Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do Rzecznika napływają skargi od osób pokrzywdzonych, którym sąd nie przyjął zażalenia na odmowę prawa bycia oskarżycielem posiłkowym
• Tymczasem zgodnie z wyrokiem TK z 2018 r. osoba pokrzywdzona ma prawo do takiego zażalenia
• Żeby wyrok Trybunału był respektowany, trzeba zmienić procedurę karną – napisał RPO do Ministra Sprawiedliwości

W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.

Sąd może jednak ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania w sprawie. Może orzec, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, bo nie jest osobą uprawnioną lub jego akt oskarżenia albo oświadczenie o przystąpieniu do postępowania zostało złożone po terminie. Ostatni ustęp art. 56 Kodeksu postępowania karnego, który to reguluje (ust. 3) głosi zaś, że na postanowienie wydane na podstawie ust. 1 i 2. zażalenie nie przysługuje.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 56 ust. 3 Kpk - w zakresie, w jakim wyłącza dopuszczalność zaskarżenia zażaleniem postanowienia wydanego na podstawie art. 56 ust. 2 Kpk, odnoszącego się do oskarżyciela posiłkowego - jest niezgodny z Konstytucją.

Trybunał podzielił argumenty RPO, że uprawnienie oskarżyciela posiłkowego do udziału w postępowaniu sądowym w charakterze strony jest istotne z perspektywy całego postępowania karnego. Uznał, że ograniczenia praw konstytucyjnych pokrzywdzonego nie spełniają testu konieczności i proporcjonalności, wynikającego z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

Wyrok powinien był zmienić sytuację osób, które chciały zostać oskarżycielami posiłkowymi, a sąd im tego odmówił. Wyrok zakresowy Trybunału Konstytucyjnego winnien im otwierać możliwość przywrócenia terminu do zaskarżenia decyzji sądu.

W przypadku osoby, która napisała do RPO tak się nie stało, choć oczywiste jest, że na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego przepis uznany za niezgodny z Konstytucją z dniem ogłoszenia orzeczenia przestaje obowiązywać i nie może już być stosowany do zdarzeń, które powinny być oceniane w świetle prawa obowiązującego.

RPO zauważa w piśmie do Ministra Sprawiedliwości, że w tej sytuacji inspiracją i wyznacznikiem dla procedury karnej może być art. 416¹ Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem mogą być uchylone postanowienia niekończące postępowania w sprawie, jeżeli zostały wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą. Nie jest to procedura wznowienia postępowania, lecz procedura szczególna, do której tylko odpowiednio stosuje się przepisy o wznowieniu postępowania.

Ponieważ podobne do wskazanego powyżej rozwiązanie nie zostało przewidziane w procedurze karnej, należałoby rozważyć jego wprowadzenie do Kodeksu postępowania karnego rozwiązania analogicznego do art. 416 k.p.c.. Pozwoliłoby to na pełniejszą ochronę interesów jednostki oraz urzeczywistnienie konstytucyjnych standardów.

II.511.54.2019, wyrok TK z 16 maja 2018 r., sygn. akt K 12/15