Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik praw obywatelskich dr Adam Bodnar spotkał się z uczestnikami kursu „Dura lex, sed lex – różne oblicza polskiego prawa” organizowanego na Uniwersytecie Warszawskim. Podczas wykładu pt. "Biorąc Konstytucję poważnie. Ochrona praw i wolności człowieka po kryzysie konstytucyjnym" opowiedział słuchaczom o standardach ochrony praw jednostki w demokratycznym państwie prawa. Wychodząc od książki Ronalda Dworkina „Biorąc prawa poważnie” przeanalizował instytucje – organy konstytucyjne – których istnienie i kompetencje gwarantuje polska Konstytucja.

Przedstawił słuchaczom m.in. rolę Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich i relacje między tymi instytucjami. Omówił również aktualne problemy związane z kryzysem konstytucyjnym. Podkreślił przy tym, że RPO konsekwentnie składa wnioski o wyłączenie osób niebędących sędziami ze składu orzekającego TK.

- Wolność zgromadzeń – nasze, współczesne jej rozumienie - wywodzimy nie tylko z komentarzy do Konstytucji ale także z orzeczeń Trybunału i ETPCz. – wskazywał RPO przedstawiając słynną sprawę Dariusza Szweda, który zorganizował zgromadzenie spontaniczne w obronie Doliny Rospudy. W tym kontekście rzecznik omówił także niedawno powstałą instytucję zgromadzenia cyklicznego, która jest nietypowym rozwiązaniem, niespotykanym w innych państwach.

RPO przypomniał również o niedawnym wyroku TK dotyczącym eksmisji na bruk z mieszkań policyjnych. W skład orzekający wchodzili jedynie sędziowie, ale nie ma takiej gwarancji przy wszystkich wnioskach rozpatrywanych przez Trybunał. Dr Bodnar opowiedział także o wnioskach, które zostały złożone do TK, ale nie doczekały się jeszcze rozpatrzenia, chociaż mają ogromne znaczenie dla ochrony praw obywateli – m.in. ustawa o Agencji Nieruchomości Rolnych, ustawa medialna, tzw. ustawa inwigilacyjna.

W drugiej części swojego wykładu dr Adam Bodnar poruszył kwestię bezpośredniego stosowania konstytucji przez sądy. Wskazywał na problemy, które uniemożliwiają wykorzystywanie tego rozwiązania w praktyce. Zauważył, że np. w przypadku tzw. ustawy dezubekizacyjnej objęte nią osoby oczekują od sądów zastosowania bezpośrednio Konstytucji w ich jednostkowych sprawach.

Główne problemy, które wskazał RPO w kontekście bezpośredniego stosowania konstytucji przez sędziów dotyczyły: braku odpowiednich umiejętności (sądy przez lata nie stosowały konstytucji bezpośrednio i brakuje im wiedzy i doświadczenia w tym zakresie), przeciążenie sędziów pracą (sędziowie nie mają czasu na dodatkowe uzasadnienia odwołujące się do Konstytucji); naciski polityczne (tzw. chilling effect – mrożący skutek np. wydawanie stanowisk przez władze publiczne może spowodować wycofanie się sędziego z obawy przed np. ewentualną odpowiedzialnością dyscyplinarną).

Na koniec RPO opowiedział o roli i znaczeniu ratyfikowanych umów międzynarodowych, szczególnie zaś o Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 roku. W kontekście europejskiego orzecznictwa wskazywał również na standard dotyczący wolności zgromadzeń wynikający z wyroków ETPCz. Rozróżnił również kompetencje ETPCz i Trybunału Sprawiedliwości UE i możliwości wykorzystania ich w polskim systemie prawnym.

Kurs „Dura lex, sed lex – różne oblicza polskiego prawa” jest realizowany w ramach cyklu „Ucz się od najlepszych”. Organizatorem kursu jest Uniwersytet Otwarty – jednostka Uniwersytetu Warszawskiego, która zajmuje się organizacją kursów dla osób spoza społeczności akademickiej. Słuchacze to osoby dorosłe, o różnych zainteresowaniach i różnym poziomie wykształcenia czy doświadczeniu zawodowym.

Kurs obejmuje 10 wykładów wygłaszanych przez 10 ekspertów z zakresu prawa, zarówno teoretyków, jak i praktyków. W ramach kursu wykłady wygłoszą także: prof. Ewa Łętowska, prof. Andrzej Rzepliński, prof. Piotr Girdwoyń, prof. Marek Zubik, prof. Mirosław Wyrzykowski, prof. Ryszard Piotrowski.