Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Usprawnienia w procedurze cywilnej, które miały odciążyć sądy drugiej instancji od spraw błahych, w niektórych przypadkach uderzają w ludzi.
• Chodzi o sprawy dotyczące m.in. kwestii opłat, które muszą ponieść ci, którzy chcą, by sąd rozstrzygnął spór między nimi. Choć sprawa opłat prawniczo nie jest zawiła, to jednak może zdecydować o tym, czy człowiek skorzysta ze swego prawa do sądu.
• Dlatego RPO przedstawia ten problem pod rozwagę Ministra Sprawiedliwości, który cały czas zajmuje się zmianami w sądownictwie.

RPO zwraca uwagę ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobro na problem tzw. zażaleń poziomych w sprawach cywilnych, czyli takich zażaleń, które są kierowane do innego składu sędziowskiego w tym samym sądzie, a nie do sądu drugiej instancji.

Instytucja takich zażaleń  została wprowadzona w sprawach cywilnych po to, by odciążyć sądy drugiej instancji od poprawiania drobnych błędów w orzeczeniach. Taka możliwość została wprowadzona ustawą z 4 lipca 2019 r.( Dz. U. poz. 1469, ze zm.). Instytucja zażaleń poziomych (horyzontalnych) obowiązywała w kodeksie postępowania cywilnego od 2011 r., ale dotyczyła przede wszystkim postępowań przed sądem drugiej instancji.

Rzecznik nie kwestionuje takiego rozwiązania. Ze skarg od obywateli, jakie do niego trafiają, wynika jednak, że... 

...jak zwykle diabeł tkwi w szczegółach.... 

Dlatego RPO przedstawia Ministrowi Sprawiedliwości wątpliwości dotyczące zakresu postanowień oraz zarządzeń przewodniczącego, które mogą zostać poddane kontroli w drodze zażaleń poziomych. Chodzi o to, by próbując usprawnić pracę sądów nie ograniczyć konstytucyjnych praw obywateli do sądu, w tym prawa do rozstrzygnięcia sprawy w dwóch instancjach (art. 45 i art. 77 Konstytucji). Z punktu widzenia skomplikowanych problemów prawnych, jakie ma rozstrzygnąć sąd, kwestia zwolnienia z kosztów sądowych, opłaty sądowej albo z ponoszenia kosztów ekspertyzy biegłych może być błaha – ale nie jest to rzecz błaha dla obywateli stających przed sądami.

RPO przedstawia w swoim piśmie szeroką argumentację prawną i pokazuje, na czym konkretnie polegają problemy proceduralne, które mogą dotknąć obywateli w sądach.

Z uwagi na podniesione wątpliwości, a także mając na względzie informacje dotyczące prowadzenia w Ministerstwie Sprawiedliwości prac legislacyjnych nad dalszymi zmianami w procedurze cywilnej RPO wnosi o rozważenie tych wątpliwości i o odpowiedź

Prosi też o wskazanie kierunku, a także zakresu projektowanych zmian w procedurze cywilnej.

Odpowiedź MS (aktualizacja 29 stycznia 2021 r.)

Przedstawiony wywód zawiera szereg ważkich argumentów, które zasługują na rozważenie. Podnoszone wątpliwości dotyczące zakresu postanowień oraz zarządzeń przewodniczącego, które mogą zostać poddane kontroli w drodze zażaleń poziomych, zostaną przeanalizowane w ramach prac nad projektem zmiany ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (UD156).

W przypadku ich podzielenia, odpowiednie regulacje znajdą się w rzeczonym projekcie, zaś zgłoszenie dalszych ewentualnych uwag ze strony Rzecznika Praw Obywatelskich będzie możliwe w ramach planowanych konsultacji publicznych oraz opiniowania. 
- odpisała wiceministra Anna Dalkowska.

IV.511.351.2020