Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele - osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej - skarżą się, że w postępowaniu upadłościowym muszą składać wszystkie pisma wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego Krajowy Rejestr Zadłużonych
• Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do w tej sprawie do Ministerstwa Sprawiedliwości 
• Resort odpisał, że przy najbliższej nowelizacji prawa upadłościowego zaproponuje nowe rozwiązania lub zmianę obecnych regulacji - tak aby jasno była określona kwestia uprawnień dłużnika do składania pism w formie papierowej na etapie przed i po ogłoszeniu upadłości
• AKTUALIZACJA 21.11.2024:  W MS trwają prace nad zmianą prawa upadłościowego. RPO prosi Ministra o wskazanie, czy problem został dostrzeżony w ramach prac resortu oraz czy rozważano uregulowanie tej kwestii przy nowelizacji prawa upadłościowego.  

W związku ze skargami obywateli Rzecznik wystąpił do Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie postępowania upadłościowego. Chodzi o problemy upadłych – osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej w toku postępowania upadłościowego i konieczności składania wszystkich pism i wniosków wyłącznie poprzez system teleinformatyczny – Krajowy Rejestr Zadłużonych. 

Odpowiedź Ministerstwa Sprawiedliwości

Departament Prawa Gospodarczego dokonał analizy obowiązujących przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1520, dalej jako: „p.u.”) pod kątem kierunku działań w zakresie sygnalizowanego problemu dotyczącego udziału osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej w postępowaniu upadłościowym, prowadzonym w systemie teleinformatycznym.

W dniu 1 grudnia 2021 r. weszła w życie ustawa z dnia 6 grudnia 2018 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych (tj. Dz. U. z 2021 r, poz. 1909) będąca wyrazem dostosowania polskiego systemu prawnego do rozporządzenia Nr 2015/848 Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego. Powyższa ustawa zmieniła treść art. 216a p.u. Od dnia 1 grudnia 2021 r. składanie pism lub dokumentów do spraw upadłościowych może nastąpić wyłącznie w wersji elektronicznej. 

Przepis art. 216 aa ust. 1 p.u. wprowadził wyjątek od tej zasady wobec wierzycieli, którym przysługują należności ze stosunku pracy, z wyjątkiem roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem dłużnika, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę. Wskazani powyżej wierzyciele mogą wnosić pisma procesowe oraz dokumenty z pominięciem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe. 

Poza tymi osobami prawo upadłościowe przewiduje również wyjątek dla dłużników w postępowaniu upadłościowym wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności.

Zgodnie z art. 491[2] ust. 3 p.u. wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik z uwzględnieniem przepisów art. 8 i art. 9. Do wniosku o ogłoszenie upadłości i innych pism procesowych oraz dokumentów składanych przez dłużnika stosuje się odpowiednio przepis art. 216aa p.u. W przypadku, o którym mowa w art. 216aa ust. 1 p.u., wniosek o ogłoszenie upadłości składa się na formularzu.

Ministerstwo zwróciło uwagę, że w literaturze prawniczej pojawiły się głosy, że wyłączenie od  obligatoryjnego wnoszenia pism procesowych i dokumentów za pośrednictwem systemu teleinformatycznego przysługuje dłużnikowi tylko w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości, co oznaczałoby że po ogłoszeniu upadłości upadły nie mógłby korzystać z prawa do złożenia pisma w formie papierowej.

Zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości taka interpretacja nie jest właściwa i na podstawie obecnie obowiązujących regulacji nie powinno ulegać wątpliwości, że dłużnik, w postępowaniu upadłościowym dla osób nieprowadzących działalności gospodarczej, powinien móc skorzystać z wyłączenia o którym mowa w art. 491[2] ust. 3 p.u. tak przed jak i po ogłoszeniu upadłości. Wykładnia systemowa jak i celowościowa powinna prowadzić do wniosku, że dłużnik w postępowaniu upadłościowym osób nieprowadzących działalności gospodarczej nie powinien być traktowany odmiennie, w zakresie możliwości skorzystania z wyłączenia z art. 216aa p.u., na etapie postępowania w  przedmiocie ogłoszenia upadłości jak i po ogłoszeniu upadłości.

Utylitarne argumenty wskazujące na szybsze prowadzenie czynności w postępowaniu w którym wszyscy korzystają ze składania pism w systemie teleinformatycznym oraz możliwość korzystania z pomocy prawnej lub pomocy najbliższych nie powinny prowadzić do przyjmowania wykładni ograniczającej możliwość złożenia przez dłużnika pisma w papierowej formie. Sądy są przecież przygotowane do obsługi pism papierowych, a korzystanie z tej opcji, jak należy założyć, pozostaje wyjątkiem. Podstawowym uzasadnieniem dla prowadzenia postępowania w systemie teleinformatycznym jest wygoda korzystania z tej możliwości, co w naturalny sposób ogranicza stosowanie form papierowych, ale z drugiej strony ustawodawca, zachowując wyjątki, miał na celu ochronę przed faktycznym ograniczeniem prawa do sądu dla tych osób które nie korzystają z rozwiązań cyfrowych. Nie sposób założyć, że ogłoszenie upadłości miałoby stanowić cezurę rozgraniczającą stan wykluczenia cyfrowego od stanu, w którym stan wykluczenia wygasa.

Ministerstwo wskazało także, że przy najbliższej nowelizacji prawa upadłościowego zaproponuje nowe rozwiązania lub zmianę obecnych regulacji tak, aby kwestia uprawnień dłużnika do składania pism w formie papierowej na etapie przed i po ogłoszeniu upadłości była jasno określona. Preferowany kierunek dookreślenia przedmiotowej regulacji został wyrażony w sposobie rozumienia obecnie obowiązujących przepisów.

Poinformowano także, że do Ministerstwa Sprawiedliwości nie wpływały skargi od uczestników postępowań upadłościowych dotyczące stosowania art. 491[2] ust. 3 p.u., co, jak można założyć, świadczy o rozwiązywaniu trudności w stosowaniu omawianej regulacji w postępowaniu upadłościowym prowadzonym w systemie teleinformatycznym przez inne dostępne sposoby, np. wsparcie prowadzącego postępowanie doradcę restrukturyzacyjnego lub wyznaczenie pełnomocnika.

Kolejne pismo do MS 

Problem wciąż pozostaje aktualny. Do Biura RPO wpływają skargi konsumentów, dotyczące niemożności wnoszenia pism do sądu upadłościowego z wyłączeniem systemu KRZ. Wynika z nich, że wytyczne Ministerstwa Sprawiedliwości nie stanowią źródła prawa i wykładnia prezentowana przez resort sprawiedliwości nie obliguje sądów do jej podzielenia.

Z otrzymanych ostatnio informacji z MS wynika, że pozostają w toku prace nad zmianą prawa upadłościowego.

Dlatego RPO prosi  Ministra o wskazanie, czy problem został dostrzeżony w ramach prac resortu oraz czy rozważano uregulowanie tej kwestii przy nowelizacji prawa upadłościowego. W przypadku odpowiedzi negatywnej, zwracam się z prośbą o wskazanie, w jakim terminie mogłoby dojść do doprecyzowania wskazanych uregulowań. 

 V.510.175.2022