Biuletyn Informacji Publicznej RPO

IX.517.615.2024

Wystąpienie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie zasad stosowania monitoringu na terenie jednostek penitencjarnych.

W art. 73a k.k.w. zezwolono na monitorowanie zakładów karnych przez wewnętrzny system urządzeń rejestrujących obraz lub dźwięk, w tym przez system telewizji przemysłowej, oraz na objęcie stałą obserwacją zachowania skazanego. Decyzję w zakresie stosowania monitoringu w określonych miejscach i pomieszczeniach, mając na celu zapewnienie porządku i bezpieczeństwa w zakładzie karnym, podejmuje dyrektor jednostki penitencjarnej. Z przytoczonych przepisów należy również wywieść podstawę prawną do wydawania przez dyrektorów zakładów karnych decyzji o objęciu stałą obserwacją zachowania osadzonego. Wyniki postępowań wyjaśniających prowadzonych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w związku ze skargami osób pozbawionych wolności pokazują natomiast, że w wielu jednostkach penitencjarnych decyzje, o których mowa, nie są wydawane. Służba Więzienna w korespondencji z Rzecznikiem wskazywała niejednokrotnie, że obecnie obowiązujące przepisy nie nakładają na administrację zakładów karnych i aresztów śledczych obowiązku sporządzania decyzji w przedmiocie zakwaterowania w celi monitorowanej. Ich zdaniem wynika to z faktu, że jednostki organizacyjne Służby Więziennej objęte są w całości wewnętrznym systemem monitoringu telewizji przemysłowej, na podstawie art. 73a k.k.w.

RPO nie podziela takiego stanowiska. Monitoring głęboko wkracza w fundamentalne prawo człowieka – prawo do prywatności, które gwarantowane jest przez Konstytucję, a także m.in. Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i Kartę Praw Podstawowych UE. Prawo to jest ściśle związane z poszanowaniem godności człowieka, wobec czego zasadą w stosunkach pomiędzy władzą publiczną a jednostką powinno być jego poszanowanie. Odstępstwa od tej reguły są dopuszczalne jedynie wtedy, gdy spełniają wymogi określone w art. 31 ust. 3 Konstytucji, a więc są ustanowione w ustawie oraz konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.

Mając na uwadze wskazane powyżej przesłanki, decyzja o zastosowaniu monitoringu wobec osadzonego powinna każdorazowo być wynikiem zindywidualizowanej oceny, uwzględniającej kryterium konieczności zastosowania tego środka. Stałą obserwacją należy obejmować wyłącznie tych osadzonych, wobec których zachodzi uzasadnione podejrzenie, że zagrażają porządkowi i bezpieczeństwu zakładu karnego, jak również własnemu bezpieczeństwu i zdrowiu.

Należy również podnieść, że przebywanie w celi, w której zachowanie osadzonego jest stale kontrolowane, pomimo że nie należy on do kategorii osadzonych, wobec których ustawodawca przewidział obligatoryjną potrzebę monitoringu (tzw. niebezpiecznych), stanowi dodatkową dolegliwość. Z powyższych powodów decyzja o stałej obserwacji osadzonego podlega kontroli sądowej, a także kontroli sędziego penitencjarnego oraz kontroli Dyrektora Generalnego i dyrektora okręgowego Służby Więziennej.

Aby ta kontrola była faktycznie możliwa, decyzja powinna być sporządzona na piśmie i zawierać podstawę prawną jej wydania, argumentację na rzecz zasadności zastosowania monitoringu w danej sytuacji faktycznej – w odróżnieniu od przywoływania wyłącznie sformułowania zaczerpniętego z przepisu będącego podstawą objęcia monitoringiem – a także określać czas stosowania stałej obserwacji. Niezbędnym elementem decyzji jest również pouczenie osadzonego o przysługującym mu prawie, terminie i sposobie wniesienia skargi do sądu penitencjarnego. Tylko decyzja sporządzona na piśmie pozwala organowi, do którego skierowana jest skarga, w pełni skontrolować jej zgodność z prawem.

W myśl art. 7 § 3 k.k.w. decyzję ogłasza się lub doręcza skazanemu. Praktyka wydawania osadzonym kopii powyższych decyzji była wypracowana przez Służbę Więzienną wiele lat temu i jest wyrazem podmiotowego traktowania osób pozbawionych wolności. Niestety, są jednostki penitencjarne, w których odstąpiono od tej praktyki.

Mając powyższe na uwadze, Rzecznik zwrócił się do Dyrektora z prośbą o podjęcie działań, które zobligują dyrektorów jednostek penitencjarnych do wydawania na piśmie decyzji o monitorowaniu zachowania osadzonego oraz doręczania jej kopii osobie monitorowanej, tym samym zapewniając poszanowanie praw osób pozbawionych wolności i tworząc należyte mechanizmy gwarancyjne.