Biuletyn Informacji Publicznej RPO

22 września 2025 r. po raz pierwszy obchodzimy Dzień Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi na terenach okupowanej Polski podczas II wojny światowej.  

Wybór wrześniowej daty nawiązuje do dnia planowanej na 22 września 1939 r. eksterminacji pensjonariuszy Zakładu Psychiatrycznego w Kocborowie na Pomorzu w ramach tzw. Akcji T4. Pod hasłem “eliminacji życia niewartego życia” mordowano wtedy nie tylko pacjentów polskich szpitali i domów opieki, ale też dzieci i dorosłych pacjentów przywiezionych z Niemiec.  

Akcja T4 to wzbudzający przerażenie symbol systemowego, sformalizowanego i w pełni zaakceptowanego przez władzę działania mającego doprowadzić do śmierci ludzi wymagających wsparcia oraz pomocy. Była działaniem, którego celem było m.in. wypróbowanie metod masowych działań eksterminacyjnych. 

To przykład zbrodniczej aktywności naruszającej godność człowieka, której na masową skalę dopuścili się przedstawiciele zawodów medycznych. Podczas tej akcji na terytoriach podbitych, w tym także w Polsce jak i w samych Niemczech zamordowano około 200 tys. osób z niepełnosprawnościami. Wśród nich były osoby chorujące psychicznie, które zostały uznane za osoby “niezdolne do współżycia społecznego i wiodące żywot niegodny życia”. 

W uchwale ustanawiającej ten dzień pamięci Sejm składa hołd ludziom najsłabszym, bezbronnym ofiarom ludobójczych zbrodni III Rzeszy oraz utrwala pamięć o ich losie. Ogłoszenie Dnia Pamięci Ofiar Zagłady Osób z Zaburzeniami Psychicznymi to także upamiętnienie heroicznej postawy „polskich psychiatrów, pielęgniarek i personelu medycznego, którzy próbowali uchronić pacjentów od śmierci.”