Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W wypełnionej po brzegi sali audytoryjnej Muzeum Polin Adam Bodnar otworzył III Kongres Praw Obywatelskich: Spotykamy się w 38. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego. Choć minęło sporo czasu, to jednak data 13 grudnia musi nam zawsze przypominać, że prawa i wolności nie są dane raz na zawsze, że o demokrację, prawa człowieka i praworządność trzeba dbać każdego dnia – powiedział
• Pamięć o stanie wojennym powracała w kolejnych wystąpieniach gości, w tym przedstawiciela Prezydenta, min. Andrzeja Dery i marszałka Senatu Tomasza Grodzkiego. On podjął też drugi wątek wystąpienia RPO: prawo do czystego klimatu: Jako lekarz, który przez lata operował chore płuca, nie mogę się pogodzić z tym, że ekonomia ma pierwszeństwo nad zdrowiem i prawami ludzi - powiedział
• Na Kongres zapisało się 1700 uczestników z całego kraju i zagranicy a także kilkuset panelistów
• Kongres odbywa się po raz trzeci w Warszawie 13 i 14 grudnia. Przewidzianych jest ponad 50 paneli i spotkań tematycznych

Otwierając Kongres, Adam Bodnar przywitał najważniejszych gości: obywateli i obywatelki, działaczy i działaczki z całego kraju. A także marszałka Senatu, wicemarszałkinię Sejmu Małgorzatę Kidawę-Błońską, wicemarszałka Włodzimierza Czarzastego, wicemarszałkinię Senatu Gabrielę Stanecką-Morawską, min. Derę, posłów, min. Pawła Szrota z Kancelarii Premiera,  wiceprezesa NSA Janusza Drachala, przedstawiciela Sądu Najwyższego sędziego Michała Laskowskiego, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir z Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE, Birgit van Hout - przedstawicielkę Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka na Europę, Philipa Alstona, specjalnego sprawozdawcę ds. skrajnego ubóstwa i praw człowieka, Vahe Grigoryana - sędziego Trybunału Konstytucyjnego Armenii, byłych rzeczników praw obywatelskich: Ewę Łętowską i Adama Zielińskiego, Macieja Bobrowicza z Krajowej Rady Radców Prawnych i Jacka Trelę z Naczelnej Rady Adwokackiej , prezydenta Poznania Jacka Jaśkowiaka i innych przedstawicieli samorządu, ambasadorów, przedstawicieli Kościołów i związków wyznaniowych.

Wystąpienie Adama Bodnara: wolność nie jest dana raz na zawsze

Pierwszy Kongres Praw Obywatelskich był poświęcony diagnozie sytuacji w Polsce, jeśli chodzi o przestrzeganie praw i wolności, a także świętowaniu 30-lecia instytucji RPO.

Drugi Kongres to była z kolei refleksja nad siłą społeczeństwa obywatelskiego oraz nad wpływem organizacji pozarządowych na zmianę rzeczywistości.

Trzeci Kongres – ostatni w mojej kadencji – to próba zastanowienia się nad wyzwaniami cywilizacyjnymi i rozwojowymi w kontekście praw człowieka.

Już teraz warto zastanawiać się, jakie będą wyzwania dotyczące przestrzegania praw człowieka w ciągu najbliższych 15 -20 lat. Myślę, że do najważniejszych należeć będą: 1) zmiany klimatyczne, 2) rozwój nowych technologii, 3) problemy demograficzne, 4) akceptacja dla wartości demokratycznych ze strony młodzieży, oraz 5) kryzys praworządności.

Mam wrażenie, że poważne problemy i wyzwania, które w perspektywie będą wpływać na codzienne życie nas wszystkich, obywateli, bywają gdzieś poza dyskursem publicznym. Nie mamy jako państwo debaty strategicznej, nie mamy sztabów kryzysowych i rozwiązań czy nawet wizji na nadciągające potężne zagrożenia. Decyzje podejmowane są często w sposób emocjonalny, a nie w wyniku poważnej refleksji, debaty, uwzględnienia znaczenia krajowej decyzji dla polityki na szczeblu europejskim czy wręcz globalnym.

Dlatego w czasie Kongresu będziemy starali się poszukiwać rekomendacji dla władz publicznych, ale także swoistych drogowskazów – zasad i wartości, którymi władze powinny się kierować. Jestem przekonany, że uczestnicy i uczestniczki Kongresu kierować się będą wspólnym poczuciem dobra wspólnego.

Liczę na to, że Kongres będzie stanowił przestrzeń do poważnej dyskusji, spotkania ludzi z różnych środowisk – także z Polski lokalnej. Bo o prawach człowieka trzeba czasami rozmawiać bardzo konkretnie i pragmatycznie, poruszać tematy nie tylko atrakcyjne w bieżącym porządku medialnym czy rozważane w sposób tak abstrakcyjny, że czasami trudno je przełożyć na konkretne problemy obywateli.

Z praktyki Biura RPO wynika, że ochrona praw często dotyczy często małych spraw i problemów, które mogą wydawać się wręcz niszowe, ale są fundamentalne dla określonej grupy ludzi.

Będziemy także dyskutowali o instytucjach, które chronią prawa, o ich niezależności oraz o znaczeniu służby publicznej dla funkcjonowania silnego i stabilnego państwa.  

Szanowni Państwo,

Dzisiejszy Kongres rozpoczyna się w 38. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego. Choć minęło sporo czasu, to jednak data 13 grudnia musi nam zawsze przypominać, że prawa i wolności nie są dane raz na zawsze, że o demokrację, prawa człowieka i praworządność trzeba dbać każdego dnia.

Chciałbym, aby to poczucie dbałości i odpowiedzialności za stan przestrzegania Konstytucji RP towarzyszyło nam w czasie nadchodzących debat kongresowych.

Kongres Praw Obywatelskich uważam za otwarty.  

List od Prezydenta: Oby obrady przyczyniły się do pogłębienia wiedzy o prawach obywatelskich oraz by dobrze się przysłużyły takim wartościom, jak dialog i otwartość na innych ludzi

W liście odczytanym przez ministra Andrzeja Derę prezydent Andrzej Duda przypomniał, że Kongres odbywa się w 30-lecie odzyskania suwerennego państwa polskiego: Bez przeszkód korzystamy ze swobód demokratycznych – napisał Prezydent. - Naturalny w demokracji pluralizm poglądów jest zaś jedną z podstaw wolności obywatelskich obowiązujących w naszym kraju – wskazał.

Podkreślił, że bogaty program Kongresu stwarza pole do analizy wielu ważnych problemów. Andrzej Duda życzył, by jego obrady przyczyniły się do pogłębienia wiedzy o prawach obywatelskich oraz by dobrze się przysłużył takim wartościom, jak dialog i otwartość na innych ludzi.

Marszałek Senatu: Nie mogę się pogodzić z tym, że ekonomia będzie dominowała nad prawem do czystego powietrza

- 38 lat temu prawa obywatelskie w Polsce zostały podeptane i zniknęły pod gąsieniami czołgów - mówił marszałek Senatu Tomasz Grodzki. Podkreślił, że od tego czasu przebyliśmy długą drogę do demokracji. To sukces praw człowieka.

Jak dodał, martwi go jednak sytuacja w obliczu nowych wyzwań, jak obrona praworządności, czyste powietrze i poszukiwanie azymutu dla młodzieży. W tym kontekście wyraził zaniepokojenie tym, że Komisja Europejska  stworzyła wyjątek dla Polski: w budowie „czystej Europy” będziemy traktowani wyjątkowo - dostaliśmy więcej czasu z przyczyn ekonomicznych.

- Nie mogę się pogodzić z tym, że ekonomia będzie dominowała nad prawem do czystego powietrza. Jako chirurg klatki piersiowej wiem, jak wyglądają zanieczyszczone płuca – mówił Tomasz Grodzki.

Wicemarszałek Sejmu Kidawa-Błońska: Najwyższa władza obraża sędziów stosujących prawo, Trybunał Konstytucyjny został zdewastowany

Wicemarszałek Sejmu Małgorzata Kidawa-Błońska powiedziała, że prawo powinno być ponad polityka, a na naszych oczach wszystko staje się polityką, nawet nagroda Nobla dla Olgi Tokarczuk. Najwyższa władza obraża sędziów stosujących prawo. Sędziowie musza się zaś bronić przed władzą polityczną.

- Nie mamy poczucia, że osoba odpowiedzialna za pilnowanie Konstytucji wypełnia swoją rolę. Wręcz przeciwnie: doświadczamy bezrefleksyjnego naruszania zasad konstytucyjnych. Trybunał Konstytucyjny całkowicie zdewastowano. W tej sytuacji ważna jest rola RPO, ruchów obywatelskich, organizacji prawniczych. To one przejęły odpowiedzialność za strzeżenie praworządności w Polsce. Ale władza musi powrócić do przestrzegania Konstytucji - podkreśliła.

Włodzimierz Czarzasty: Jest ironią, że to ja przypominam rządzącym o lekcji z 13 grudnia 1981

Prawa obywatelskie są jednym z fundamentów, na których przez lata budowaliśmy demokratyczną Polskę. Jestem z pokolenia, które o tym pamięta – jest paradoksem, że to ja przypominam dziś rządzącym o gorzkiej lekcji z 13 grudnia.

Dziś nie mamy bowiem pewności, że nadal podążać będzie w stronę demokracji i pokoju. Są siły, które chcą zawrócić kierunek rozwoju, wspierają konflikty, piszą od nowa historię, prześladują mniejszości, mszczą się na niepokornych.

Ale prawa człowieka poręcza Konstytucja. Kto ją łamie, w końcu straci poparcie społeczne

Kongres pokazuje, że dialog jest nie tylko potrzebny, ale możliwy. Przyjdzie taki dzień, kiedy Państwa głos będzie słuchany także przed rządzących.

Gabriela Stanecka-Morawska: Nie odpuścimy sądów, nie odpuścimy innych praw człowieka

Adam Bodnar jest jednym z ostatnich bastionów prawa, stał zawsze na posterunku i bronił wartości. Ta wytrwałość i bezstronność zasługuje na największy szacunek – zaczęła wicemarszałkini Senatu, co sala przywitała oklaskami.

Przypomniała za Leszkiem Kołakowskim, że są rzeczy, które mogą istnieć częściowo i takie, które są albo ich nie ma: można np. częściowo wypalić papierosa, ale nie można częściowo wyskoczyć z pociągu. Tak samo nie można częściowo przestrzegać praw człowieka - mówiła.

- Musimy walczyć dalej – tym bardziej, że szykuje się kolejny zamach na nasze prawa -dodała, nawiązując do projektu posłów PiS zgłoszonego poprzedniego dnia wieczorem.

(projekt PiS przewiduje m.in. odpowiedzialność dyscyplinarną sędziów, jeśli  będą chcieli sprawdzać, czy nowa Krajowa Rada Sądownictwa powołała sędziów skutecznie. Sędziowie odpowiadaliby też dyscyplinarnie za "działania o charakterze politycznym" np. za wydawanie uchwał krytykujących zmiany w wymiarze sprawiedliwości lub udział w demonstracjach. To samo groziłoby za badanie zgodności ustaw z Konstytucją. Projekt zakłada ponadto, że prezydent RP mógłby sprawdzać, czy wyboru kandydatów na I Prezesa Sądu Najwyższego SN dokonał zgodnie z prawem - wkrótce wygasa kadencja I prezes SN Małgorzaty Gersdorf - red).

- Nigdy nie zgodzimy się na uzależnienie władzy sądowniczej od władzy wykonawczej – kontynuowała marszałkini Stanecka-Morawska. Bo od tego zależą prawa człowieka. Pamiętajmy jednak, że nie polegają one tylko na prawie do sądu – to równość, warunki pracy, wolność od przemocy (w domu i na ulicach miast), wolność w wyborze religii, godność ludzi starszych, prawo do czystego środowiska – to wszystko są prawa człowieka i ich też musimy bronić.

Sędzia Janusz Drachal mówił o znaczeniu otwartej debaty, sędzia Laskowski – o dramatycznych zagrożeniach, jakie niesie nowy projekt PIS („- Każdy obywatel ma prawo do sądu i rzetelnego procesu. Jest to prawo człowieka, a rzetelny proces z niezawisłymi sędziami to fundament praw obywatelskich. Każdy dzień i każda noc przynosi jednak dowody, że mamy do czynienia z kryzysem praworządności. Sytuacja ta wymaga nieskrępowanej debaty, w której mają prawo uczestniczyć także sędziowie. A to jest zagrożone przez kolejny projekt zmian, który eliminuje sędziów z debaty publicznej, by ich uciszyć. - Mam nadzieję, że tak się nie stanie”).

Ingibjörg Sólrún Gísladóttir cytowała Olgę Tokaczuk. Ona też powtórzyła, że bez niezawisłych sądów i wolnych mediów nie ma demokracji. Wskazała na polaryzację polityczną zagrażającą współczesnym demokracjom. W tym sensie – mówiła - ważne jest wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego. Wzywała do dialogu z zachowaniem szacunku stron debaty.

Philip Alston: łamanie praw człowieka zaczyna się od najuboższych

Specjalny sprawozdawca ONZ da skrajnego ubóstwa i praw człowieka mówił, że przyjechał do Polski ze względu na niezwykłą estymę, jaką cieszy się w międzynarodowym środowisku polski RPO Adam Bodnar. Przypomniał, że ubóstwo obejmuje wszystkie naruszenia praw człowieka: jeśli mówimy o przemocy wobec kobiet, najpierw dotyka ona kobiety ubogie, jeśli mówimy o torturach, dotyczy ono ludzi ubogich. Każde naruszenie praw człowieka dotyka zawsze przede wszystkim ludzi ubogich. Którzy n ziemi stanowią większość.

Zauważył, jednak, że w Polsce sytuacja ta wymyka się tej regule: jeśli jego przyjaciel prof. Wojsciech Sadurski, akademik o tak wysokim statusie, ma w Polsce sprawę za korzystanie z prawa do wolności wypowiedzi, to pokazuje skalę problem i każe się martwić, czy Polska nie zawróciła z drogi, na którą przy podziwie świata wkroczyła 30 lat temu.