Biuletyn Informacji Publicznej RPO

IX.517.36.2020

Wystąpienie do Ministra Zdrowia w sprawie stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec osób umieszczonych w zamkniętych zakładach psychiatrycznych.

W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje kwestia stosowania nieuregulowanych w przepisach prawa, niestandardowych form opieki wobec pensjonariuszy domów pomocy społecznej, placówek całodobowej opieki oraz zakładów opieki zdrowotnej. Metody te formalnie nie są przymusem bezpośrednim i jako takie nie zostały uregulowane w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego (dalej ustawa). Faktycznie ograniczają jednak wolność osób poddanych ich działaniu.

Analogiczną sprawa dotyczy stosowania praktyk, jak wskazane wyżej, wobec osób umieszczonych, na podstawie orzeczenia sądu o zastosowaniu środka zabezpieczającego, w zamkniętych zakładach psychiatrycznych. Podjęte w Biurze RPO działania doprowadziły bowiem do ustalenia, że w pięciu oddziałach psychiatrii sądowej o wzmocnionym zabezpieczeniu , w celu zapobieżenia ucieczce pacjenta, stosowane są środki, których nie przewiduje ustawa. Mianowicie, podczas przemieszczania się pacjentów tych oddziałów, w celu udzielenia im świadczeń medycznych poza oddziałem detencyjnym, lecz w ramach kompleksu szpitalnego, stosuje się m.in.: kaftan bezpieczeństwa, pas okołobiodrowy, pasy ochronne zakładane na ręce pacjentów oraz pas z zamkiem magnetycznym, przy pomocy którego ręce pacjenta salowi przypinają do swoich nadgarstków. Środków tych nie można identyfikować jako przymus bezpośredni, bowiem nie zachodzą okoliczności i nie są spełnione kryteria, które dają prawo do działań, o jakich mowa w art. 18 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być natomiast ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Rzecznik podkreślił, że stosowanie przedstawionych powyżej, nieuregulowanych w przepisach prawa środków, prowadzi do naruszenia wolności oraz nietykalności cielesnej pacjenta. Aby działania te nie przerodziły się w przemoc, istnieje konieczność stosowania ścisłych norm prawnych regulujących przedmiotowe kwestie, na poziomie ustawy.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o poinformowanie o zajętym stanowisku w przedstawionej sprawie.