Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Od 31 lipca do 2 sierpnia 2025 r. pracownicy Biura RPO byli obecni na 31. Pol’and’Rock Festival. W festiwalowym Namiocie Praw Człowieka odbyliśmy wiele ciekawych rozmów i pouczających warsztatów, zgłębialiśmy prawnoczłowiecze zagadnienia od wolności słowa po prawo do czystej wody w kranie. W tym roku towarzyszyli nam również przedstawiciele Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, którzy każdego dnia rozmawiali z uczestnikami festiwalu o tym, jak wygląda życie osób z niepełnosprawnościami w Polsce i dlaczego ułatwianie go leży w interesie wszystkich mieszkańców naszego kraju.

30 lipca

Pierwszy dzień w Namiocie Praw Człowieka upłynął pod znakiem warsztatów.  Anna Makowska i Kamil Gąsowski z PFRON nauczyli uczestników festiwalu najważniejszych znaków polskiego języka migowego i opowiedzieli o tym, co cechuje przestrzeń publiczną naprawdę dostępną dla wszystkich. Tymczasem Dariusz Supeł z Biura RPO przedstawił zainteresowanym instrukcję obsługi naszych konstytucyjnych praw.

31 lipca

31 lipca dzień powitaliśmy panelem dyskusyjnym pod tytułem „Jawność życia publicznego, czyli jak patrzeć władzy na ręce?”. Kacper Nowina-Konopka z Biura RPO razem z zaproszonymi ekspertami: profesorem Michałem Bernaczykiem z Uniwersytetu Wrocławskiego, Szymonem Osowskim z Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska i przewodniczącym Rady Gminy Masłów – a wcześniej aktywistą zaangażowanym w działania strażnicze – Piotrem Kapuścińskim.

Paneliści rozmawiali o tym, po co trzeba kontrolować działania władz i jak ta kontrola wpływa na jakość funkcjonowania tych organów. Opowiedzieli uczestnikom spotkania o tym, jak korzystać z prawa do złożenia wniosku o dostęp do informacji publicznej i co wolno organom publicznym, które są aktywne w mediach społecznościowych. Eksperci odpowiadali też na pytania publiczności – na przykład o to, co jest „informacją publiczną” i na jakich zasadach gminy są zobowiązane do transmitowania i nagrywania obrad rady gminy i jej komisji.

Następnie odbyła się debata, której tematem była woda – jej ilość, jakość, niezbędność w codziennym życiu każdego z nas i rola, jaką odgrywa w gospodarce naszego kraju. Na pytania Małgorzaty Żery i Małgorzaty Żmudki-Wyrwał z Biura RPO odpowiadali eksperci z zakresu hydrogeologii – dr inż. Dorota Pierri z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, dr inż. Anna Kołton z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie i dyrektor Departamentu Adaptacji do Zmian Klimatu i Polityki Miejskiej w Ministerstwie Klimatu i Środowiska Paweł Jaworski.

Wody na świecie nie ubywa –  zmieniają się miejsca gromadzenia zasobów wodnych i ich jakość – i właśnie to stanowi nasz problem. Przez zmiany klimatyczne i działalność człowieka woda znika z miejsc, w których jest nam szczególnie potrzebna. Coraz częściej brakuje wody w miastach. Receptą na to błędne koło może być model zamkniętego obiegu wody, stanowiący dziś w dalszym ciągu wyzwanie nie tylko dla zwykłych obywateli ale także dla włodarzy naszego kraju, tak na poziomie państwowym jak i lokalnym.

Paneliści zwrócili uwagę, że z pomocą może nadejść technologia, która jest jednak bronią obusieczną – o ile przy wykorzystaniu sztucznej inteligencji da się ograniczyć wykorzystanie wody w rolnictwie nawet dwudziestokrotnie, to każde 20-50 pytań zadanych czatom S.I. kosztuje nas około pół litra wody.

Z postępującym kryzysem wodnym musimy więc walczyć rozważnie, i proporcjonalnie. Do zakorzenionych w naszej ekologicznej świadomości haseł takich jak ślad węglowy, koniecznie musimy dodać także ślad wodny – czyli wskaźnik określający ilość wody zużytej bezpośrednio i pośrednio do produkcji towarów i usług.

1 sierpnia

Kolejny dzień rozpoczął panel dotyczący przeciwdziałania przemocy w sporcie, który  poprowadziła Aleksandra Szczerba z Biura RPO, a uczestniczyli w nim posłanka i mistrzyni Europy w piłce siatkowej kobiet z 2003 r. Małgorzata Niemczyk oraz profesor Uczelni Łazarskiego i arbiter sportowy Eligiusz Krzesiński. Za punkt wyjścia do rozmowy posłużyło przeprowadzone przez Biuro RPO badanie dotyczące molestowania i molestowania seksualnego w sporcie (który zostanie opublikowany wkrótce). Paneliści zwrócili, że sport jest specyficzną dziedziną życia – przesyconą współzawodnictwem i premiującą przekraczanie granic psychicznych i fizycznych osiągnięciami – i rozmawiali o przyczynach sprzyjających zachodzącym w sporcie zjawiskom przemocowym. Panel spotkał się z dużym zainteresowaniem uczestników i uczestników festiwalu, którzy dzielili się swoimi doświadczenia i przemyśleniami w odniesieniu do przedmiotowego zagadnienia.

Z kolei tym, czy służby nadal chcą nas podsłuchiwać, rozmawiali prokurator Alfred Staszak ze Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex Super Omnia” i Wojciech Klicki z Fundacji Panopktykon, a rozmowę prowadziła Dominika Czerniak z Biura RPO. Na kanwie zapadłego w 2024 r. wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Pietrzak, Bychawska-Siniarska i inni przeciwko Polsce, eksperci zastanowili się nad tym, co osiągnięto, a co jest nadal do zrobienia w zakresie zwiększania kontroli prawnej nad inwigilacją w wykonaniu polskich służb – zwłaszcza, że wyrok nie został wykonany, a prace nad jego wdrożeniem nie należą do priorytetów Ministerstwa Sprawiedliwości.

Dzień zakończyła rozmowa pracowników BPO Adama Najjara i Pawła Borkowskiego z uczestnikami festiwalu o tym, co dokładnie może zrobić zatrzymujący nas policjant. Mówili o tym, kiedy Policja może zażądać okazania dokumentów i czy grozi nam coś w przypadku ich braku lub odmowy okazania, w jakich przypadkach można kogoś zatrzymać na 24 godziny i jakie prawa przysługują w takiej sytuacji osobie zatrzymanej, a także co się dzieje, gdy odmówimy przyjęcia mandatu.

2 sierpnia

2 sierpnia rozpoczęliśmy rozmową o kryzysach zdrowia psychicznego, którą poprowadził Paweł Borkowski z Biura RPO. Jego rozmówcami byli rezydentka psychiatrii Anna Bazydło, dziennikarz Szymon Żyśko i członkini Rady ds. Zdrowia Psychicznego przy Ministrze Zdrowia Katarzyna Szczerbowska.

W debacie omawiano kwestie, czym jest choroba psychiczna i czy się różni od zaburzenia psychicznego, jak rozpoznać osobę w kryzysie zdrowia psychicznego i jak z nią rozmawiać, by jej nie wykluczać. Przede wszystkim jednak część panelistów podzieliła się z uczestnikami własnymi doświadczeniami kryzysów psychicznych, udzielając cennych porad dotyczących radzenia sobie w takich sytuacjach. Na koniec eksperci próbowali udzielić odpowiedzi na pytanie o to, jakie systemowe zmiany w systemie ochrony zdrowia psychicznego można dokonać, by kryzysów zdrowia psychicznego było mniej, a osobom nimi dotkniętymi – łatwiej z nich wychodzić.

Następnie, w debacie „Surfing w Czasie Apokalipsy, czyli o tym, jak zrekrutować do służby wirtuozów rzemiosła”, naczelnik Wydziału ds. Żołnierzy i Funkcjonariuszy  BRPO Tomasz Oklejak rozmawiał z przedstawicielami różnych służb o tym, dla kogo taka kariera to dobry wybór. Swoimi doświadczeniami dzielili się: były pułkownik wywiadu i pisarz publikujący pod pseudonimem Filip Hagenbeck, dr inż. Iwona Szkudlarek z Uniwerstytetu Warszawskiego, pełnomocnik komendanta wojewódzkiego Policji w Szczecinie ds. Ochrony Praw Człowieka Konrad Szelest i oficer Łukasz, żołnierz Jednostki Wojskowej Komandosów w Lublińcu.

Co cechuje idealnego kandydata do służby? Kryteria w zależności od formacji są różne i nie zawsze chodzi jedynie o tężyznę fizyczną i odporność na presję. Coraz częściej służbę pełnią specjaliści i technicy, informatycy, chemicy, psycholodzy, a nawet artyści.

Uczestnicy panelu odnieśli się również do tego, jak dyspozycyjność agenta wywiadu czy komandosa wpływa na możliwość założenia rodziny i pełnienia obowiązków domowych. Rozmawiano też o kobietach w służbach. Ich reprezentacja stale rośnie, jednak tradycyjne postrzeganie ról społecznych nadal powoduje, że ich rozwój zawodowy nie dotrzymuje tempa męskich karier.

Wolność słowa w Internecie

Kolejny panel dotyczył wolności słowa w Internecie. Poprowadziła go dyrektor Zespołu Prawa Międzynarodowego, Konstytucyjnego i Europejskiego BRPO Anna Białek, a rozmawiali: zastępca RPO Adam Krzywoń, radca prawny Krzysztof Pluta i Kamil Oleszkiewicz zajmujący się cyberprofilaktyką w NASK. Paneliści zastanawiali się nad tym, jakie narzędzia będą najskuteczniejsze w walce z coraz powszechniejszym, coraz bardziej rozproszonym zjawiskiem hejtu w internecie.  

ZRPO Adam Krzywoń zwrócił uwagę, że w epoce platform społecznościowych wielkie firmy technologiczne niemal zmonopolizowały internetową debatę i wymianę poglądów, i mają w swojej dyspozycji potężne narzędzia kształtowania debaty publicznej. Wskazał, że tzw. deplatforming – czyli powszechne usunięcie kanałów społecznościowych danej osoby lub organizacji – gdy dokonywany jest uznaniowo przez firmy i nie podlega żadnym publicznym regułom, może stanowić zagrożenie dla wolności słowa.

Wskazał również, że RPO nie ma kompetencji do interweniowania w zakresie reagowania na działania platform społecznościowych ograniczające wolność wypowiedzi. Rzecznik jest umocowany do działania, gdy ograniczenia dopuszcza się organ publiczny.

Odpowiadając na pytanie co zrobić, gdy nasze dobre imię jest atakowane w internecie, eksperci wskazali na pomocne instrumenty prawa cywilnego i karnego. Zwrócili uwagę, że art. 212 k.k. przewidujący odpowiedzialność za zniesławienie jest skuteczny jedynie, gdy przedmiotem nienawistnego komentarza jest konkretna osoba, jednak zwrócili uwagę, że istnieją inne przepisy pozwalające na pociąganie do odpowiedzialności karnej za mowę nienawiści skierowaną w stronę grup społecznych.

Zastanawiając się nad tym, jaki kształt powinny przybrać przepisy zwiększające ochronę przed mową nienawiści na platformach społecznościowych, Adam Krzywoń wyraził przekonanie, że to operatorzy mediów społecznościowych powinni być odpowiedzialni za bezpośrednią reakcję na hejt występujący na ich platformach. Organy państwa powinny jedynie pełnić skuteczny nadzór nad wykonywaniem tych obowiązków przez platformy.

Ostatni panel organizowany w namiocie Rzecznika dotyczył tematu, o którym w ostatnim czasie każdy słyszał, ale już mniej osób wie, czemu ma służyć, czy też kogo i w jakich sytuacjach może dotyczyć - czyli sygnalistów. W dyskusji udział wzięli eksperci zajmujący się tym zagadnieniem na co dzień: prof. dr hab. Marlena Sakowska-Baryła, dr Ewelina Rutkowska oraz Marcin Malecko, dyrektor Zespołu do Spraw Sygnalistów w Biurze RPO, zaś prowadził ją Jakub Królikowski zastępca dyrektora Zespołu do spraw Sygnalistów w Biurze RPO.

W pierwszej części zmierzono się z często przytaczanym w różnych debatach i rozmowach niekorzystnym wizerunkiem sygnalisty, kojarzonym z donosicielstwem. Eksperci podkreślili, że ustawa chroni jako sygnalistę jedynie osoby, które w dobrej wierze informują o rzeczywistych nadużyciach, których zgłaszanie leży w interesie publicznym – natomiast osobom składającym fałszywe zawiadomienia grozi kara.

W debacie poruszono też takie kwestie, jak kto może zostać sygnalistą, jakie środki działania przysługują osobie, która dostrzegła naruszenie prawa oraz jakiego rodzaju naruszenia można zgłaszać. Podkreślono, że wątpliwości budzi zawężenie przedmiotu naruszeń do wymienionych w ustawie dziedzin i wskazano na zasadność rozszerzenia tego katalogu.

Eksperci przedstawili następnie możliwości, z jakich może skorzystać osoba dokonująca zgłoszenia. Wskazali, że może go dokonać zarówno wewnętrznie – do upoważnionej osoby wewnątrz organizacji, w której doszło do naruszenia, jak i zewnętrznie, do Zespołu ds. Sygnalistów RPO. To, gdzie dokonać zgłoszenia, a także czy zrobić to anonimowo, to decyzja sygnalisty.

Uczestnicy festiwalu pytali w szczególności o ochronę przed odwetem pracodawcy. Podkreślono, że ochrona sygnalisty przed działaniami odwetowymi polega właśnie na braku możliwości wyciągania przez pracodawcę negatywnych konsekwencji wobec pracownika w związku z dokonanym zgłoszeniem.