Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Pandemiczne przepisy przygotowywano w pośpiechu, bez dostatecznej oceny ich zgodności z Konstytucją 
• Wady takiej legislacji potwierdzają Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Administracyjny – teraz trzeba wyeliminować jej skutki oraz  przygotować państwo na możliwe podobne wyzwania w przyszłości
• Wobec pogłębienia w pandemii problemów systemu ochrony zdrowia powinno dojść do debaty - ponad politycznymi podziałami – nad jego gruntowną reformą 
• Państwo w tym czasie nie sprostało też potrzebom przedsiębiorców, podatników i konsumentów. Niezbędne jest wyeliminowanie niepewności prawnej dzięki prawidłowej legislacji
• Odbudowa zaufania obywateli do organów stanowiących prawo to  jedno z kluczowych zadań władz publicznych

Rzecznik Praw Obywatelskich przygotował raport podsumowujący czas pandemii. Ukazał się on właśnie jako wydawnictwo BRPO (plik tekstowy w załączniku na dole strony). Jest adresowany nie tylko do odpowiednich organów władzy publicznej, ale również do opinii publicznej, mediów i organizacji społecznych. 

Obejmując funkcję RPO w lipcu 2021 r., Marcin Wiącek zapowiedział opracowanie takiego raportu. W związku z bezprecedensowym doświadczeniem walki z masowym zagrożeniem zdrowotnym, potrzebujemy analizy faktów i refleksji, co się stało oraz co trzeba ewentualnie zmienić, poprawić - zarówno w prawie, jak i w praktyce.

- Nasze opracowanie dotyczy w głównej mierze działań RPO – w związku ze skargami obywateli, doniesieniami medialnymi oraz badaniem spraw z urzędu – w trakcie pierwszych trzech fal pandemii - pisze Marcin Wiącek we wstępie. Obecnie przychodzi nam się mierzyć już z czwartą falą. Ale zasadnicze problemy w funkcjonowaniu państwa, legislacji, organizacji opieki zdrowotnej, działalności gospodarczej czy usług administracyjnych, nie zostały rozwiązane. Nie nastąpiła też oczekiwana zmiana, jeśli chodzi o niekiedy nieuporządkowany tryb reagowania na poszczególne zagrożenia i problemy, zwłaszcza nieskoordynowane działania na poziomie państwa i samorządów.

Sześćdziesięciostronicowy raport obejmuje pięć działów: 

Administracja 

•    ograniczenia wolności i praw jednostki wprowadzane rozporządzeniami Ministra Zdrowia i Rady Ministrów, 
•    kary administracyjne, 
•    kwarantanna,
•    unijne cyfrowe zaświadczenia COVID. 

Ochrona zdrowia

•    funkcjonowanie opieki covidowej,
•    funkcjonowanie opieki niecovidowej.
•    program szczepień przeciw COVID-19.

Przedsiębiorcy

•    ograniczenia i zakazy prowadzenia działalności gospodarczej,
•    wsparcie finansowe przedsiębiorców.

Prawo podatkowe

•    nieprecyzyjna legislacja podatkowa w dobie pandemii, 
•    zwiększanie uprawnień organów podatkowych,
•    problemy podatników.

Prawa konsumentów. 

Podsumowanie

Pandemia SARS-CoV-2 jest wydarzeniem bez precedensu w najnowszej historii, na które polskie państwo nie było przygotowane. O ile jednak można zrozumieć chaos panujący na jej początku, o tyle brak dostatecznej organizacji na wielu polach był widoczny przy każdej kolejnej fali pandemii. 

Błędy pandemicznej legislacji

Najlepszym przykładem takiego stanu rzeczy jest pandemiczna legislacja. Przepisy przygotowywane były w pośpiechu, bez dostatecznej oceny ich zgodności z Konstytucją RP. Wielokrotnie i w nadzwyczajnym tempie je nowelizowano, by wyeliminować liczne pomyłki, których powinno się było uniknąć przy prawidłowo poprowadzonym procesie legislacyjnym. 

Tego rodzaju uchybienia miały miejsce przy stosowaniu „zwykłego” reżimu stanowienia prawa. Obecnie, skoro opisane wady legislacji pandemicznej nie budzą już wątpliwości - potwierdzone orzecznictwem Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego - wyzwaniem staje się z jednej strony wyeliminowanie skutków jakie wywołały, a z drugiej, przygotowanie państwa na przyszłe, podobne wyzwania, których wykluczyć nie można. 

W pierwszym obszarze wydaje się nieodzowne jak najszybsze doprowadzenie przepisów ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz rozporządzeń wykonawczych do niej do standardów Konstytucji. 

Dopóki to nie nastąpi, niezbędne jest powstrzymanie się przez Inspekcję Sanitarną od stosowania – co już dzisiaj wiemy – niekonstytucyjnych regulacji dotyczących kar pieniężnych, odstąpienie od egzekucji już orzeczonych kar, a także niezwłoczny zwrot kar wyegzekwowanych także po to, by zminimalizować koszty przedłużających się postępowań administracyjnych i sądowoadministracyjnych. Podjęcie tych działań co do ukaranych, którzy nie odwołali się  od decyzji nakładających kary, może wymagać  nadzwyczajnych procedur przewidzianych Kodeksem postępowania administracyjnego lub nawet interwencji ustawodawcy. 

W drugim obszarze należy rozważyć zlikwidowanie funkcjonującego aktualnie dualizmu normatywnego, polegającego na funkcjonowaniu obok przewidzianego Konstytucją stanu klęski żywiołowej, stanów epidemicznych, wynikających wyłącznie z ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Formalna możliwość posłużenia się przepisami tej ostatniej ustawy wydaje się bowiem pierwotną przyczyną problemów legislacyjnych. 

Zapewnić potrzeby zdrowotne ludzi oraz prawa pacjentów

Czas pandemii jest okresem troski o zapewnienie  potrzeb zdrowotnych i prawa pacjentów. System ochrony zdrowia przechodzi jedną z najtrudniejszych prób ostatnich lat. Musi się mierzyć z wymaganiami związanymi z pandemią, które z czasem ewaluowały, m.in. zaopatrzeniem w sprzęt, środki ochrony osobistej. 

Ponadto okres pandemii jeszcze bardziej uwidocznił nierozwiązane dotychczas i nawarstwiające się problemy systemu ochrony zdrowia, m.in. kadrowe czy dostępność świadczeń. Świadczy to o niewystarczającym przygotowaniu systemu ochrony zdrowia na pogłębiającą się pandemię. 

Problemy ochrony zdrowia powinny być przyczynkiem do przeprowadzenia ponad politycznymi podziałami debaty na temat gruntownej reformy systemu ochrony zdrowia, w tym jej finansowania. Jednym z centralnych elementów powinna być kwestia zapewnienia odpowiedniej liczby kadry medycznej oraz godnego jej wynagradzania. 

Problemy te znane są powszechnie od wielu lat, jednak dotychczasową reakcją są wyłącznie działania punktowe, często zresztą spóźnione. 

Zwiększenie wydolności służby zdrowia tym bardziej powinna leżeć na sercu wszystkim decydentom, zważywszy na nie do końca jeszcze poznane długofalowe skutki zdrowotne wynikające zarówno z zachorowań na COVID-19, jak z paraliżu ochrony zdrowia w dobie pandemii w zakresie leczenia innych chorób. 

Zadbać o przedsiębiorców, podatników i konsumentów

Państwo nie sprostało także w odpowiednim stopniu potrzebom przedsiębiorców, podatników i konsumentów. Kluczowe dla takiej oceny są wszelkie wady procesu legislacyjnego, które znane jeszcze przed pandemią, ta ostatnia spotęgowała. Niezbędne jest wyeliminowanie niepewności prawnej poprzez stosowanie standardów prawidłowej legislacji. Odbudowa zaufania obywateli do organów stanowiących prawo w naszym kraju (a niedostatki tego zaufania są wyraźnie widoczne) jest jednym z kluczowych zadań władz publicznych.