Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatelkę skazano na 2 lata więzienia w zawieszeniu z obowiązkiem zapłaty 240 tys. zł firmie pokrzywdzonej  jej oszustwem 
• Niedawno sąd nakazał jej odbycie tej kary; uznał że uchylała się od obowiązku naprawienia tej szkody 
• Spółka przeniosła jednak prawa do  wierzytelności ciążącej na skazanej na inny podmiot – a sąd nie wziął tego pod uwagę 
• Tymczasem wobec dokonania przez pokrzywdzonego przestępstwem cesji roszczeń wynikających z orzeczonego na jego rzecz obowiązku naprawienia szkody, wykonanie takiego obowiązku staje się bezprzedmiotowe

Dlatego Rzecznik Praw Obywatelskich składa kasację na korzyść skazanej. Wnosi, aby SN wstrzymał wykonanie zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego oraz uchylił je oraz umorzył postępowanie wykonawcze.

Historia sprawy 

W 2015 r. Sąd Okręgowy skazał kobietę na karę 2 lat pozbawienia wolności w zawieszeniu na lat 5 za oszustwo co do mienia znacznej wartości wobec spółki prowadzącej działalność gospodarczą. 

Ponadto sąd zobowiązał ją do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem przez zapłatę pokrzywdzonej spółce 240 tys. zł. Wyrok uprawomocnił się. W 2020 r. Sąd Rejonowy zarządził wykonanie kary pozbawienia wolności wobec skazanej. Podstawą tego było jej uchylanie się od obowiązku naprawienia szkody. 

Skazana zaskarżyła tę decyzję, zarzucając jej naruszenie prawa materialnego. Wskazała, że w 2016 r. pokrzywdzona spółka dokonała cesji wierzytelności na rzecz obecnego wierzyciela. Brak realizacji obowiązku naprawienia szkody wobec cesjonariusza nie może być uznany za niewykonanie obowiązku naprawienia szkody w rozumieniu art. 75 § 2 Kodeksu karnego. Nie może zatem być powodem zarządzenia warunkowo zawieszonej kary - argumentowała. 

Wskazała ponadto, że nie uchyla się od tego obowiązku - pokrzywdzona spółka została zlikwidowana, a skazana pozostaje w kontakcie z obecnym wierzycielem, z którym zawarła porozumienie co do spłaty zadłużenia.

Sąd Okręgowy utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie. W uzasadnieniu wskazał, że nie podważają go argumenty odwołania. Cesja wierzytelności nie ma bowiem znaczenia z punktu widzenia prawa karnego, tak jak i likwidacja wierzyciela. Dodano, że wobec skazanej zapadły w okresie próby dwa nowe wyroki skazujące, przez co uznać należy, że „rażąco naruszyła porządek prawny”.

Wniosek kasacji

RPO zarzucił decyzji Sądu Okręgowego rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego, tj. art. 433 § 2 k.p.k., poprzez przeprowadzenie wadliwej kontroli odwoławczej i nienależyte rozpoznanie podniesionego przez skazaną w zażaleniu zarzutu naruszenia prawa materialnego, tj. art. 75 § 2 k.k, z powodu niewykonania przez skazaną obowiązku naprawienia szkody nałożonego na podstawie art. 46 § 1 k.k. - mimo, że pokrzywdzony dokonał cesji wierzytelności wynikającej z przestępstwa popełnionego na jego szkodę na rzecz innego podmiotu.

Argumenty RPO

Analiza danych z akt sprawy nie pozostawia wątpliwości, że na podstawie umowy przelewu wierzytelności między spółką a cesjonariuszem doszło do przeniesienia praw do  wierzytelności ciążącej na skazanej  z tytułu obowiązku naprawienia szkody. Okoliczności tej sąd II instancji nie nadał właściwego znaczenia, choć miała kardynalne znaczenie dla rozstrzygnięcia.

Obowiązek naprawienia szkody jest środkiem karnym przy którego zastosowaniu wchodzą w grę przepisy prawa cywilnego. Nie ulega zaś wątpliwości, że roszczenia odszkodowawcze, jako prawa majątkowe, mogą być przedmiotem cesji.

Ugruntowany jest pogląd Sądu Najwyższego, zgodnie z którym w sytuacji dokonania przez pokrzywdzonego cesji roszczeń wynikających z orzeczonego na jego rzecz obowiązku naprawienia szkody, wykonanie takiego obowiązku staje się bezprzedmiotowe. Brak jego realizacji względem podmiotu trzeciego, który nabył w drodze cesji daną wierzytelność, nie może być uznany za niewykonanie obowiązku w rozumieniu art. 75 § 2 k.k. Fakt ten nie rozstrzyga o cywilnoprawnych konsekwencjach orzeczenia o obowiązku naprawienia szkody, które zachowuje charakter prawomocnego rozstrzygnięcia o roszczeniach wynikających z przestępstwa.

Nie było zatem podstawy do uznania przez sąd, że niewykonanie przez skazaną obowiązku naprawienia szkody stanowiło okoliczność uzasadniającą zarządzenie wykonania kary. Tym samym doszło do rażącej obrazy przepisu prawa karnego materialnego, co sąd powinien był dostrzec. 

Podstawą dodatkową utrzymania orzeczenia sądu I instancji nie mogła być dwukrotna karalność skazanej już po wyroku z 2015 r. Okoliczność ta nie była przedmiotem analizy Sądu Rejonowego. Argument ten podniesiono  dopiero na etapie postępowania odwoławczego. A kontrolę Sądu Okręgowego zainicjowano jedynie zażaleniem skazanej. Uzasadniając swe rozstrzygnięcie sąd II instancji wskazał na okoliczności faktyczne negatywne dla skazanej, nie respektując tym samym zakresu procedowania sądu I instancji, zarzutów skazanej, a przede wszystkim kierunku zaskarżenia postanowienia - na korzyść skarżącej.

Ponadto w styczniu 2019 r.  Sąd Rejonowy orzekł o niezarządzaniu wykonania kary pozbawienia wolności wobec skazanej wobec podwójnej karalności w okresie próby. Sąd uzasadnił to szczególnymi względami:  skazana swych czynów dopuściła się od 2010 r. do 2016 r., po tym czasie nie wchodziła już w konflikt z prawem, prowadziła ustabilizowane życie. Widząc znacząca poprawę w zachowaniu skazanej, sąd  nie uznał za celowe zarządzenie wówczas wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności. A postanowienie to uprawomocniło się bez zaskarżenia. 

Uzasadniając wniosek o wstrzymanie wykonania postanowienia Sądu Okręgowego, RPO wskazuje że odbywanie kary pozbawienia wolności spowoduje nieodwracalne dla skazanej następstwa w postaci wykonywania kary, której w zaistniałej sytuacji procesowej nie powinna odbywać.

Zasadne jest sformułowanie wniosku o umorzenie postępowania wykonawczego. W przypadku uwzględnienia przez SN tej kasacji nie będzie możliwe zarządzenie wykonania kary dwóch lat pozbawienia wolności warunkowo zawieszonej na okres próby pięciu lat. Termin z art. 75 § 4 k.k., obejmujący okres próby oraz dalsze sześć miesięcy po jej zakończeniu, upłynął bowiem w październiku 2020 r. – podsumowuje kasację zastępca RPO Stanisław Trociuk.     

II.510.293.2021