Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich występuje do Ministra Sprawiedliwości w sprawie braku pouczeń procesowych dla osoby uprawnionej do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie
• AKTUALIZACJA 26.08.2025: Ministerstwo Sprawiedliwości uznaje postulaty Rzecznika za kierunkowo zasadne i podejmie działania w celu ich realizacji

Marcin Wiącek zwraca uwagę na ten problem w związku z napływającymi do BRPO wnioskami obywateli. 

Dziś żaden przepis nie nakłada na organy procesowe obowiązku pouczenia o możliwości dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie czy zatrzymanie. Jeżeli organ jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika. 

Wydaje się, że w przypadku praw poszkodowanych oczywiście niesłusznym zatrzymaniem, tymczasowym aresztowaniem oraz skazaniem, względna swoboda ustawodawcy została przekroczona. 

Brak pouczeń procesowych - i o samym takim prawie, i o zasadach dochodzenia tych roszczeń od Skarbu Państwa -  Marcin Wiącek postrzega jako nieakceptowalne z punktu widzenia art. 77 ust. 1 Konstytucji RP przeniesienie z jednostki na państwo ciężaru ryzyka nieprawidłowego i szkodliwego dla obywateli działania władzy publicznej. 

Zastrzeżenia dodatkowo wzmacnia okoliczność, że roczny termin roczny dla dochodzenia tych roszczeń także nie spełnia przesłanek racjonalności, jest nieproporcjonalnie krótki, przez co narusza standardy konstytucyjne, opisane w art. 77 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, a także w art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.  Uniemożliwia skuteczne dochodzenie odpowiedzialności od Skarbu Państwa, istotnie podważając zaufanie obywateli do państwa i procedur. RPO postuluje wydłużenie tego terminu.

Z uwagi na szczegółowo opisane w wystąpieniu zastrzeżenia, Marcin Wiącek przedstawia ministrowi sprawiedliwości, prokuratorowi generalnemu Waldemarowi Żurkowi propozycje odpowiednich zmian w Kodeksie postępowania karnego (całość w załączniku). 

Odpowiedź Arkadiusza Myrchy, sekretarza stanu w MS 

Stosownie do art. 552 § 4 Kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.) „Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania”. Ministerstwo Sprawiedliwości podziela zapatrywanie Pana Rzecznika, że osoby zatrzymane lub tymczasowo aresztowane w toku postępowania karnego powinny być informowane o uprawnieniach, o których mowa we wskazanym przepisie.

Jednocześnie należy wskazać, że w Ministerstwie Sprawiedliwości trwają prace nad nowelizacją przepisów Kodeks postępowania karnego w zakresie:

• wprowadzenia ogólnej podstawy materialnej dla pouczeń na etapie postępowania sądowego o uprawnieniach i obowiązkach dla: oskarżonego, pokrzywdzonego i świadka;
• wprowadzenia delegacji ustawowych do wydania rozporządzeń w przedmiocie pouczeń dla ww. uczestników postępowania (na wzór pouczeń w postępowaniu przygotowawczym - art. 300 k.p.k.);
• weryfikacji uregulowań art. 300 k.p.k. i treści pouczeń w postępowaniu przygotowawczym, przy uwzględnieniu ich adekwatności na konkretnym etapie postępowania karnego.

Aktualnie przygotowywany jest projekt ustawy, jak też trwają prace w zakresie projektów rozporządzeń wraz z załącznikami. Opracowanie i ujednolicenie pouczeń będzie także zgodne z dyrektywą parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym oraz dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z 25 października 2012 r. ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw. Według obu dyrektyw informacje powinny być udzielane prostym i przystępnym językiem, z uwzględnieniem szczególnych potrzeb osób podejrzanych, oskarżonych i pokrzywdzonych.

Mając na uwadze, że postulaty Pana Rzecznika dotyczą problematyki pouczeń osób zatrzymanych i tymczasowo aresztowanych, Ministerstwo Sprawiedliwości będzie miało je na uwadze w ramach opisanych wyżej prac legislacyjnych.

Podsumowując, Ministerstwo Sprawiedliwości uznaje postulaty przedstawione w wystąpieniu Pana Rzecznika z dnia 3 sierpnia 2025 r. za kierunkowo zasadne i podejmie działania w celu ich realizacji. 

II.510.792.2025