Biuletyn Informacji Publicznej RPO

"Biała Księga": RAPORT o wybranych działaniach Rzecznika Praw Obywatelskich V. kadencji w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji w okresie od 15 lutego 2006 r. do 9 kwietnia 2010 r.

Biała Księga, zawierająca wybrane wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich V. kadencji w sprawach dotyczących przeciwdziałania dyskryminacji oraz odpowiedzi adresatów wystąpień, stanowi już trzecie tego rodzaju przedsięwzięcie zrealizowane przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich w ostatnim czasie.

W czerwcu 2009 roku zaprezentowano raport o kontaktach RPO z Ministrem Zdrowia w sprawie przestrzegania prawa obywateli do ochrony zdrowia , w lutym 2010 roku przedstawiono raport o korespondencji między RPO a organami państwa w sprawach ochrony praw dzieci.

Zakaz dyskryminacji wyraża wprost art. 32 ust. 2 Konstytucji RP, który stanowi, że nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Przewidują go również konwencje międzynarodowe, a także prawo Unii Europejskiej. Coraz częściej zakaz dyskryminacji jest konkretyzowany również na poziomie ustawodawstwa zwykłego, czego przykładem może być m.in. Kodeks pracy. Chociaż dyskryminacja występuje zawsze jako przejaw naruszenia zasady równości, to jednak nie każde nierówne traktowanie jest tożsame z dyskryminacją. Ta ostatnia ma bowiem charakter swego rodzaju kwalifikowanego naruszenia zasady równości ze względu na cechy osobiste człowieka, takie jak m. in. wiek, płeć, orientacja seksualna, rasa, religia, narodowość, pochodzenie społeczne.

Przeciwdziałanie dyskryminacji jest istotnym elementem działalności Rzecznika Praw Obywatelskich. Mimo ciągle rozbudowywanych w ostatnich latach gwarancji prawnych i instytucjonalnych, w znacznej mierze stanowiących rezultat bezpośredniego oddziaływania prawa międzynarodowego i europejskiego na polski system prawny, okazuje się, że realizacja zakazu dyskryminacji w Polsce napotyka wciąż liczne bariery. Niekiedy są one spowodowane brakiem należytych instrumentów prawnych lub ich nieskutecznością. Innym razem wynikają z niedostatecznych standardów społecznych.

Na podstawie analiz prowadzonych w Biurze RPO, jak również skarg i wniosków kierowanych przez osoby fizyczne oraz organizacje, zwłaszcza zajmujące się problematyką przeciwdziałania dyskryminacji, a także doniesień medialnych, Rzecznik występował o udzielenie informacji, ustosunkowanie się do podniesionych problemów bądź podjęcie działań zaradczych. Adresatem wystąpień były organy państwa, ale też instytucje, którym zarzucano zachowanie noszące znamiona dyskryminacji. W przypadku, gdy okazywało się, że przyczyną dyskryminującego postępowania była wadliwość przepisów prawa, Rzecznik – po wyczerpaniuinnych środków działania – kierował wnioski do Trybunału Konstytucyjnego o kontrolę konstytucyjności prawa lub przyłączał się do skarg konstytucyjnych po stronie obywateli. Najczęściej Trybunał podzielał argumenty Rzecznika.

O skali zaangażowania Rzecznika świadczy ogólna liczba wystąpień dotyczących przeciwdziałania dyskryminacji. Od 15 lutego 2006 roku do 9 kwietnia 2010 roku Rzecznik Praw Obywatelskich V kadencji podjął do prowadzenia aż 750 spraw. Biała Księga, siłą rzeczy, nie może prezentować pełnego obrazu aktywności Rzecznika w tej materii. Ograniczono się bowiem do zaprezentowania jedynie 105 najważniejszych spraw. Jednakże nawet analiza tego materiału pozwala wyznaczyć kierunki zmian systemowych, zorientowanych na jeszcze lepszą ochronę praw jednostek. W Białej Księdze przyjęto formułę tematycznego prezentowania korespondencji.

W ramach poszczególnych zagadnień wystąpienia oraz odpowiedzi uporządkowane są jednak chronologicznie. Opracowanie zawiera korespondencję z organami państwa oraz niektórymi instytucjami. Zrezygnowano natomiast z prezentowania korespondencji ze skarżącymi. Ze względów redakcyjnych odręczne akapity oraz treści pieczątek zostały zapisane w formie drukowanej. Biała Księga składa się z dwóch zasadniczych części. Otwierające ją Wprowadzenie zawiera podstawowe uwagi i wnioski, jakie można sformułować na bazie doświadczeń Rzecznika w związku z prowadzonymi sprawami z zakresu dyskryminacji.

Najobszerniejszą część Białej Księgi stanowi część I. Rozpoczyna ją prezentacja wystąpień RPO kierowanych w kontekście prac legislacyjnych nad projektem ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania (tzw. ustawa o równym traktowaniu) oraz odpowiedzi na nie. W kolejnych podrozdziałach przedstawiono korespondencję dotyczącą dyskryminacji ze względu na:

• płeć,
• rasę lub pochodzenie etniczne, narodowość, obywatelstwo,
• religię (wyznanie) lub światopogląd,
• niepełnosprawność,
• wiek,
• orientację seksualną,
• przynależność do grup społeczno-zawodowych,
• sytuację materialną i prawną, wykształcenie, zawód, pochodzenie społeczne,
• brak stałego zameldowania.

W drugiej części przedstawiony jest wybór najważniejszych, obowiązujących Polskę, przepisów umów międzynarodowych oraz przepisów Unii Europejskiej, które dotyczą przeciwdziałania dyskryminacji.