Biuletyn Informacji Publicznej RPO

IX.517.1702.2017

Wystąpienie do Ministra Zdrowia w sprawie poszanowania praw pacjentów Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym.

W ciągu czterech lat funkcjonowania Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Gostyninie Rzecznik Praw Obywatelskich oraz pracownicy podlegającego mu biura dokonali oceny stanu poszanowania praw pacjentów tego podmiotu leczniczego w oparciu o wyniki czterech wizytacji Ośrodka oraz wielu postępowań wyjaśniających prowadzonych w sprawie skarg pozbawionych w nim wolności osób. Wnioski z tych czynności skłoniły Rzecznika do przedstawienia postulatów zmian legislacyjnych w ustawie o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób. Wiele postulatów zmian legislacyjnych Rzecznik przedstawił już w przeszłości, zwracając uwagę na brak uregulowania w ustawie praw, obowiązków, podstaw ograniczenia praw pacjentów umieszczonych w KOZZD. Nie dały one jednak asumptu do podjęcia przez resorty zdrowia i sprawiedliwości działań o charakterze inicjatywy legislacyjnej. Tymczasem, w ocenie Rzecznika, ustawa wymaga szerokiej nowelizacji, poprzedzonej debatą na temat zasad funkcjonowania Ośrodka w perspektywie wieloletniej, zastanowienia się nad koncepcją życia w nim pacjentów, czy zestawienia obecnego stanu z podobnymi placówkami opieki długoterminowej funkcjonującymi w innych państwach.

Pierwszym zagadnieniem jakie wymaga nowelizacji przepisów jest kwestia braku podstaw prawnych do udzielenia osobom umieszczonym w Ośrodku przepustki, celem wzięcia udział w pogrzebie najbliższej osoby. W ostatnim czasie, w dwóch przypadkach, pacjentom zmarł jeden z rodziców. Dyrektor KOZZD skierował pacjentów do Sądu Okręgowego. Ten odrzucił wnioski uniemożliwiając tym samym udział pacjentów w uroczystościach pogrzebowych. Argumentacja Sądu opierała się każdorazowo na tych samych przesłankach, że przepisy ustawy nie przewidują rozstrzygania przez sąd kwestii czasowego opuszczenia ośrodka przez osobę umieszczoną w nim na leczeniu.

Kolejną kwestią jest przepis ustawy, który stanowi, że świadczenia zdrowotne są udzielane osobie stwarzającej zagrożenie, umieszczonej w Ośrodku w obecności upoważnionych pracowników Ośrodka, chyba że kierownik Ośrodka, w uzasadnionych przypadkach, zdecyduje inaczej. Zdaniem Rzecznika, sformułowanie „uzasadnione przypadki” jest bardzo ogólne. Ogólny jest również zwrot „upoważnionych pracowników Ośrodka”, oznaczający zarówno pracowników służby zdrowia, jak i osoby niewykonujące zawodu medycznego.

Rzecznik zwrócił także uwagę na problem braku podstaw prawnych do przeprowadzania koniecznego zabiegu lekarskiego, nie wyłączając chirurgicznego, nawet mimo sprzeciwu pacjenta. Ustawa nie reguluje tego zagadnienia, co ma miejsce np. w odniesieniu do osób pozbawionych wolności w jednostkach penitencjarnych, nie odsyła też w tym zakresie do przepisów o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Zagadnienie, które również wymaga pilnej zmiany legislacyjnej wiąże się z kwestią prawa do obrony osoby stwarzającej zagrożenie przebywającej w Ośrodku. Nieodłącznym składnikiem prawa do obrony jest możliwość spotkania pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym z osobą stwarzającą zagrożenie w warunkach poufności, które gwarantują zachowanie tajemnicy zawodowej adwokackiej bądź radcowskiej. Wedle przepisów ustawy teren Ośrodka i znajdujące się na nim pomieszczenia są wyposażone w urządzenia monitorujące, umożliwiające stały nadzór nad osobami stwarzającymi zagrożenie umieszczonymi w Ośrodku. Ustawodawca nie dokonał żadnego wyłączenia, co oznacza, że również pomieszczenia, w których dochodzi do spotkań z pełnomocnikami są monitorowane, a treść rozmowy, jej obraz bądź jedno i drugie, jest utrwalane. W takiej sytuacji naruszenie tajemnicy adwokackiej bądź radcowskiej jest przesądzone, skoro treść spotkań objętych tajemnicą zawodową nie jest prawnie chroniona.

Rzecznik dodatkowo zauważył, że od początku funkcjonowania KOZZD żaden z pacjentów nie został wypisany z Ośrodka, mimo że przepisy pozwalają na zastosowanie w takiej sytuacji nadzoru prewencyjnego, a więc środka ograniczającego wolność, przewidzianego w ustawie. Sąd Okręgowy w Płocku, jako właściwy do rozstrzygania o potrzebie dalszego pobytu w Ośrodku w terminach co 6 miesięcy, jak również rozpoznający wnioski dyrektora o wypisanie określonych pacjentów, co do których wystawiono opinie o braku podstaw do ich dalszego pobytu w KOZZD nie wydał jak dotąd pozytywnego postanowienia w tej sprawie. W tym kontekście, uwzględniając jak trudna jest to decyzja dla sądu, zdaniem Rzecznika, warto rozważyć wyposażenie sądu w dodatkowy instrument, a mianowicie System Dozoru Elektronicznego przy orzekaniu nadzoru prewencyjnego. Ten sprawdzony już w Polsce system elektronicznej kontroli miejsca pobytu mógłby zdecydowanie pomóc funkcjonariuszom Policji, wykonującym zdania związane z nadzorem prewencyjnym i stanowić większą gwarancję kontroli osoby zwolnionej z Ośrodka.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się z prośbą o rozważenie powołania międzyresortowego zespołu – Ministerstwa Zdrowia i Ministerstwa Sprawiedliwości – celem opracowania szerokiej nowelizacji ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób.