Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu Trybunału Konstytucyjnego ze skargi konstytucyjnej, dotyczącej zasad przyznawania  świadczenia pielęgnacyjnego (sygn. akt SK 66/24)
• Skarga konstytucyjna dotyczy dostępu do świadczenia pielęgnacyjnego osób zobowiązanych do alimentacji innych niż małżonek względem osoby z niepełnosprawnością pozostającej w małżeństwie w sytuacji, gdy współmałżonek nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności
• AKTUALIZACJA 29.11.2024:  W stanowisku dla TK RPO przedstawia argumenty na rzecz uznania, że zaskarżony, a już nie obowiązujący, artykuł ustawy o świadczeniach rodzinnych jest niezgodny z art. 71 ust. 1 zd. 2 Konstytucji RP - w zakresie, w jakim za jedyną przesłankę uprawniającą do świadczenia pielęgnacyjnego przez osoby inne niż współmałżonek, przy sprawowaniu opieki nad osobą z niepełnosprawnością w związku małżeńskim, uznaje legitymowanie się orzeczeniem z znacznym stopniu niepełnosprawności przez współmałżonka osoby wymagającej opieki (szczegóły w załączniku). 

Przystępując do postępowania, Marcin Wiącek wniósł o stwierdzenie, że:

• art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 390 ze zm., dalej: ustawa lub u.ś.r.) w brzmieniu obowiązującym do czasu jego uchylenia przez art. 43 pkt 4 lit. e ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 1429) w zakresie, w jakim za jedyną przesłankę uprawniającą do świadczenia pielęgnacyjnego przez osoby wskazane w art. 17 ust. 1 pkt 4, inne niż współmałżonek, w sytuacji sprawowania opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim, uznaje legitymowanie się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności przez współmałżonka osoby wymagającej opieki, jest niezgodny z art. 69, art. 18 i art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP.

Stan faktyczny 

Skarżący wniósł o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia  w związku z opieką nad ojcem z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (nie da się ustalić, kiedy powstała niepełnosprawność). Małżonka ojca pobiera zaś świadczenie pielęgnacyjne w związku z opieką nad bratem skarżącego. 

Prezydent Miasta odmówił, wskazując że małżonka ojca skarżącego nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, co powoduje, iż skarżący nie spełnia warunku z  art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. Decyzję utrzymało Samorządowe Kolegium Odwoławcze. Wskazało, że mimo szczególnie trudnej sytuacji w rodzinie, skarżący   będzie mógł skutecznie ubiegać się o świadczenie dopiero z chwilą ewentualnego uzyskania przez żonę ojca orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności. 

WSA oddalił skargę na tę decyzję SKO. Wskazał, iż art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeśli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Dodano, ze skarżący ma rodzeństwo, które pracuje, wobec czego  powinien on swoje roszczenia finansowe kierować przede wszystkim do osób zobowiązanych prawnie do opieki i do alimentacji. Nie ma podstaw, by pomoc w opiece była finansowana ze środków publicznych, skoro są ustalone osoby zobowiązane do pomocy. NSA oddalił  skargę kasacyjną skarżącego.

Stanowisko RPO 

Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego mogłoby skarżącemu, przy spełnieniu innych warunków ustawowych, przysługiwać wyłącznie, gdyby małżonka ojca legitymowała się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Zasadniczo należy podzielić wskazywaną w skardze konstytucyjnej ocenę, że przepisy u.ś.r. dotyczące dostępu do świadczenia pielęgnacyjnego syna - który zrezygnował z zatrudnienia z uwagi na konieczność zapewnienia opieki ojcu pozostającemu w małżeństwie legitymującemu się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, a jego małżonka nie dysponuje orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności - naruszają normy konstytucyjne.

Wymaga jednak sprecyzowania, że będący przedmiotem skargi konstytucyjnej zarzut dotyczy naruszenia art. 69, art. 18 i art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji przez art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. w brzmieniu obowiązującym do czasu jego uchylenia w zakresie, w jakim za jedyną przesłankę uprawniającą do świadczenia pielęgnacyjnego przez osoby wskazane w art. 17 ust. 1 pkt 4, inne niż współmałżonek, w sytuacji sprawowania opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim, uznaje legitymowanie się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności przez współmałżonka osoby wymagającej opieki. 

Kwestionowana skargą konstytucyjną norma art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. obowiązywała do 31 grudnia 2023 r. Od 1 stycznia 2024 r. utraciła moc obowiązującą na skutek zmiany art. 17 ust. 5 u.ś.r. przez art. 43 pkt 4 lit. e ustawy z 7 lipca 2023 r. Aktualnie uprawnieniem do świadczenia pielęgnacyjnego dysponują wyłącznie osoby wskazane w art. 17 ust. 1 u.ś.r., jeżeli sprawują opiekę nad osobą w wieku do ukończenia 18. roku życia.

Wydanie orzeczenia TK odnośnie aktu normatywnego, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał, jest w opinii RPO konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw skarżącego.

III.7064.398.2024