcej)
Prokuratura chciała, aby sąd umieścił w szpitalu psychiatrycznym kobietę, która oskarżała inne osoby o działania przeciw niej. Psychiatra nie wykluczył, że leczenie szpitalne mogłoby pomóc, ale potwierdził, że pani ta radzi sobie z potrzebami życiowymi. RPO wyraził zastrzeżenia wobec przymusowego leczenia obywatela, który korzysta z konstytucyjnego prawa do składania petycji, skarg i wniosków. Na tej podstawie prokuratura wycofała wniosek, a sprawa została umorzona. (więcej)
Kolejny wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie nadmiernego przymusu policji. W czasie zatrzymania w 2011 r. człowiek odniósł obrażenia; był też rażony paralizatorem przez policjantów - mimo że się poddał i był unieruchomiony. Po dwóch dniach zwolniono go z aresztu bez zarzutów. – Funkcjonariusze muszą mieć świadomość, że podstawą skuteczności policji w państwie demokratycznym jest respekt i szacunek, jaką darzą ją obywatele. To nie jest to samo, co strach przed brutalnym i nieprzewidywalnym policjantem – napisał Rzecznik w wystąpieniu do MSWiA. (więcej)
Oskarżony o oszustwa został prawomocnie skazany jako recydywista, co miało wpływ na wysokość kary. Rzecznik wniósł w jego sprawie kasację, bo sądy błędnie zastosowały przepisy o powrocie do przestępstwa. Sąd Najwyższy uznał kasację i zwrócił sprawę sądowi odwoławczemu. (więcej)
Kasacja RPO w sprawie mężczyzny, który od 11 lat przebywa w zakładzie zamkniętym. (więcej)
Sąd potwierdził wpis do akt stanu cywilnego dziecka z zagranicznego związku dwóch kobiet. (więcej)
Właściciel pubu został ukarany grzywną za zakłócanie głośną muzyką spokoju mieszkańcom okolicznych budynków. Wobec błędu sądu po kasacji Rzecznika Sąd Najwyższy uchylił wyrok w tej sprawie. (więcej)
Co z poufnością rozmowy więźnia z reprezentantem jego sprawy przed ETPC, gdy nie jest adwokatem lub radcą prawnym? RPO przesłał Służbie Więziennej wyjaśnienia uzyskane w ETPC, które pozwolą rozstrzygać wątpliwości w takiej sytuacji. (więcej)
Pani Marta dostanie refundację leku uśmierzającego ból w rzadkiej chorobie nóg. W 2017 r. Minister Zdrowia odmówił refundacji, ale w 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny na wniosek Rzecznika uchylił tę decyzję i teraz minister wydał zgodę na refundację leku. (więcej)
RPO ma wątpliwości, czy kasacja Prokuratora Generalnego kwestionująca umorzenie postępowania dyscyplinarnego w sprawie adwokatów Romana Giertycha i Jacka Dubois nie jest sprzeczna z normami prawa. (więcej)
Rzecznik zaskarżył do sądu zakaz Marszu Równości w Rzeszowie. (więcej)
Procedura kierowania do uzdrowisk dyskryminuje osoby niesamodzielne. Jeśli do sanatorium ma jechać osoba wymagająca pomocy w codziennym funkcjonowaniu, to powinna móc się tam udać z bliską osobą. W efekcie w ogóle nie dostaje skierowania. (więcej)
Zasady ruchu elektrycznych hulajnóg zostaną uregulowane – zapowiada Ministerstwo Infrastruktury. Dopominał się o to Rzecznik Praw Obywatelskich, który podkreślał, że brak odpowiednich przepisów powoduje zagrożenie dla pieszych. (więcej)
Opinia RPO do projektu, który ma wykonać wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie emerytur kobiet '1953. (więcej)
Po skardze RPO sąd uchylił zakaz wstępu z psami do parków w Zbąszyniu. RPO zaskarżył taką uchwałę rady gminy, bo prawo nie pozwala na uchwalenie zakazu wprowadzania zwierząt na określony teren. Można zaś zobowiązywać właścicieli psów, aby w takich miejscach trzymali je na smyczy i po nich sprzątali. (więcej)
Umorzono dochodzenie ws. nawoływania na stronach ONR do nienawiści na tle różnic narodowościowych i rasowych oraz propagowania totalitarnego ustroju państwa. Tekst propagował rasistowskie ideologie separatyzmu rasowego i supremacji „białej rasy” - podkreśla RPO, który zaskarżył decyzję prokuratury do sądu. (więcej)
RPO wspiera w sądzie Stowarzyszenie Ekologiczne Przyjaciół Ziemi Nadnoteckiej ze Śmiłowa. Domaga się ono, by działalność uciążliwych inwestycji była zgodna z przepisami prawa ochrony środowiska i szanowała prawa mieszkańców. (więcej)
W czasie II wojny światowej obywatel polski pochodzenia austriackiego podpisał volkslistę, aby informować podziemie o działaniach okupantów. Sąd Najwyższy po kasacji RPO uchylił skazanie z 1946 r. (więcej)
Rodzice dzieci martwo urodzonych, których płci nie da się ustalić, nie mają prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, w tym zasiłku pogrzebowego. Wprawdzie w styczniu 2017 r. Senat przyjął odpowiednią inicjatywę ustawodawczą, ale do dziś nie zajął się nią Sejm. (więcej)
Policja zarekwirowała projektor, za którego pomocą na fasadzie budynku przyległego do Katedry Polowej WP miał być wyświetlony film „Tylko nie mów nikomu”. W ocenie RPO nie było podstawy prawnej do podjęcia takich czynności. (więcej)
Urząd Transportu Kolejowego poprosił Przewozy Regionalne o zmianę decyzji w sprawie połączeń połączeń do/z Kostrzyna w związku z festiwalem Pol'and 'Rock. Wystąpił również do PKP Intercity SA, wyrażając niepokój planami wprowadzenia – na czas festiwalu – objazdów pociągów kursujących dotychczas przez Kostrzyn. W sprawie interweniował RPO. (więcej)
Dyrektorka Teatru Rozrywki w Chorzowie została odwołana po upublicznieniu nagrania prywatnej wymiany zdań między nią a reżyserem wystawianego tam spektaklu. RPO poprosił Marszałka Województwa Śląskiego o wyjaśnienia w sprawie. (więcej)
Czy MEN mogło zbierać dane o udziale nauczyciela w strajku? Rzecznik wystąpił w tej sprawie do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. (więcej)
Prezydent Przemyśla Wojciech Bakun odmówił zgody na zorganizowanie happeningu poświęconemu relacjom polsko-ukraińskim. Rzecznik poprosił go o wyjaśnienie powodów tej decyzji oraz wskazanie jej podstawy prawnej. (więcej)
Osoby z niepełnosprawnościami, także niewidzące i niesłyszące, mogą z powodzeniem korzystać z filmów jako przekazu kultury. Część kopii każdego filmu powinna być obowiązkowo udostępniana w formach dla nich dostępnych – dotyczy to zwłaszcza bajek i kina familijnego. Rzecznik zwrócił się z tym postulatem do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. (więcej)
Rząd zapowiadał rozwiązanie problemu książeczek mieszkaniowych, ale żadnych konkretów nie ma. Minister Infrastruktury i Rozwoju od lutego nie odpowiedział na pytania RPO, dlatego Rzecznik po raz kolejny wystąpił w tej sprawie. (więcej)
Służba Więzienna chce takiej zmiany prawa, aby za kraty nie trafiali skazani i aresztowani w ostrej psychozie lub w stanie zagrażającym życiu. Pozytywnie ocenia to RPO, który od 4 lat zwraca uwagę na to, że w więzieniach nie można zapewnić takim osobom leczenia. (więcej)
Sąd ubezwłasnowolnił częściowo matkę dwojga dzieci. Uznał, że potrzebuje ona pomocy do prowadzenia jej spraw wobec niepełnosprawności intelektualnej. Tymczasem samodzielnie podejmuje ona decyzje, np. rozstanie z przemocowym partnerem, wynajem mieszkania, zapisanie dziecka do szkoły. Po ubezwłasnowolnieniu straci zaś władzę rodzicielską nad dziećmi - które według biegłych nadają sens jej życiu. Rzecznik złożył w tej sprawie kasację. (więcej)
Prezes NBP nie musi udostępniać listy osób, które w latach 1989-1997 opiniował jako kandydatów na prezesów komercyjnych banków – orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie. Skargę w sprawie wnosił RPO. (więcej)
Spadkobiercom pana Feliksa odmówiono rekompensaty za tzw. mienie zabużańskie – dom w Wilnie, bo po 1945 r. nie repatriował się on do Polski. Pan Feliks nie był w stanie tego uczynić, gdyż w 1943 r. zmarł na zesłaniu w Kazachstanie. Sąd Administracyjny orzekł, że repatriacja właściciela mienia zabużańskiego po 1945 r. to nie warunek prawa do rekompensaty. W postępowaniu sądowym spadkobierców wspierał Rzecznik Praw Obywatelskich. (więcej)
RPO przedstawił argumenty w sprawie polskich sędziów przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu. Przystąpił do jednej ze spraw, w której polscy sędziowie zwrócili się do Trybunału z wątpliwościami, tzw. pytaniami prejudycjalnymi. Spytali, jak mają orzekać, skoro za wydanie wyroków nie po myśli władzy grożą teraz postępowania dyscyplinarne. (więcej)
W przypadku spłaty całego kredytu konsumenckiego przed terminem powinno nastąpić obniżenie wszystkich jego możliwych kosztów, w tym prowizji bankowej. Takie stanowisko RPO przedstawił Sądowi Najwyższemu, badającemu pytanie prawne. (więcej)
Niekonstytucyjne są przepisy pozwalające na wniesienie i rozpatrzenie kasacji na niekorzyść osoby, wobec której Prezydent RP zastosował akt łaski. Tak Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnął sprawę z wniosku Prokuratora Generalnego, złożonego na kanwie sprawy ułaskawienia b. szefa CBA Mariusza Kamińskiego. (więcej)
ABW miała prawo nie udostępnić informacji o liczbie porozumień o przekazywaniu Agencji danych on-line. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną Fundacji Panoptykon, do której przyłączył się RPO. Z wyroku NSA wynika, że w dobie zagrożeń bezpieczeństwo publiczne przeważa nad prawem dostępu do informacji publicznej. (więcej)