Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Od 3 lipca 2023 r. lekarzy obowiązują limity na wystawianie e-recept
• Może to ograniczać prawo pacjentów do świadczeń zdrowotnych
• RPO prosił wtedy resort zdrowia o stanowisko i podstawę wprowadzenia limitów
• AKTUALIZACJA: Wprowadzenie dziennego limitu przyjętych pacjentów oraz wystawianych recept nierefundowanych miało i ma charakter techniczny - odpowiada MZ, podając podstawy tej decyzji
• AKTUALIZACJA2:  We wskazanych przez resort regulacjach nie ma powszechnie obowiązującego przepisu stanowiącego podstawę prawną limitów w wystawianiu e-recept - pisał Marcin Wiącek do MZ
• AKTUALIZACJA3: MZ wskazuje na konieczność wyeliminowania działań, które z jednej strony rzutują na bezpieczeństwo pacjentów, a z drugiej wpływają negatywnie na postrzeganie wizerunku lekarzy i pielęgniarek, a tym samym systemu ochrony zdrowia. Wprowadzenie limitu recept to zgodne z prawem działanie (oparte także na wskazanych w poprzednim piśmie podstawach prawnych), które pozwala zakończyć handel receptami.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęła informacja o wprowadzeniu przez Centrum e-Zdrowia limitów na wystawianie e-recept przez lekarzy.

Jak wynika z tych informacji, obostrzenia funkcjonują od 3 lipca i polegają na ingerencji w prawo wykonywania zawodu przez lekarzy. Wprowadzają bowiem zakaz wystawiania przez lekarzy więcej niż 300 recept w ciągu dziesięciu godzin pracy. Może to prowadzić do ograniczenia praw pacjentów do świadczeń zdrowotnych. 

W przestrzeni publicznej formułowane są obawy co do hipotetycznej sytuacji, gdy do poradni zgłosi się więcej niż 300 pacjentów potrzebujących leków na receptę. 

Projekt rozporządzenia w tej sprawie nie został opublikowany.

Dyrektor Zespołu Zespół Prawa Administracyjnego i Gospodarczego BRPO Piotr Mierzejewski prosi dyrektora Departamentu Lecznictwa MZ Michała Dzięgielewskiego o stanowisko, zwłaszcza  o wskazanie podstawy prawnej limitów wprowadzonych na wystawianie e-recept przez lekarzy.

Odpowiedź Piotra Węcławika, dyrektora Departamentu Innowacji MZ

Przede wszystkim należy wskazać, że możliwość wystawiania recept w sposób zdalny jest ogromnym osiągnięciem krajowych projektów cyfryzacji i ułatwieniem dostępności do świadczeń, a więc działaniem nastawionym na rozwiązywanie największych problemów systemu ochrony zdrowia. Wobec tego, że od dłuższego czasu Ministerstwo Zdrowia analizuje rynek wystawiania e-recept w sposób automatyczny i udało się zidentyfikować 10 lekarzy, którzy w ciągu roku wystawili od 100 tys. do 400 tys. e-recept, konieczne jest zdecydowane wyeliminowanie nadużyć bez zaprzeczenia pozytywnych efektów transformacji cyfrowej. Mając na uwadze bezpieczeństwo zdrowotne Polaków zdecydowano o wprowadzeniu ograniczeń w wystawianiu e-recept.

Bazując na analizach Centrum e-Zdrowia, przede wszystkim po analizie czasu niezbędnego do przeprowadzenia konsultacji medycznej i realnych możliwości wystawiania recept przez personel medyczny, Ministerstwo Zdrowia ustaliło limity wystawiania e-recept. W ostatnich dniach podjęto decyzję, by limit nie dotyczył recept na leki refundowane.

Wprowadzenie dziennego limitu przyjętych pacjentów oraz wystawianych recept nierefundowanych, miało i ma charakter techniczny. Minister Zdrowia, wdrażając powyższe ograniczenia działał na podstawie § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Zdrowia (Dz. U. z 2021 r. poz.932), art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia (Dz. U. z 2022 r. poz. 1555, z późn. zm.) oraz § 2 pkt 3 Statutu Centrum e-Zdrowie stanowiącego załącznik Nr 1 do Zarządzenia Ministra Zdrowia z dnia 4 czerwca 2020 r. w sprawie Centrum e-Zdrowia (Dz. Urz. Min. Zdr. poz. 42, z późn. zm.) w zw. z art. 11 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2561, z późn. zm.) oraz art. 44 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1270, z późn. zm.).

Wdrożone rozwiązanie pozwala wyeliminować handel receptami, przywrócić poczucie bezpieczeństwa pacjentów, jak również zapobiegać potencjalnemu popełnianiu czynów penalizowanych z użyciem narzędzia administrowanego przez Centrum e-Zdrowia.

Wprowadzone limity wg analiz Centrum e-Zdrowia nie sparaliżowały pracy podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) i nie ograniczyły lekarzom mającym bezpośredni kontakt z pacjentem możliwości przepisania recept. Limity zablokowały natomiast możliwość wystawiania recept przez podmioty handlujące receptami, których jedynym celem jest zysk finansowy.

Zadaniem Ministra Zdrowia jest wyeliminowanie działań rzutujących na bezpieczeństwo pacjentów, jak również wpływających negatywnie na postrzeganie wizerunku lekarzy i pielęgniarek, a tym samym systemu ochrony zdrowia.

Ministerstwo Zdrowia na bieżąco prowadzi monitoring w zakresie wprowadzonych limitów. W przypadku konieczności zmiany poziomu limitów, aktualizacja zostanie wprowadzona niezwłocznie.

Kolejne pismo RPO

Marcin Wiącek pisze do ministra Adama Niedzielskiego, że w odpowiedzi Departamentu Innowacji MZ wskazano, iż wprowadzenie dziennego limitu przyjętych pacjentów oraz wystawianych recept nierefundowanych miało i ma charakter techniczny. Dodano, że wdrażając te ograniczenia, Minister Zdrowia działał na podstawie § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Zdrowia,  art. 7 ust. 2 ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia oraz § 2 pkt 3 Statutu Centrum e-Zdrowie w związku z art. 11 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz art. 44 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.

Niewątpliwie mając na uwadze powyższe przepisy, Minister Zdrowia uczestniczy w ustalaniu polityki państwa w zakresie ochrony zdrowia. We wskazanych regulacjach prawnych nie ma jednak powszechnie obowiązującego przepisu stanowiącego podstawę prawną wprowadzonych przez Centrum e-Zdrowia limitów w wystawianiu e-recept przez lekarzy.

Przepisy te nie przyznają również Ministrowi Zdrowia kompetencji do wprowadzania tego typu ograniczeń. Natomiast przepisy Statutu Centrum e-Zdrowie są regulacjami wewnętrznymi i zgodnie z art. 93 ust. 2 Konstytucji RP i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.

Należy podkreślić, że zgodnie z art. 87 ust. 1 Konstytucji źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Konstytucyjny system źródeł prawa opiera się na podziale źródeł prawa na źródła prawa powszechnie obowiązującego (art. 87 Konstytucji) i źródła prawa wewnętrznego (art. 93 Konstytucji). Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 28 czerwca 2000 r., sygn. K 25/99, wykluczył istnienie jakiejś trzeciej, pośredniej kategorii źródeł prawa. Konstytucyjna regulacja źródeł prawa powszechnie obowiązującego przybrała charakter zamkniętego wyliczenia powszechnie obowiązujących aktów normatywnych i podmiotów uprawnionych do ich stanowienia.

Jednocześnie RPO otrzymuje sygnały od środowiska lekarskiego, że wprowadzone zmiany polegają na ingerencji w prawo wykonywania zawodu przez lekarzy, a w konsekwencji mogą prowadzić do ograniczenia praw pacjentów do świadczeń opieki zdrowotnej.

Stosownie do art. 68 ust. 2 Konstytucji warunki i zakres udzielania świadczeń zdrowotnych obywatelom określa ustawa, a nie innego typu akt prawny. Ponadto,  zgodnie z art. 31 ust. 3 Konstytucji, wszelkie ograniczenia wolności i praw konstytucyjnych mogą być przyjmowane tylko w formie ustawy.

Marcin Wiącek prosi Ministra o ustosunkowanie się do tych wątpliwości. Rzecznik nie kwestionuje, że z uwagi na określone okoliczności może zachodzić potrzeba ograniczeń w zakresie upoważnienia lekarzy do wystawiania recept. Tego typu ograniczenia powinny jednak być wolne od wątpliwości co do podstawy prawnej.

Odpowiedź Macieja Miłkowskiego, podsekretarza stanu w MZ

W pierwszej kolejności podnieść należy, że celem wdrożonego rozwiązania jest skuteczne wyeliminowanie wystawiania recept w ramach tzw. „receptomatów”. Skalę problemu, który powstał wobec nieprawidłowego wykorzystywania transformacji cyfrowej systemu ochrony zdrowia przez część środowiska lekarskiego ujawniła analiza ilości wystawianych e-recept, w trakcie której stwierdzono przypadki wystawiania od 100 do 400 tysięcy recept rocznie przez jednego lekarza. Wprowadzenie limitu w wystawianiu recept zablokowało zatem możliwość wystawiania recept tym podmiotom, które wykorzystują rozwiązania cyfrowe w systemie ochrony zdrowia wyłącznie dla zysku finansowego. Minister Zdrowia, mając na uwadze bezpieczeństwo pacjentów, jak również prawa pacjentów, w szczególności prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, powziął kroki mające na celu wyeliminowanie stwierdzonych nadużyć. Nie ma prawnych przeciwskazań, aby zastosować mechanizm zwiększający bezpieczeństwo zdrowotne Polaków.

Odnosząc się do wskazywanych w piśmie Pana Rzecznika sygnałów ze środowiska lekarskiego, że wprowadzone zmiany polegają na ingerencji w prawo wykonywania zawodu przez lekarzy należy wspomnieć, że z problemem lekarzy pracujących dla „receptomatów”, którzy nadużywają prawa i nie przestrzegają Kodeksu Etyki Lekarskiej, od miesięcy boryka się również Naczelna Izba Lekarska.

Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej apelem z dnia 7 lipca 2023 r. zwróciło się do lekarzy i lekarzy dentystów o wystawianie recept z zachowaniem standardów właściwej opieki nad pacjentem i zasad określonych w Kodeksie Etyki Lekarskiej. W apelu przede wszystkim wskazano, że wystawienie recepty pacjentowi korzystającemu z teleporady powinno odpowiadać wszelkim standardom wymaganym od świadczenia zdrowotnego, a lekarz wystawiający receptę podlega zasadom określonym w Kodeksie Etyki Lekarskiej. Prezydium NRL przypomniało również, że Komisja Etyki Lekarskiej Naczelnej Rady Lekarskiej w stanowisku z dnia 12 lutego 2023 r. w sprawie zjawiska komercyjnego wystawiania recept i zwolnień oniine krytycznie oceniła oferowane w Internecie usługi odpłatnego wystawiania recept i zwolnień w sytuacjach, kiedy wystarczającym do otrzymania recepty jest wypełnienie krótkiej ankiety niespełniającej kryterium badania podmiotowego i sugerującej pacjentowi objawy, pacjent nie ma jakiegokolwiek kontaktu z lekarzem, finalizacja usługi następuje w niezwykle krótkim czasie, a pacjent nie był wcześniej badany i leczony przez lekarza wystawiającego receptę.

Także w udostępnionym 24 lipca br. apelu „Nie podejmujcie pracy w receptomatach”, NRL wskazało, że „Praca lekarza dla „receptomatów" jest szkodliwa przede wszystkim dla pacjentów. To nieodpowiedzialność napędzana chęcią szybkiego zarobku, która sprowadza na nasze środowisko krytykę i może powodować brak zaufania. Nie ma tolerancji dla takich zachowań, dlatego organy odpowiedzialności zawodowej już działają w tych sprawach’. W tymże apelu podniesiono, że „ Teleporada stanowi uznany na świecie sposób sprawowania opieki nad pacjentem i może być traktowana jako jeden ze standardów postępowania medycznego pod warunkiem podejmowania działań lekarskich z należytą starannością. Elementem porady lekarskiej jest, w zależności od stanu zdrowia pacjenta, także wystawienie recepty. Samorząd lekarski dostrzega jednak różnice między możliwością udzielania przez lekarzy świadczeń zdrowotnych w formie teleporady, a współpracą z firmami, które oferują za pośrednictwem sieci internet usługi polegające na wystawieniu recept zgodnych z zamówieniem pacjenta (tzw. receptomatów)."

Wobec powyższego, ponownie należy wskazać na konieczność wyeliminowania działań, które z jednej strony rzutują na bezpieczeństwo pacjentów, a z drugiej wpływają negatywnie na postrzeganie wizerunku lekarzy i pielęgniarek, a tym samym systemu ochrony zdrowia. Wprowadzenie limitu recept to zgodne z prawem działanie (oparte także na wskazanych w poprzednim piśmie podstawach prawnych), które pozwala zakończyć handel receptami.

Jednocześnie wskazuję, że prowadzony jest monitoring w zakresie wprowadzonych limitów i w razie potrzeby zmiany poziomu limitów, niezwłocznie zostanie wprowadzona stosowna aktualizacja.

V.7013.59.2023