Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Zalecenia dla wójtów, burmistrzów i prezydentów miast
przed wyborami do Parlamentu Europejskiego
w sprawie likwidowania barier w udziale wyborców w głosowaniu

25 maja 2014 roku Polacy będą po raz trzeci wybierać posłów do Parlamentu Europejskiego. Niestety, wybory te, mimo bardzo wysokiego poparcia dla członkostwa Polski w Unii Europejskiej oraz stosunkowo dużego zaufania do działalności instytucji unijnych, charakteryzują się najniższą frekwencją – w 2004 roku wzięło w nich udział nieco ponad 20 %, a w 2009 roku 24,5 % uprawnionych. Przyczyny absencji są różnorodne, jednak szczególnie niepokojącym jest, że wciąż ankietowani wymieniają wśród nich różnego rodzaju bariery techniczne i organizacyjne, które uniemożliwiają im skuteczny udział w wyborach. Problem ten dotyczy przede wszystkim osób niepełnosprawnych, przewlekle chorych, oraz w podeszłym wieku.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca szczególną uwagę na gwarancje zasady powszechności wyborów, która stanowi, że państwo i jego instytucje są zobowiązane zrobić wszystko, by zapewnić wszystkim uprawnionym wyborcom realną możliwość oddawania głosu. W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich prowadzone są analizy prawa wyborczego i praktyki stosowania różnego rodzaju udogodnień. W ramach tych działań podjęte zostało w ostatnich tygodniach m.in. rozbudowane badanie opinii publicznej będące wspólną inicjatywą BRPO i Centrum Badania Opinii Społecznej. Miało ono na celu określenie opinii, oczekiwań i wiedzy wyborców na temat ułatwień w głosowaniu i rozpoznanie koniecznych działań w tym zakresie.  

Na podstawie jego wyników (B. Roguska, J. Zbieranek, Ułatwienia w głosowaniu. Wiedza, opinie i oczekiwania, Warszawa, kwiecień 2014), a także wcześniejszych analiz prawnych oraz ustaleń kontrolnych realizowanych przez pracowników Biura RPO, chciałabym zwrócić uwagę na kilka niezwykle istotnych zagadnień związanych z organizacją wyborów.

Przede wszystkim chciałabym zauważyć, że mimo wprowadzenia w ostatnich latach dla grupy wyborców niepełnosprawnych możliwości głosowania korespondencyjnego lub za pomocą pełnomocnika (ta forma głosowania dotyczy również dla wyborców w zaawansowanym wieku), osoby te w przeważającej większości wskazują głosowanie w lokalu wyborczym, jeśli to tylko jest możliwe, jako preferowany sposób udziału w wyborach. Zwraca to uwagę na ogromną wagę właściwego dostosowania lokali do ich potrzeb. Kwestie te są unormowane w ustawie z dnia 5 stycznia 2011 r. — Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112 ze zm), a także w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 158, poz. 938). Należy podkreślić, że  praktyczna realizacja gwarancji wyborczych zależy od właściwego wypełniania przez lokal wyborczy oraz elementy jego wyposażenia warunków, o których mowa w tych przepisach. Z analiz Rzecznika wynika, że konieczne jest podejmowanie przez władze gminy również innych, szerszych działań. Należy bowiem zwrócić uwagę na odpowiednie dostosowanie i przygotowanie terenu wokół lokalu wyborczego, tak by zlikwidować bariery w jego bezpośrednim otoczeniu np. w postaci zamkniętych bramek, dojazdów, itp.

Duże znaczenie ma w tym kontekście procedura dowozu wyborców niepełnosprawnych i starszych do lokalu wyborczego, organizowanego przez władze gmin. Jak pokazują badania CBOS-BRPO, oczekiwania wyborców odnośnie do tej cennej inicjatywy zdecydowanie przekraczają działania podejmowane w czasie poprzednich wyborów. Dlatego apeluję o zorganizowanie dowozu na szerszą skalę niż dotychczas, co przyczyniłoby się do ułatwienia udziału w wyborach dużej grupie obywateli. Niezmiernie istotne jest również przekazanie informacji o takiej możliwości wszystkim zainteresowanym.

Chciałabym zwrócić szczególną uwagę na procedury skutecznego informowania wyborców o najważniejszych kwestiach związanych z wyborami. Jak pokazały powołane wyżej badania, wiedza o istniejących ułatwieniach jest wciąż bardzo niewielka, szczególnie wśród ich adresatów. Tymczasem mechanizmy informowania, jakie wprowadził w 2011 roku Kodeks wyborczy nie spełniają niestety swoich funkcji. Przeważająca większość (ponad 80 %) wyborców niepełnosprawnych nie potrafi bowiem wskazać, że po ważne informacje: o terminie i godzinach głosowania, komitetach wyborczych i ich kandydatach, o warunkach i formach głosowania, właściwym okręgu wyborczy i obwodzie głosowania, a także lokalizacji najbliższych miejscu zamieszkania lokale wyborcze przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, należy zwrócić się do wójta/burmistrza/prezydenta miasta, który ma obowiązek jej udzielenia (na mocy art. 37a Kodeksu wyborczego). Konieczne jest więc aktywne przekazywanie informacji wyborcom o tym uprawnieniu.

Waga działań, jakie możecie Państwo podjąć w najbliższym czasie, mających na celu ułatwienie udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego –  w szczególności wyborcom znajdującym się w szczególnej sytuacji, tj. osobom z niepełnosprawnościami i w zaawansowanym wieku –  jest ogromna. Wierzę, że cenne inicjatywy związane zarówno z przygotowaniem warunków do głosowania, ale – co równie ważne – przekazaniem wyborcom informacji o udogodnieniach, pozwoli usunąć bariery w udziale w głosowaniu.