Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich dr Adam Bodnar zwrócił się do red. Piotra Skwiecińskiego (www.wPolityce.pl) w sprawie artykułu zamieszczonego na portalu pod tytułem Pan Rzecznik zrzuca maskę. I zdaje się bardzo chce, by „był to bój ostatni". W liście czytamy m.in.:

Piszę z nadzieją na możliwość ustosunkowania się do Pana artykułu zamieszczonego na portalu www.wPolityce.pl z dnia 4 grudnia 2015 r. pod tytułem "Pan Rzecznik zrzuca maskę. I zdaje się bardzo chce, by <<był to bój ostatni>>", który traktował o newralgicznej kwestii obecnego sporu, toczącego się wokół Trybunału Konstytucyjnego. Nawiązuje w nim Pan bezpośrednio do kilku moich wypowiedzi, które padły podczas rozmowy z Panem Redaktorem Konradem Piaseckim w programie „Kontrwywiad RMF FM”, nagranym i wyemitowanym tegoż samego dnia. Rozumiem, że mogą być to sprawy postrzegane jako niełatwe i kontrowersyjne jednak tym bardziej warte są wyjaśnienia.

W artykule podnosi Pan zagadnienie, dotyczące ewentualnej ingerencji organów międzynarodowych w wewnętrzne sprawy naszego państwa. Liczne umowy międzynarodowe, których Polska zobowiązała się przestrzegać, dokonując aktu ich ratyfikacji, stwarzają możliwości pewnego rodzaju nacisku na władze, by wymusić przestrzeganie zobowiązań w nich podjętych. Dobrym tego przykładem jest konieczność wykonywania orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zgodnie z art. 46 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka). Świadomie jednakże użyłem słowa „nacisk” – chciałem w ten sposób podkreślić, iż nie są to środki bezpośredniego przymusu.

Działalność organizacji pozarządowych, choć często niezauważana przez instytucje państwowe, może mieć ogromne znaczenie w tym sporze. Istotnym jest, aby przyglądać się ich aktywnościom. Dlatego też, w udzielonym wywiadzie wspomniałem Komisję Wenecką, działającą przy Radzie Europy (Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo). Po zwróceniu się doń koalicji dziewięciu polskich organizacji pozarządowych, co nastąpiło 2 grudnia 2015 roku, wydała ona opinię stosownie do swojego zakresu kompetencji. Opinie Komisji nie są wiążące, jest jedynie organem doradczym. Istotę takiego aktu można wyprowadzać jedynie z jej składu – niezależnych ekspertów w dziedzinie prawa konstytucyjnego i międzynarodowego, sędziów i członków parlamentów narodowych. Są to jednakże informacje powszechnie znane – na swoich łamach informował o tym chociażby dziennik „Rzeczpospolita” w dniu 3 grudnia 2015 roku.

W dalszej części tekstu nawiązuje Pan do, przywołanej przeze mnie, procedury, wynikającej z artykułu 7 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE). Przedmiotem tejże normy jest możliwość stwierdzenie przez Radę ryzyka poważnego naruszenia przez Państwo Członkowskie wartości Unii. Interpretować ją można jedynie w związku z artykułem 2 TUE (pełne brzmienie tego przepisu: "Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn"). Wymienione wartości są tożsame z tymi, które wyprowadzić możemy z Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Jak słusznie Pan zauważył, a co starałem się podkreślić w mojej wypowiedzi, dana procedura nie jest, ani standardowym, ani prawdopodobnym rozwiązaniem, po które mogłaby sięgnąć Komisja Europejska. Natomiast tak daleko idąca sankcja, jak zawieszenie głosu w Radzie Unii Europejskiej nie byłaby w tym momencie adekwatnym środkiem. Wspomniana przez Pana możliwość wydalenia Polski z Unii Europejskiej nie została przeze mnie poruszona, nie widzę bowiem żadnych podstaw prawnych do jej zastosowania.Jako prawnik i specjalista byłem zobowiązany, by w odpowiedzi na pytanie Pana Redaktora Piaseckiego przedstawić wszelkie możliwe opcje, z którymi mogłoby przyjść się zmierzyć przedstawicielom władzy w Polsce – i co pragnę podkreślić – jedynie sytuację prawną. Gdybym postąpił inaczej, moja wypowiedź nie odpowiadałaby rzeczywistości. Opisałem tylko i wyłącznie faktyczne i od dawna istniejące mechanizmy prawne, których każdy jurysta powinien być świadom. Co nie oznacza, że znajdą one zastosowanie. Wyciąganie tak daleko idących wniosków, jak przypisywanie mi sugerowania któregokolwiek z rozwiązań, jest niewłaściwe. Nie mniej, moje stanowisko jest konsolidacyjne – uważam, że wszelkie kompromisowe rozwiązanie zaistniałej sytuacji, zgodne z obowiązującym prawem oraz dokonane wewnętrznie, byłoby jak najbardziej pożądane i wskazane.

W Polsce dochodzi do licznych naruszeń praw jednostki, gwarantowanych każdemu na gruncie ustawy zasadniczej. Liczba grup wykluczonych, marginalizowanych i pozostawionych samym sobie jest zatrważająca – wystarczy wspomnieć osoby starsze, z niepełnosprawnościami, bezdomne, skazane czy cudzoziemców. Codzienna praca, moja i pracowników Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, to nieustanna walka o zapewnienie im chociaż minimalnej ochrony oraz poszanowania ich godności. Nie zawsze jest skuteczna i wystarczająca, rzeczywistość przerasta niejednokrotnie nasze możliwości.

W ciągu trzech miesięcy mojej działalności (w okresie od 9 września 2015 roku do 4 grudnia 2015 roku) wystosowałem łącznie 133 wystąpienia generalne. Wśród nich między innymi: 82 wystąpienia problemowe, 10 wniosków do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności przepisów z aktem wyższego rzędu, 4 zawiadomienia do Trybunału Konstytucyjnego o przystąpieniu do postępowania w sprawie pytań prawnych, 14 kasacji w sprawach karnych, 3 skargi kasacyjne do Naczelnego Sądu Administracyjnego, 6 skarg do Wojewódzkich Sądów Administracyjnych. Ich tematyka była różnorodna, niektóre z nich były głośne medialnie, jak na przykład sprawa Macieja Dobrowolskiego i przedłużanego bez przyczyny tymczasowego aresztowania. Wymienię kilka, równie istotnych - wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie przebywania w schroniskach dla nieletnich bez podstawy prawnej, wystąpienie do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie pomocy finansowej dla młodych rolników, wystąpienie do Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej w sprawie dostosowania lokali wyborczych do potrzeb osób niepełnosprawnych, wystąpienie do Prezydenta RP w sprawie praw wyborczych osób ubezwłasnowolnionych, wystąpienie do Ministra Finansów w sprawie podwyższenia standardów ochrony praw podatników, wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie braku ochrony lokatorów przed eksmisją "na bruk", wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie umów cywilnoprawnych, wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie przyspieszenia uruchomienia całodobowego telefonu zaufania dla kobiet - ofiar przemocy. Innego rodzaju inicjatywami podejmowanymi w ostatnim czasie były między innymi: powołanie Komisji Ekspertów do spraw Przeciwdziałania Bezdomności oraz stworzenie mapy problemów, związanych z tym zagadnieniem, zwołanie okrągłego stołu, który ma na celu rozpoczęcie dyskusji na temat rozwiązania problemu mowy nienawiści, podjęcie działań zmierzających do pełnej implementacji Konwencji o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami (obecnie trwają konsultacje społeczne).

Ważnym, w mojej ocenie, działaniem było także rozpoczęcie realizowania programu konsultacji regionalnych z mieszkańcami i lokalnymi organizacjami pozarządowymi. Cztery dni spotkań w województwie zachodniopomorskim, Szczecinie i Świnoujściu, pozwoliło nam zapoznać się z zupełnie nowymi problemami, z którymi zmaga się miejscowa społeczność. Wiele z nich wymaga natychmiastowej ingerencji. Takich sytuacji na terenie całego kraju jest więcej, w związku z czym postanowiłem odwiedzać raz w miesiącu jedno województwo, by móc się z nimi zapoznać bezpośrednio.

Jak łatwo zauważyć charakter podjętych działań jest różnorodny, a zakres bardzo szeroki. Niestety te problemy, o niepodważalnym wszakże znaczeniu, nie zyskały tak dużego medialnego rozgłosu, jak sprawa Trybunału Konstytucyjnego, nad czym ubolewam.